Το μυθιστόρημα και ο «Μινώταυρος» που έρχεται

Όλοι εμείς που καταγινόμαστε με τις Μεγάλες Αφηγήσεις και αφήνουμε τη φαντασία μας να οργιάσει παράγοντας αμέτρητες σελίδες έχουμε πάντοτε ένα καημό. Να επιστρέψουμε μια μέρα στην Ιθάκη του μυθιστορήματος.

Γνωρίζουμε πως εκεί μας περιμένει το μεγάλο αναγνωστικό κοινό, το κοινό που ανέδειξε το ίδιο το μυθιστόρημα σε ηγεμόνα της λογοτεχνίας. Έχουν περάσει δύο αιώνες από την εποχή που ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ και η παρέα του εισήγαγαν την επανάσταση του ρεαλιστικού μυθιστορήματος. Ο κυβισμός στη λογοτεχνία είχε προηγηθεί ένα αιώνα της ζωγραφικής. Η αποσύνθεση και η ανασύνθεση της πραγματικότητας όπως την επιχειρούσαν ο Πικάσο και ο Μπρακ στις αρχές του εικοστού αιώνα, είχε γίνει ήδη στη λογοτεχνία με εκπληκτικά αποτελέσματα.

Το μυθιστόρημα εξελίχθηκε σε υπερδύναμη με εκατομμύρια αναγνώστες σε όλο τον κόσμο. Οι ήρωες των μεγάλων μυθιστοριογράφων ταξίδεψαν παντού, συγκίνησαν και συνάρπασαν ανθρώπους που δεν είχαν απαραίτητα κοινή γλώσσα, φύλο, ηλικία και κουλτούρα.

Η «Άννα Καρένινα», Το «Έγκλημα και Τιμωρία», οι «Άθλιοι», «Το κόκκινο και το Μαύρο», η «Μαντάμ Μποβαρύ», «Οι Μεγάλες Προσδοκίες», «Τα Ανεμοδαρμένα Ύψη» σχημάτισαν μαζί με πολλά άλλα μυθιστορήματα μια άυλη βιβλιοθήκη, ως αναγνώσματα των πιο εκλεπτυσμένων υπάρξεων σε αυτό τον πλανήτη. Κι αυτή η πλανητική ηγεμονία του μυθιστορήματος παραμένει ακόμα και σήμερα η μεγάλη μας κληρονομιά, το ιερό φρέαρ από το οποίο συνεχίζουμε να αντλούμε έμπνευση και ελπίδα για τον ανθρώπινο πολιτισμό.

Είναι αλήθεια πως στην αρχή του εικοστού αιώνα θελήσαμε να δώσουμε ένα τέλος στο ρεαλιστικό μυθιστόρημα και το επιχειρήσαμε με αξιοθαύμαστους τρόπους. Ο Προυστ βαλσάμωσε τον χρόνο, ο Τζόυς προσπάθησε να θέσει τέρμα στα μυθιστορήματα, ο Κάφκα πλούτισε με αλληγορίες και συμβολισμούς τη μεγάλη αφήγηση. Όλοι τότε θεώρησαν πως το μυθιστόρημα θα έπρεπε να πάψει να είναι λαϊκό ανάγνωσμα. Λες και το θέατρο έπαψε ποτέ να είναι λαϊκό θέαμα ή η μουσική έχασε το έρεισμά της στον πολύ κόσμο.

Οι ελιτίστικες προσπάθειες συνεχίστηκαν και συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Ο Ζιντ, η Γουλφ, ο Μούζιλ, ο Φόκνερ, ο Πίντσον, ο Μάρκες είναι μόνο μερικοί από τους ανανεωτές του μυθιστορήματος. Όσο όμως και αν επιζητούμε να πετάξουμε το παλιό, πολυφορεμένο πουκάμισο της μεγάλης αφήγησης, θα μένει πάντα αυτός ο μεγάλος καημός, η επιστροφή στην Ιθάκη, κι ο καθένας από μας σαν ένας άτακτος και ατίθασος αρχαίος βασιλιάς, ένας Οδυσσέας, θα επιστρέφει πάντα εκεί, στην ολοζώντανη απεικόνιση της πραγματικότητας, έστω και αν χρειάζεται κάθε φορά να την κάνει θρύψαλα, και να την ανασυνθέσει εξαρχής. Εκεί βρίσκεται η αλήθεια, εκεί βρίσκεται η μνήμη, εκεί και η απόλαυση.

Τα γράφω όλα αυτά με την πεποίθηση πως ο «Μινώταυρος» που έρχεται σε λίγες μέρες στα βιβλιοπωλεία είναι μια επιστροφή στην Ιθάκη, ακόμα και αν είναι μια προσωρινή επιστροφή, που θα οδηγήσει σε καινούργια ταξίδια και νέες περιπέτειες.