«Οι Βάραγγοι»

Ήταν πολεμιστές και ταξιδιώτες, είχαν τεράστιο ανάστημα και μεγάλη τόλμη, κρατούσαν τσεκούρια και σκόρπιζαν τον τρόμο, δεν ανέχονταν οποιονδήποτε σεξουαλικό περιορισμό ενώ περιέφεραν τη δόξα και τη ρώμη τους από τον λευκό Βορρά των σκανδιναβικών χωρών και από την Αγγλία, τη Γαλλία και τη Ρωσία μέχρι τις ακτές της Κωνσταντινούπολης. Ο λόγος είναι για τους ανατολικούς Βίκινγκς ή τους Βαράγγους, που κυριάρχησαν από τον 10ο μέχρι και τον 15ο αιώνα στην Ευρώπη, τροφοδοτώντας πριν από λίγα χρόνια μια τηλεοπτική σειρά η οποία σεβάστηκε τις ιστορικές πηγές, διασφαλίζοντας εκ παραλλήλου υψηλή τηλεθέαση. Μιλώντας, όμως, για ιστορικές πηγές και διαβάζοντας το βιβλίο του Σβέριρ Γιάκομπσον «Οι Βάραγγοι. Στην άγια φωτιά του Θεού», που κυκλοφόρησε πρόσφατα σε μετάφραση Πασχάλη Ανδρούδη από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, θα δούμε πως αυτές χάνονται στη μακρινή άκρη του χρόνου, αποτελώντας άλλοτε απλώς εμπορικές ειδήσεις και επιστολές και άλλοτε ανώνυμες αφηγήσεις και εθνικά έπη που δύσκολα γίνεται να ξεχωρίσουν από τον θρύλο.

Ο Γιάκομπσον είναι καθηγητής Μεσαιωνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Ισλανδίας κι αν στην αρχή του βιβλίου του παρακολουθούμε τους Ρως και τους Βαράγγους (τους προγόνους των Ρώσων και των Σκανδιναβών αντιστοίχως) με οδηγό τις βυζαντινές και τις αραβικές πηγές, εν συνεχεία τους βλέπουμε μέσα από τη σκανδιναβική οπτική. Για τους βυζαντινούς ιστορικούς και για τα καθ’ ημάς, οι Βάραγγοι είναι ένοπλο σώμα ταγμένο στην προστασία του βυζαντινού αυτοκράτορα, που συναπαρτίζεται από Βίκινγκς, Σκανδιναβούς ή και Άγγλους. Εδώ προκύπτει μια σαφής και συνεκτική εικόνα, που γίνεται μέχρι και συναρπαστική αν μείνουμε στα χρονικά του Βυζαντίου. Για τον Γιάκομπσον, η οιαδήποτε τεκμηρίωση είναι περίπου ανέφικτη και εκείνο που έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι ο πολιτικός και ο πολιτισμικός περίγυρος των Βαράγγων, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους. Η πρώτη τους εμφάνιση πάντως ταυτίζεται με τους Ρως και με την επιδρομή τους στην Κωνσταντινούπολη το 860, που θα προκαλέσει τρόμο και κατάπληξη στον πατριάρχη Φώτιο.

Για τον Γιάκομπσον, είτε μιλάμε για Ρως είτε για Βαράγγους, πρόκειται για σχεδόν άγριους, οι οποίοι, παρόλα αυτά, είναι γενναίοι και αφοσιωμένοι, έχουν σταθερά θετικές σχέσεις με το Βυζάντιο επί αιώνες, είναι τυχοδιώκτες και έμποροι και μπορεί να είναι από Σκανδιναβοί μέχρι και Άγγλοι, χωρίς να παραλείψουμε ποτέ και την Ισλανδία. Κάτι τέτοιο, όμως, είναι πιθανόν να προσδώσει ένα άλλου τύπου μυθικό στοιχείο στην ιδέα που σχηματίζουμε για την εικόνα και την ιστορία τους. Όπως φαίνεται, παρόλα αυτά, οι Βάραγγοι δεν συνδέονται μόνο με τον πρωτογονισμό, με τις πολεμικές αρετές και με τα αχαλίνωτα ερωτικά ήθη. Πολλά στοιχεία τούς ανιχνεύουν κοντά σε σημαντικούς εμπορικούς σταθμούς και σε κρίσιμους γεωγραφικούς κόμβους ανά την Ευρώπη. Πρέπει, λοιπόν, να έπαιξαν σοβαρό ρόλο τόσο για την ευρωπαϊκή οικονομία όσο και την κινητικότητα στο εσωτερικό της ευρωπαϊκής ηπείρου. Κι αν στο σημείο αυτό σκεφτούμε τις μακρόχρονες και περίπλοκες σχέσεις τους με τη βυζαντινή αυτοκρατορία, τότε γιατί να μην αναλογιστούμε και τις διπλωματικές τους ικανότητες;

Όπως κι αν έχει, παραμένοντας μεταξύ θρύλου και Ιστορίας, ακόμα κι όταν μετατρέπονται σε αντικείμενο ιστορικής αναθεώρησης, όπως στην περίπτωση του Γιάκομπσον, οι Βάραγγοι δεν θα πάψουν να απασχολούν την προσοχή μας για πολλαπλούς λόγους.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