Οι Αντιγόνες και η Αντιγόνη

Η σημασία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού έγκειται κυρίως στη γοητεία που άσκησε και ασκεί στις εποχές που ακολούθησαν. Δεν θα είχε νόημα να μιλάμε σήμερα για ένα απολίθωμα του ανθρώπινου πνεύματος. Η τέχνη και η λογοτεχνία κρίνονται από τη ζωντάνια που διατηρούν μέσα στο χρόνο. Οι αιώνες δεν σκοτώνουν απαραίτητα κάθε ανθρώπινο δημιούργημα. Άλλωστε αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα που καλούμαστε να κερδίσουμε: Ο χρόνος μπορεί να σκοτώνει εμάς αλλά όχι και τα έργα μας.

Η Αντιγόνη του Σοφοκλή είναι σύμφωνα με την κοινή παραδοχή της παγκόσμιας λογιοσύνης το έργο εκείνο που πλησιάζει όσο κανένα άλλο την τελειότητα. Έτσι κι αλλιώς η τραγωδία ως είδος παραμένει κορυφαίο επίτευγμα από τη στιγμή που ενθαρρύνει την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου και του δίνει τη δυνατότητα να αντισταθεί σ' ένα ανώτερο πεπρωμένο.

Ένας από τους μεγάλους αναγνώστες της εποχής μας, ο Τζορτζ Στάινερ, επιχείρησε να εμβαθύνει στο ζήτημα της Σοφόκλειας τραγωδίας και με τον τρόπο αυτό ανακεφαλαίωσε την συνολική ανθρώπινη εμπειρία της αρχαίας τραγωδίας. Ο Στάινερ δεν είδε μόνο τη μία και μεγάλη Αντιγόνη της αρχαιότητας αλλά τις Αντιγόνες που γέννησε εκείνη. Εξέτασε σε βάθος την Εγελιανή εκδοχή της Αντιγόνης, είδε την Αντιγόνη του Ανούιγ και του Μπρεχτ ως ένα είδος διαλόγου με το πρωτότυπο του Σοφοκλή, για να φτάσει στο τέλος να παραδεχτεί ότι: «Κανείς μετά τους Αλεξανδρινούς δεν είχε άμεση προσωπική πρόσβαση στα ελληνικά του Αισχύλου ή του Σοφοκλή... Η νεώτερη λογιοσύνη απέχει χιλιάδες χρόνια από το κείμενο...».

Από την άλλη βέβαια το κείμενο βρίσκεται μπροστά στα μάτια μας και παρότι απέχουμε τόσο από αυτό, οι λέξεις συνεχίζουν να παράγουν μια απολαυστική μουσική, που την νιώθουμε βαθιά μέσα μας. Η απόδοση του αρχαίου κειμένου δεν είναι κάτι που χρειάζεται να αγγίξει την τελειότητα. Ας έχει το τελικό μετάφρασμα λίγη από τη διαύγεια και την ψυχή της λογοτεχνίας. Και με αυτή την έννοια η όποια διασκευή της Αντιγόνης είτε από τον Ανούιγ είτε από τον Μπρεχτ είτε από οποιονδήποτε άλλον ας θεωρηθεί μια δυναμική μετάφραση του αρχαίου κειμένου με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό...

Τι ήλιος κι αυτός, ε,

ο πιο λαμπρός που φώτισε ποτέ

την Θήβα την Επτάπυλη...

(Αντιγόνη, Σοφοκλής, μετάφραση Δημ. Στεφανάκη, εκδόσεις Έναστρον)