Αθλητικές κακώσεις και προπονητική

(από τον Νικολόπουλο Φώτη, MD, PhD

Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών,

Ορθοπαιδικός χειρουργός και Φυσικοθεραπευτής

Επιμελητής Α , Τζάνειο Νοσοκομείο Πειραιά)

1^ο Μέρος. Ορισμοί και τύποι αθλητικών κακώσεων

Οι αθλητικές κακώσεις χωρίζονται σε οξείες και χρόνιες. Οξείες είναι αυτές που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της προπόνησης ή της άσκησης και τα συμπτώματα είναι αιφνίδια και οξέα και χρόνιες αυτές που τα συμπτώματα αναδύονται σταδιακά και είναι αποτέλεσμα υπερπροπόνησης ή επαναλαμβανόμενης άσκησης (υπέρχρησης-overuse injuries) στο ίδιο μέλος του σώματος. Τα συμπτώματα είναι πόνος, πρήξιμο (οίδημα), αδυναμία του μέλους, ευαισθησία στην περιοχή, αδυναμία φόρτισης του μέλους και μείωση του εύρους κίνησης της άρθρωσης. Στις χρόνιες κακώσεις ο πόνος είναι βύθιος, «ύπουλος» και εμμένει και στην ηρεμία.

Οι πιο συχνές αθλητικές βλάβες είναι τα διαστρέμματα-συνδεσμικές κακώσεις (ligament sprain), οι μυϊκές θλάσεις (muscle strain) και κακώσεις τενόντων (τενοντίτιδες). Δηλαδή κακώσεις των συσταλτών στοιχείων μυών-strain και τενοντίτιδες και από την άλλη κακώσεις των ιστών αδράνειας όπως λέγονται που είναι οι σύνδεσμοι (sprains). Όταν κόβονται μυϊκές ίνες κατά τη διάρκεια της άθλησης, αυτές αποκαθιστούνται με την ξεκούραση και τον ύπνο, αν όμως κοπούν πολλές μυϊκές ίνες, τότε μιλάμε για 2^ου και 3^ου βαθμού θλάση και χρειάζεται θεραπεία. Το ίδιο ισχύει και για τις κακώσεις συνδέσμων, όπου αν κοπούν λίγες ίνες, είναι 1^ου βαθμού διάστρεμμα, αν κοπούν πάνω από τις μισές, 2^ου βαθμού, και 3^ου βαθμού αν κοπούν όλες οι ίνες του συνδέσμου.

Αίτια για παράδειγμα κακώσεων από υπέρχρηση του κάτω άκρου σε δρομείς είναι: Παρατεταμένη προπονητική περίοδος, προπόνηση σε σκληρές επιφάνειες, απότομες αλλαγές στις επιφάνειες προπόνησης, δυνάμεις πρόσκρουσης στο μέλος που αναπτύσσονται κατά το τρέξιμο, μη καλή συσταλτικότητα των μυών, κακή στάση, τρέξιμο στον δρόμο ή σε πεζοδρόμια με κλίσεις, τρέξιμο μεγάλων αποστάσεων ή απότομες αλλαγές στις αποστάσεις προπόνησης, μεγάλους δρασκελισμούς ή και συνεχής αυξομείωσή τους (overstriding) κατά τον αγώνα ή την προπόνηση, κατάβαση με τρέξιμο σε πολύ κατηφορικά εδάφη, εφαρμογή του «πάρα πολύ πολύ γρήγορα (too much too soon)», λάθος τύπος παπουτσιού ανάλογα με τη δραστηριότητα τρεξίματος.

Οι προπονήσεις παίζουν σημαντικό ρόλο στις κακώσεις και πρέπει να γνωρίζουμε πώς τις κάνει ο αθλητής. Δηλαδή ένας απλός jogger τρέχει περίπου 2-30km τη βδομάδα με ρυθμό 5-10min/km, ένας δρομέας (sport runner) 30-65km/εβδομάδα με ρυθμό 5-6min/km, ενώ ένας δρομέας μεγάλων αποστάσεων τρέχει 60-180km/εβδομάδα με ρυθμό 4-5min/km, ενώ οι ελίτ δρομείς φτάνουν τα 100-270km/εβδομάδα με ρυθμό 3.3-4min/km.

