Η πόλη και το μυθιστόρημα

Συγχώρα με, καλέ μου φίλε. Μου αρέσει να μαθαίνω συνεχώς καινούργια πράγματα. Τα χωριά και η εξοχή με αφήνουν αδιάφορο. Προτιμώ να μελετώ τους ανθρώπους και την πόλη.

Μια ομολογία του Σωκράτη στον Πλατωνικό Φαίδρο διόλου τυχαία για την εξέλιξη που θα είχε το μυθιστόρημα αιώνες αργότερα, έρχεται να δικαιώσει για μια ακόμα φορά όσους θεωρούν σήμερα τον Πλάτωνα ως τον πρώτο μυθιστοριογράφο.

Η πόλη ως αρχετυπικός τόπος στο μυθιστόρημα δεν αμφισβητείται από κανένα. Το αστικό περίβλημα στα κλασικά μυθιστορήματα του 19^ου αιώνα αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο του μεγαλείου τους. Από τις αρχές του 20^ου αιώνα η ίδια αυτή πόλη στάθηκε το ανάχωμα στις κοσμογονικές αλλαγές που σημειώθηκαν στη λογοτεχνία και στο μυθιστόρημα ειδικότερα.

Είναι αλήθεια ότι η λογοτεχνική πρωτοπορία κατάφερε να παραβιάσει ένα σωρό αφηγηματικές συμβάσεις στην αυγή της νεωτερικότητας, με την πεποίθηση που ένας οδοκαθαριστής σαρώνει σε έναν δρόμο τα απορρίμματα της προηγούμενης μέρας. Εξίσου αλήθεια είναι όμως ότι στις περισσότερες περιπτώσεις η πόλη ως στοιχείο διασώθηκε, γιατί οι πιονέροι της αφήγησης δεν θα μπορούσαν να κάνουν κι αλλιώς.

Ο Προυστ, ο Μούζιλ ή ο Ντέμπλιν οδήγησαν το μυθιστόρημα σε ανεξερεύνητες περιοχές αλλά ακόμα κι αυτοί είχαν ανάγκη από το Παρίσι, τη Βιέννη ή το Βερολίνο για να συνθέσουν το μυθιστορηματικό τους καμβά. Τι θα ήταν άραγε η Ανθρώπινη μοίρα χωρίς τη Σαγκάη, Ο Μεγάλος Γκάτσμπι χωρίς τη Νέα Υόρκη, το Αλεξανδρινό Κουαρτέτο χωρίς την Αλεξάνδρεια; Τι θα ήταν ο Οδυσσέας χωρίς το Δουβλίνο;

Η πόλη δεν είναι ένα απρόσωπο πλαίσιο μέσα στο οποίο τοποθετούνται οι χαρακτήρες. Γίνεται η ίδια ένα πρόσωπο τα χαρακτηριστικά του οποίου συνθέτουν οι ήρωες του μυθιστορήματος. Ακόμα κι αν απέχει από την πόλη της πραγματικότητας -η Καβαφική Αλεξάνδρεια δεν έχει καμία σχέση με την πραγματική Αλεξάνδρεια- ακόμα κι αν είναι αποκύημα μιας ατομικής φαντασίας -το Παρίσι του Αραγκόν δεν είναι το ίδιο με το Παρίσι του Προυστ- η πόλη του μυθιστορήματος είναι ένας καθ’ όλα τρισδιάστατος κόσμος, μια ρεαλιστική βάση για να ξεκινήσει κανείς να γράφει οτιδήποτε. Είναι και θα είναι η πρωτεύουσα της λογοτεχνίας.