Ρινόκερος - Ιονέσκο: Ασιατικός ή Αφρικανικός; Ιδού η απορία

Η πιο συχνή ανάγνωση του έργου το τοποθετεί ως μία κριτική στην ξαφνική άνοδο ολοκληρωτικών καθεστώτων ή ιδεών. Το έργο βέβαια έχει πολλαπλές αφηγηματικές προβληματικές όπως ο συμβιβασμός, η έννοια της λογικής και το ήθος.

Δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί τα εντυπωμένα αυτοβιογραφικά στοιχεία του Ιονέσκο ο οποίος αναφέρεται στα νεανικά του χρόνια στη Ρουμανία. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως το έργο πρέπει να μένει αγκιστρωμένο στη φασιστική συνιστώσα αν και από μόνη της αυτή δείχνει να αντιστέκεται στο πέρασμα του χρόνου και μάλιστα να βρίσκει έδαφος για ανάπτυξη μέσα από έναν «κοινό φίλο». Το διαδίκτυο.

Η είσοδος της τεχνολογίας και η κοινωνική της διάσταση έχει από καιρό επηρεάσει και απασχολήσει την πορεία της τέχνης. Από τη βιομηχανική επανάσταση του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, τη φρενίτιδα του Ψυχρού Πολέμου και – αργότερα – την τηλεόραση, το βίντεο και τους υπολογιστές, η υπόσχεση παραμένει η ίδια: Η τεχνολογία θα κάνει τη ζωή μας ευκολότερη. Δεν θα μπορούσε να ισχύει κάτι διαφορετικό όταν η έλευση του διαδικτύου δεν ήταν απλώς μια ανακάλυψη απλόχερα δοσμένη στο ευρύ κοινό, μα ένας σύγχρονος αναμορφωτής της ίδιας της έννοιας της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Αυτή η πρόσβαση όμως άρχισε να αλλάζει τις ζωές μας προς μια πιο σκοτεινή κατεύθυνση, οδηγώντας την ανθρωπότητα σε ένα κατηφορικό πρανές δυσαρέσκειας, έκφρασης παραπόνων και ισχυρών αντιθέσεων που δεν μπορεί πλέον να περιοριστεί πόσο μάλλον να συγκρατηθεί. Το επόμενο βήμα; Ένας ολοκληρωτισμός ιδεών σε διαφορετικά στρατόπεδα – πολλές φορές συγκοινωνούντα δοχεία – στα χέρια πολιτικών δυνάμεων που δεν θέλουν και πολύ για να χειραγωγήσουν ολόκληρους λαούς.

Πολλοί τελευταία έχουν, λοιπόν, εύλογα αναρωτηθεί αν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διευκολύνουν την ανάπτυξη φασιστικών ιδεολογιών. Πάνω σε αυτήν την Οργουελική διάσταση πατάει η ανάγνωση του Γιάννη Κακλέα με τις πρώτες στιγμές της παράστασης να παρουσιάζουν το έργο του Ιονέσκο ως έναν αλγόριθμο που ρυθμίζει τις προτιμήσεις του κόσμου παρουσιάζοντάς του την εικόνα της πραγματικότητας που του ταιριάζει.

Πριν την έναρξη της παράστασης, οι προβολές προετοιμάζουν το κοινό για μια σύγχρονη ματιά στο θεατρικό έργο του 1959, μια ματιά που αφορά και αποδεικνύει μεν τη διαχρονικότητα του κειμένου αποτυγχάνει όμως σε διάρκεια με μια τραβηγμένη κινδυνολογία και ήρωες που φρενάρουν τη σπουδαιότητα της κεντρικής αφηγηματικής γραμμής. Το εύρημα σπουδαίο ωστόσο μένει ως σταθερά μέχρι το τέλος της παράστασης, ημιτελές κατά την προσωπική μου άποψη. Το δεύτερο μέρος του έργου παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον με καλοδουλεμένα κινησιολογικά μοτίβα και εξαιρετικό ρυθμό. Αργότερα όμως ξεκινούν ατέλειωτες αναβάσεις και καταβάσεις χωρίς στόχο- σε ένα σκηνικό που επιμένει να μην αλλάζει.

Είναι χρήσιμο να σταθούμε στην ερμηνεία του Άρη Σερβετάλη ο οποίος βασίζει την ερμηνεία του στον Μπερανζέ, δεν υποδύεται όμως τον ήρωα του συγγραφέα. Οι παρεμβάσεις στο κείμενο και η παρουσία του κεντρικού ρόλου αποδυναμώνουν το ιδεώδες που πρεσβεύει και μας κάνει να αναρωτιόμαστε ποιος είναι τελικά ο Ρινόκερος που παρακολουθούμε: Εκείνος που σκηνοθέτησε ο Γιάννης Κακλέας, εκείνος που παίζει ο Άρης Σερβετάλης ή ένας τρίτος που υπηρετείται από τον υπόλοιπο θίασο. Οφείλω παρόλα αυτά να ομολογήσω πως ο Άρης Σερβετάλης είναι ένας σπουδαίος ηθοποιός. Βασικά είναι ηθοποιός. Η υποκριτική του προσέγγιση διακατέχεται από μοναδικότητα και η παρουσία του επί σκηνής παρουσιάζει ένα ενδιαφέρον που μαγνητίζει. Μα η ίδια αυτή παρουσία οδηγείται χρόνο με το χρόνο σε μια μανιέρα που κουμπώνει σε κάθε έργο κινδυνεύοντας να οδηγήσει τον ηθοποιό σε μια δίνη επανάληψης.

Υπάρχει όμως και κάτι θετικό στην όλη υπόθεση και αυτό είναι η αίσθηση που αφήνει στον κόσμο η παράσταση. Οι θεατές φεύγουν από το θέατρο ερμηνεύοντας ορθά τη συλλογιστική του έργου κάτι που δείχνει την επιρροή του κειμένου πάνω από στην καλλιτεχνική οπτική.

Εν κατακλείδι δεν περίμενα να ακούσω το κείμενο του Ιονέσκο ατόφιο. Επιθυμούσα, όμως, να παρακολουθήσω μια ματιά που υπηρετεί την κεντρική προβληματική του έργου και ήρωες που διατηρούν το στόχο του. Αλλά και πάλι, η τέχνη είναι κάτι εντελώς προσωπικό.