Για να κατανοήσουμε πώς ένας μεγάλος αριθμός παραγόντων παίζει ρόλο στις αθλητικές κακώσεις πρέπει να πούμε ότι ακόμα παίζουν ρόλο τι είδους κάλτσες φορά ο αθλητής, αν είναι μάλλινες, βαμβακερές ή νάιλον.

Στα συμπτώματα του συνδρόμου υπέρχρησης (overuse syndrome) έχουμε μια αλληλουχία γεγονότων, έτσι ο πόνος εμφανίζεται μετά τη δραστηριότητα, ενώ καθώς η βλάβη επεκτείνεται, ο πόνος ξεκινάει στην αρχή της δραστηριότητας, περνάει κατά τη διάρκεια της άσκησης και επανέρχεται στο τέλος της προπόνησης, ενώ όταν η κάκωση είναι μεγάλη, τότε ο πόνος είναι συνεχώς παρών.

Οι πιο συχνές αθλητικές κακώσεις είναι:

Διαστρέμματα συνδέσμων (sprain injuries). O σύνδεσμος είναι ένας ιστός σαν λάστιχο που συνδέει τα οστά μεταξύ τους και τα κρατάει στη θέση τους. Τα διαστρέμματα όπως είπαμε μπορεί να είναι 3 βαθμών, ανάλογα με το πόσες ίνες του τένοντα ή του συνδέσμου σχίζονται.

Θλάσεις (muscle strains). Πάλι έχουμε 3 βαθμούς, ανάλογα τον αριθμό ινών του μυός που κόβονται. Οι θλάσεις συμβαίνουν αιφνίδια ή σιγά σιγά με τον χρόνο χρήσης ή με την υπέρχρηση ενός μυός με το απότομο τέντωμα ή τράβηγμα του μυός. Συμπτώματα που μπορεί να υπάρχουν όλα ή μεμονωμένα είναι ο πόνος, μυϊκός σπασμός, τρόμος του μυός και οίδημα.

Κατάγματα. Το σπάσιμο του οστού λέγεται κάταγμα. Υπάρχουν και εδώ τα οξέα και τα κατάγματα εκ κοπώσεως. Τα οξέα συμβαίνουν μετά από κάκωση, ενώ τα κατάγματα εκ κοπώσεως μετά από επαναλαμβανόμενη φόρτιση του οστού.

Εξαρθρήματα. Όταν τα οστά μιας άρθρωσης διαχωρίζονται τελείως μεταξύ τους. Το πιο συχνό είναι το εξάρθρημα του ώμου, αλλά στα παιδιά και εξάρθρημα αγκώνα.

Κακώσεις γόνατος. Το γόνατο παθαίνει μεγάλο αριθμό κακώσεων, όπως κακώσεις συνδέσμων (χιαστών και πλαγίων), μηνίσκων, ή το γόνατο του δρομέα (runner’s knee) με περιφερειακό πόνο γύρω από το γόνατο, πόνος της λαγονοκνημιαίας ταινίας με πόνο στο εξωτερικό μέρος του γόνατος, κακώσεις χόνδρων κ.λπ.

Πόνος αχίλλειου τένοντα.

Κυρίως στο μπάσκετ, στο ποδόσφαιρο, στο τένις μετά από απότομο τέντωμα του τένοντα. Πρόληψη είναι το καλό ζέσταμα του τένοντα με αργές αρχικά και προοδευτικά αυξανόμενης έντασης ασκήσεις και ήπιες ασκήσεις διάτασης πριν από τον αγώνα.

Άλγος κνημιαίας ακρολοφίας. Μετά από τρέξιμο ή πηδήματα σε σκληρές επιφάνειες, μετά από υπερπροπόνηση ή μη κατάλληλες ασκήσεις κάτω άκρου.

Σύνδρομο διαμερίσματος. Οι μύες, τα νεύρα και οι τένοντες περιβάλλονται από μια μεμβράνη που λέγεται περιτονία. Αν οι μύες πρήζονται εξαιτίας της άσκησης, οι περιτονίες επειδή είναι ανένδοτες στην πίεση πιέζουν και φράζουν τα αγγεία και άρα την αιματική ροή και τότε μιλάμε για πόνο στο μέλος. Συχνά συμβαίνει στους δρομείς στο πρόσθιο έξω τμήμα της κνήμης. Σταδιακά, με περιορισμό της άσκησης, ο πόνος υποχωρεί.

