Δεσμώτες του Φαλήρου: Η Νεκρόπολη με 1069 ταφές βίαιων θανάτων

Η Νεκρόπολη του Φαλήρου ανασκάπτεται από το 1911 και το καλοκαίρι του 1915 πλήθος Αθηναίων συνέρρεε στο Φάληρο για να δει έναν ομαδικό τάφο με σκελετούς δεμένους πάνω σε σανίδες με μεταλλικές πέδες, Την ανασκαφή ξεκίνησε ο Ευστράτιος Πελεκίδης.

Επρόκειτο για άτομα που είχαν εκτελεστεί με τη μέθοδο του αποτυμπανισμού, ένα είδος βασανιστηρίου που μοιάζει με τη σταύρωση. Από τους τρεις τρόπους με τους οποίους εκτελούνταν οι κατάδικοι στην Αρχαία Αθήνα (κώνειο, κατακρημνισμός), ο αποτυμπανισμός ήταν ο πιο φριχτός. Ο γυμνός μελλοθάνατος, ξαπλωμένος σε σανίδα (τύμπανο), καθηλωνόταν με πέντε κλοιούς, στα τέσσερα άκρα και στο λαιμό. Η σανίδα στηνόταν όρθια και στερεωνόταν στο έδαφος έτσι ώστε ο κατάδικος να κρέμεται. Ακολουθούσε λιθοβολισμός, ή εγκατάλειψη, χωρίς παροχή νερού ή τροφής μέχρι να ξεψυχήσουν. Το εύρημα αφορούσε τους σκελετούς 17 ανθρώπων, που σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Αντώνιο Κεραμόπουλο, ήταν κατά πάσα πιθανότητα πειρατές.

Σχεδόν έναν αιώνα μετά, το 2012, ξεκίνησαν οι σωστικές ανασκαφές στο χώρο του παλιού Ιππόδρομου, όπου επρόκειτο να ανεγερθούν η καινούργια Λυρική Σκηνή και η Εθνική Βιβλιοθήκη από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Στο τεράστιο οικόπεδο εντοπίστηκαν τμήματα της Φαληρικής Νεκρόπολης με χιλιάδες ταφές διαφόρων ειδών, όλες εντεταγμένες στην κατηγορία των επονομαζόμενων «βιαιοθανάτων», που αφορούσαν αιχμαλώτους, είτε ποινικούς. Στη Φαληρική Νεκρόπολη οι κατάδικοι έχουν ταφεί με ατιμωτικό τρόπο, δεμένοι χειροπόδαρα ή με το πρόσωπο προς το έδαφος.

Ο ομαδικός τάφος με τους 80 δεσμώτες, τοποθετημένοι ο ένας δίπλα στον άλλο, ήρθε στο φως το Μάρτιο του 2016. Οι 80 κακούργοι δεν είχαν καταδικαστεί μόνο σε βασανιστικό θάνατο, αλλά και με χειροπέδες

Το 50% και φαίνεται ήταν νέοι, με άριστη οδοντοφυΐα, χωρίς έχουν κατάγματα στα οστά. Ένας είχε αιχμή βέλους καρφωμένη στον ώμο και η εξήγηση είναι ότι ίσως είχε αιχμαλωτιστεί. Πιθανόν ο θάνατος επήλθε από βαρύ χτύπημα στο κεφάλι.

Η πρώτη σειρά αποτελείται από δύο ομάδες δεσμωτών, η μία στη συνέχεια της άλλης. Στην πρώτη ομάδα, η στάση του σώματος διαφέρει και οι σκελετοί φέρουν ακόμα τα μεταλλικά δεσμά τους, ενώ τα άτομα της δεύτερης ομάδας εναποτέθησαν στο σημείο δεμένα πισθάγκωνα, χωρίς ωστόσο να φέρουν μεταλλικά δεσμά. Στην τρίτη συστάδα οι σκελετοί φέρουν σιδηρά δεσμά στους καρπούς των χεριών τους.

Το εύρημα χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 7ου π.Χ., που ήταν γεμάτη εξεγέρσεις και επαναστάσεις μεταξύ οπαδών των αριστοκρατών και επίδοξων ανατροπέων. Η εποχή θανάτωσής τους υποδηλώνει ότι απέτυχε η απόπειρα τους ως οπαδοί του Ολυμπιονίκη και επίδοξου τύρρανου Κύλωνα.

Έχουν ανακαλυφθεί συνολικά 1.069 ταφές. Οι 587 είναι διανοιγμένες στο έδαφος σαν λάκκοι, οι 358 είναι ταφές βρεφών και νηπίων μέσα σε αγγεία (εγχυτρισμοί), και οι 88 είναι ταφικές πυρές. Επιπλέον αυτών, έχουν ανακαλυφθεί 11 ταφές σε λάρνακες, 9 κιβωτιόσχημοι τάφοι και 15 ταφές ζώων.