Δίχως παπά και ψαλτάδες: Ο Επιτάφιος στην Κυδιάντα (vids)

Ούτε παπάς, ούτε ψαλτάδες. Μήτε μεγάφωνα και χορωδίες. Και πρωί όχι βράδυ. Στο Αϊ Γιάννη της Κυδιάντας, τη Μεγάλη Παρασκευή, οι ντόπιοι τιμούν την ταφή του Χριστού και συνάμα τη μνήμη των προγόνων τους και της εγκαταλελειμμένης πατρίδας. Τη μνήμη κάθε τόπου, που έχει χαθεί από προσώπου γης και δεν υπάρχει πια…

Και είναι η Κυδιάντα ένα ερειπωμένο χωριό της Χίου, σκαρφαλωμένο στο βουνό, κάπου ανάμεσα στη Λαγκάδα, στη Συκιάδα και το Πιτυός. Λέγεται ότι τα μεσαιωνικά χρόνια ήταν ο μεγαλύτερος οικισμός της περιοχής. Πρωτοστάτησε στον ξεσηκωμό της Χίου του 1822, γι’ αυτό και καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Τούρκους. Μα γρήγορα ξαναχτίστηκε.

Μαύρη ωστόσο η μοίρα του, το 1881 χτυπήθηκε ξανά από το μεγάλο σεισμό κι εγκαταλείφθηκε από πολλούς κατοίκους του. Στην Κατοχή υπήρξε η φωλιά της Εθνικής Αντίστασης στη Χίο. Ύστερα ήρθε ο σεισμός του 1949 και του έδωσε τη χαριστική βολή… Σαν φύγανε και οι τελευταίοι κάτοικοι, το χωριό ερήμωσε και ρήμαξε… Μόνο οι εκκλησίες του Αγίου Ιωάννου και της Αγίας Αναστασίας άντεξαν στη φθορά του χρόνου…

Η εκκλησιά του Αϊ Γιάννη ανακαινίστηκε και λειτουργεί κάθε Μεγάλη Παρασκευή, όταν οι κάτοικοι της Λαγκάδας επιστρέφουν στη γενέθλια γη για να αποτίσουν φόρο τιμής στα ιερά και στα όσια τους. Παλιά, μοναχά τρεις-τέσσερις γυναίκες ανέβαιναν, στόλιζαν τον επιτάφιο με αγριολούλουδα και ύστερα φεύγανε, αφήνοντας την πόρτα ανοιχτή για να μπαίνουν και να προσκυνούν οι βοσκοί.

Σε έθιμο ο Επιτάφιος της Κυδιάντας εξελίχθηκε τα τελευταία χρόνια. Τότε άρχισαν και οι γυναίκες να ψάλλουν εκτός από τα εγκώμια και το «Mοιρολόι της Παναγιάς»*.

«Γιε μου, που είναι τα κάλλη σου, και πουν η λεβεντιά σου, και τα σγουρά σου τα μαλλιά και η παλικαριά σου; Δεν μου μιλείς μιλίτσα μου, δεν μου μιλείς μιλιά μου;»

«Πάρτο μάνα απόφαση σαν που το πήραν κι άλλες, το πήραν μάνες για παιδιά, και τα παιδιά για μάνες. Το πήραν κι οι καλόπαντρες, για τους καλούς τους άντρες ! Άντε μάνα στο σπίτι σου και στο νοικοκυριό σου, στρώσε τραπέζι θλιβερό μαφράτο παξιμάδι, και πίνε και γλυκό κρασί, να σου περνά η ζάλη .

Πάει η μάνα στο σπίτι της πάει στα γονικά της, βάζει κρασί στον μαστραπά κι’ αφράτο παξιμάδι .

Πέρασε κ’ η Άγια Καλή κι αυτό το λόγο λέγει .

«Ποιος είδε γιο εις τον σταυρό και μάνα στο τραπέζι;»

«Άντε και συ Άγια Καλή ποτέ σου μην γιορτάσεις, ποτέ τ’ ονοματάκι σου στην εκκλησιά μην ψάλεις!»

Όποιος τ’ ακούει σώζεται κι’ όποιος το πει αγιάζει, και όποιος το καλοαφκριστεί , παράδεισο θα λάβει.

Μετά τη δοξολογία, γίνεται η περιφορά του Επιταφίου. Οι πιστοί, με τον Σταυρό και τον Επιτάφιο ανά χείρας, φέρνουν τρεις βόλτες γύρω από την εκκλησιά. Ο πρώτος γύρος είναι αφιερωμένος στη μνήμη αυτών που έχουν χαθεί: ανθρώπων και τόπων. Ο δεύτερος, στους απογόνους και ο τρίτος είναι αφιερωμένος στους επίγονους, γι’ αυτό και ο Σταυρός στο γύρο αυτό περνάει στα χέρια ενός παιδιού.

Μετά το τελετουργικό ακολουθεί το καθιερωμένο τρατάρισμα με σπιτικά γλυκά. Όταν έρθει η ώρα του αποχαιρετισμού ακούγεται η ευχή: «Καλή Αντάμωση. Και του χρόνου τέτοια μέρα… Στην Κυδιάντα…»

*Το μοιρολόι κατέγραψε ο Μιχάλης Καριάμης από τη Κυδιαντούσαινα μάνα του Ανθή Καριάμη, τη αδελφή της Δροσούλα Φερεντίνου και τη σύζυγό του Φωτεινή Καριάμη (Ζουμίδη)