2^ο Μέρος. Αντιμετώπιση και πρόληψη των αθλητικών κακώσεων

Θεραπεία των αθλητικών κακώσεων είναι στα οξέα στάδια η τεχνική RICE. Περιλαμβάνει Ξεκούραση (Rest), Παγοθεραπεία (Ice pacs), Συμπίεση (Compression) Ανύψωση (Elevation). Η ξεκούραση αυξάνει την αιμάτωση της περιοχής και μειώνοντας τις τριβές του ιστού μειώνει την περαιτέρω φθορά. Η παγοθεραπεία μειώνει το οίδημα (πρήξιμο) της άρθρωσης του μυ ή του συνδέσμου, παγώνει τον ιστό και μειώνει την αιμορραγία της περιοχής, μειώνοντας τη φλεγμονή. Η παγοθεραπεία δεν πρέπει να ξεπερνά τα 20 λεπτά γιατί μετά έχει τα αντίθετα αποτελέσματα. Όχι πάνω από 4-6 φορές την ημέρα και μετά την παγοθεραπεία δεν πρέπει το μέλος να κινείται μέχρι να επανέλθει στη φυσιολογική θερμοκρασία περιβάλλοντος. Ο πάγος εφαρμόζεται όχι απευθείας στο δέρμα γιατί υπάρχει κίνδυνος εγκαύματος. Εφαρμόζονται το πρώτο 48ωρο μετά την κάκωση. Υπάρχουν αλοιφές κρυοθεραπείας αλλά σε πολύ οξέα στάδια προτιμάται ο πάγος. Σε πιο χρόνιες κακώσεις μπορεί να γίνει συνδυασμός παγοθεραπείας και ζεστών επιθεμάτων για κινητοποίηση των ιστών.

Η συμπίεση γίνεται με νάρθηκες ή με επιδέσεις όπου ακινητοποιούμε το μέλος ή την άρθρωση και η μείωση της κίνησης οδηγεί σε μείωση της εξόδου υγρών από τους τραυματισμένους μυς ή τις αρθρώσεις. Η ανύψωση του μέλους σε μαξιλάρι πρέπει να είναι στο ύψος ή ελαφρά πιο πάνω από το ύψος της καρδιάς και βοηθά στη μείωση του οιδήματος.

Άλλες θεραπευτικές μέθοδοι μετά τα αρχικά στάδια της κάκωσης περιλαμβάνουν.

Ακινητοποίηση: Το μέλος μπαίνει σε γύψινο νάρθηκα ή επίδεσμο για πλήρη ακινητοποίηση. Το αποφασίζει ο γιατρός σε κακώσεις 2^ου και 3^ου βαθμού.

Θερμοθεραπεία: Θερμοθεραπεία γίνεται με διάφορες μεθόδους φυσικοθεραπείας όπως διαθερμίες, θερμά επιθέματα, laser. Η θερμοθεραπεία προκαλεί αγγειοδιαστολή, άρα αύξηση παροχής αίματος στην πάσχουσα περιοχή και άρα αύξηση παροχής θρεπτικών και αντιφλεγμονωδών ουσιών και ταχύτερη θεραπεία. Θερμοθεραπεία εφαρμόζεται και πριν από το πρόγραμμα ασκήσεων αποκατάστασης ή πριν από την προπόνηση ενός αθλητή που αναλαμβάνει μετά από κάκωση.

Ηλεκτροδιέγερση: Χρησιμοποιούνται ρεύματα διαφόρων τύπων με ηλεκτρόδια διαφόρων τύπων που εφαρμόζονται από τον φυσικοθεραπευτή, τα οποία δρουν μέσω παροχής ρεύματος στους τραυματισμένους μυς, τένοντες ή συνδέσμους, αυξάνουν την πολικότητα των μορίων, προκαλούν θέρμανση των ιστών και καλύτερη παροχή αίματος και δρουν και με άλλους φυσικούς τρόπους.

Ιοντοφόρεση: Είναι η διείσδυση αντιφλεγμονωδών ουσιών στο τραυματισμένο μέλος με τη βοήθεια ρεύματος. Πολύ καλή μέθοδος σε υποξίες και χρόνιες μεθόδους.

