«Η κρίση του φυσικού αερίου στην Ευρώπη έρχεται στην ιδανική στιγμή για την Μόσχα»

Καθώς οι τιμές του φυσικού αερίου εκτινάσσονται στην Ευρώπη και οι κυβερνήσεις ανησυχούν για την δημιουργία σπιράλ αυξήσεων του κόστους διαβίωσης, η Ρωσία πρότεινε χθες κάτι που κατά την γνώμη της θα μπορούσε να είναι μία ταχεία λύση: γρήγορη αδειοδότηση του αγωγού Nord Stream 2, η κατασκευή του οποίου μόλις ολοκληρώθηκε και θα μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο απευθείας μέσω της Βαλτικής στους γερμανούς, και όχι μόνο, καταναλωτές.

Τα σχόλια του αντιπροέδρου της ρωσικής κυβέρνησης Αλεξάντερ Νόβακ δεν θα αμβλύνουν τις ευρωπαϊκές ανησυχίες ότι η Μόσχα παίζει στα χέρια της ήδη μία ενεργειακή κρίση τον χειμώνα. Τόσο το Κρεμλίνο, όσο και η ρωσική εταιρεία φυσικού αερίου Gazprom, αρνούνται ότι παίζουν κάποιον ρόλο στην μείωση της τροφοδοσίας που είδε τις ευρωπαϊκές τιμές του αερίου να εκτοξεύονται 8 φορές πάνω από τα πριν από έναν χρόνο επίπεδά τους, αλλά ορισμένοι ευρωπαίοι αξιωματούχοι και ειδικοί της ενέργειας λένε ότι η Μόσχα φρέναρε την αύξηση της τροφοδοσίας.

Στην συνάντηση αξιωματούχων του ρωσικού ενεργειακού τομέα χθες, ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν συμφώνησε, σύμφωνα με πληροφορίες, να αυξήσει τις εξαγωγές φυσικού αερίου, αλλά τόνισε ότι πρώτα πρέπει να καλυφθεί η εγχώρια ζήτηση. Είπε ότι η Ρωσία παραμένει αξιόπιστος πάροχος ενέργειας, επιρρίπτοντας την παρούσα κρίση σε τεχνικές αλλαγές στην ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου εδώ και πολλά χρόνια, ιδιαίτερα στην σταδιακή εγκατάλειψη των μακροπρόθεσμων συμβολαίων, που προτιμά η Ρωσία, υπέρ του ανοικτού χρηματιστηριακού εμπορίου του φυσικού αερίου (spot αγορές).

Οι συνδεόμενες με την Ρωσία ενεργειακές κρίσεις είναι εδώ και πολλά χρόνια χαρακτηριστικό των ευρωπαϊκών χειμώνων. Τον Ιανουάριο 2009, η διένεξη ανάμεσα στην Ρωσία και την Ουκρανία για μη εκπλήρωση των παραδόσεων φυσικού αερίου σε τουλάχιστον 18 ευρωπαϊκές χώρες είχε επιπτώσεις μέχρι την επίτευξη συμφωνίας. Οι νέοι αγωγοί - ανάμεσά τους και ο Nord Stream 2 - προβλήθηκαν ως ενισχυτικοί της ανθεκτικότητας (του συστήματος τροφοδοσίας), αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ουκρανία προειδοποιούσαν από καιρό ότι, αντιθέτως, θα δώσουν περισσότερη ισχύ στην Μόσχα.

Την περασμένη εβδομάδα, η Gazprom άλλαξε τον διακόπτη της τροφοδοσίας προς την Ουγγαρία - ο πρωθυπουργός της οποίας Βίκτορ Ορμπάν συγκαταλέγεται στους στενότερους συμμάχους της Ρωσίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση - από τους αγωγούς που διέρχονται από την Ουκρανία στους χωριστούς αγωγούς μέσω της Αυστρίας και της Σερβίας. Αυτό προκάλεσε την οργισμένη αντίδραση της κυβέρνησης του Κιέβου, που δήλωσε ότι η ενέργεια παραβιάζει προηγούμενες συμφωνίες και πρέπει να προκαλέσει την επιβολή κυρώσεων από τις ΗΠΑ και την Γερμανία.