Βελονισμός: Δρα και στις νευρικές απολήξεις των μυών και τενόντων και μειώνει τη φλεγμονή και τον πόνο. Προκαλεί απευαισθητοποίηση σημείου.

Υπέρηχος: Κινητοποιεί σε επίπεδο μοριακό τα δίπολα μόρια του μυός ή του τένοντα και αυξάνει την αιμάτωση της περιοχής και άρα επιταχύνει την επούλωση.

Μασάζ: Εφαρμόζεται μόνο σε σπασμό μυών για ορισμένο αριθμό συνεδριών. Σε οιδήματα δρα θετικά όταν γίνεται από την περιφέρεια του μέλους προς την καρδιά. Πολύ μασάζ σε ορισμένες περιοχές όπως στον αυχένα οδηγεί σε ευαισθητοποίηση της περιοχής με πόνο και κατά την ηρεμία και αίσθημα βάρους.

Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα: Δίδονται από τον γιατρό και βοηθούν στην ανακούφιση του πόνου και στη μείωση της φλεγμονής. Έχουν παρενέργειες, για αυτό καλύτερα να επιτευχθεί ίαση με τη βοήθεια του φυσικοθεραπευτή κάνοντας χρήση φυσικών μεθόδων. Σε περίπτωση αποτυχίας, χορηγούνται και φάρμακα σε συνδυασμό με φυσικοθεραπεία.

Υαλουρονικό οξύ: Τελευταία γίνεται χρήση υαλουρονικού οξέως υψηλού μοριακού βάρους σε τενοντοπάθειες από σύνδρομα υπέρχρησης, επικονδυλίτιδες κ.λπ.

Μέθοδος έγχυσης παραγόντων από αιμοπετάλια (PRP) ή από ινοβλάστες (Jason G.): Από το αίμα του ασθενούς παίρνουμε παράγοντες πρωτεϊνικούς με απλή αιμοληψία και κάνουμε έγχυση στο σημείο της βλάβης.

Χειρουργική αποκατάσταση: Σε περίπτωση βαρέων τραυματισμών δύναται να χρειάζεται αποκατάσταση όπως χιαστών ή μηνίσκων αρθροσκοπικά.

Φυσικοθεραπευτικά πρωτόκολλα ή προγράμματα αποκατάστασης: Αυτά είναι προγράμματα αποκατάστασης που βοηθούν να επαναφέρουν την πάσχουσα περιοχή του αθλητή σε φυσιολογική λειτουργία. Τις περισσότερες φορές ξεκινά με κινητοποίηση του μέλους του αθλητή αμέσως λίγο μετά την ακινητοποίηση. Οι κινήσεις γίνονται με απλές ασκήσεις για ενδυνάμωση ήπια και με ασκήσεις διάτασης. Σταδιακά αυξάνουμε το βάρος και την προσπάθεια, πάντα εξαρτώμενη από το πόση προσπάθεια, χρόνο και πόνο αντέχει ο αθλητής. Πολλά φορτία και ένταση οδηγούν σε επανακάκωση. Αργές και συνεχόμενες ασκήσεις διάτασης γίνονται για να διατηρήσουν την ευκαμψία της άρθρωσης ή του τένοντα, καθότι ο ουλώδης ιστός που θα σχηματιστεί για να επουλώσει τη βλάβη οδηγεί σε δυσκαμψία.

Τέλος, η πρόληψη των αθλητικών κακώσεων έχει μια μόνο συνταγή. Όσο πιο βαριά αθλητική δραστηριότητα κάνει ένας αθλητής τόσο πιο καλό «ζέσταμα» πρέπει να κάνει. Αθλητές των πολεμικών τεχνών όπως επαγγελματίες των ΜΜΑ (Mixed Martial Arts) κάνουν ασκήσεις για «ζέσταμα» που περιλαμβάνουν και ασκήσεις διάτασης (stretching) προοδευτικά αυξανόμενες, περίπου για 1 ώρα πριν κάνουν την καθημερινή τους προπόνηση. Φυσικά το «ζέσταμα» αυτών των αθλητών από πλευράς έντασης ισοδυναμεί με βαριά προπόνηση ενός αθλητή σε καλή κατάσταση που γυμνάζεται μη επαγγελματικά για χρόνια στο γυμναστήριο ή κάνει προγράμματα crossfit.

(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο ΦΩΣ στις 12/5/2018)