Ο φόβος της Ουκρανίας είναι απλός: ότι η Ρωσία θα χρησιμοποιήσει ένα ευρύτερο δίκτυο αγωγών για να περικόψει την τροφοδοσία και να στερήσει την Ουκρανία τόσο από την θέρμανση, όσο και από τα τέλη διέλευσης, αναπτύσσοντας παράλληλα την ικανότητα της Μόσχας να ανοίγει και να κλείνει το διακόπτη προς άλλες ευρωπαϊκές χώρες ως διπλωματικό όπλο. Αν αυτό είναι αλήθεια, οι δυνατότητες αυτού του όπλου θα έχουν αυξηθεί δραματικά από την παρούσα κρίση των τιμών των καυσίμων.

Σύνθετη δυναμική

Σε ποια έκταση η Ρωσία σέρνει πραγματικά τον χορό της παρούσας αύξησης των τιμών είναι θέμα διαμάχης. Τα ευρωπαϊκά αποθέματα φυσικού αερίου βρίσκονται σε χαμηλά δεκαετίας, ενώ η Βρετανία - η οποία έχει μειώσει ακόμη περισσότερο τα στρατηγικά της αποθέματα - διαθέτει κατά πληροφορίες χειμερινά αποθέματα τεσσάρων ή πέντε ημερών σε σύγκριση με τα αποθέματα των δεκαπέντε ημερών προηγουμένως. Τα αποθέματα έχουν επίσης μειωθεί στην Ασία ωθώντας προς τα επάνω τις τιμές.

Παρά τις πολυετείς συζητήσεις για την διαφοροποίηση πέραν της Μόσχας των πηγών φυσικού αερίου, η Μόσχα παραμένει ο κύριος προμηθευτής της Ευρώπης, καλύπτοντας το 43% των αναγκών των 27 χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η Gazprom προμηθεύει αέριο βάσει μακροπρόθεσμων συμβολαίων , αλλά έχει σταματήσει να προσθέτει νέα, με το επιχείρημα ότι θα δώσει προτεραιότητα στην ρωσική εγχώρια αγορά.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δηλώνει ότι θα ερευνήσει τους ισχυρισμούς ότι η Ρωσία χειραγωγεί τις αγορές, αλλά οι Βρυξέλλες πρόκειται επίσης να δώσουν στη δημοσιότητα την επόμενη εβδομάδα την «εργαλειοθήκη» μέτρων που οι χώρες μπορούν να χρησιμοποιούν για να αντιμετωπίσουν την εκτόξευση των τιμών, περιλαμβανομένων των επιδοτήσεων. Η πιο μακροπρόθεσμη λύση είναι ο μαζικός προσανατολισμός προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, δηλώνουν ευρωπαίοι αξιωματούχοι.

Ορισμένοι ωστόσο θεωρούν ότι η χρονική συγκυρία της κρίσης είναι ύποπτη. Εχοντας ολοκληρώσει την κατασκευή του αγωγού αυτό το καλοκαίρι, η Ρωσία βιάζεται τώρα για την αδειοδότησή του. Η διαδικασία αυτή, ωστόσο, δεν είναι καθόλου εύκολη - οι ΗΠΑ έχουν επιβάλει κυρώσεις κατά του σχεδίου και αυτό μπορεί να αποθαρρύνει τις ειδικευμένες εταιρείες που χρειάζονται για την διαδικασία αδειοδότησης του ώστε να τεθεί σε λειτουργία.

Γεωπολιτικές εντάσεις

Ο αγωγός ήταν επί πολύ καιρό επίμαχος, καθώς διάφοροι δυτικοί σύμμαχοι είχαν υιοθετήσει διάφορες προσεγγίσεις. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ουκρανία ειδικότερα ήταν κατηγορηματικά αντίθετες, ενώ η Γαλλία και η Γερμανία πίεσαν για την ολοκλήρωσή του.

Οι επικριτές του λένε ότι επιβράβευσε την Μόσχα για την επιθετικότητα και την καταστολή, περιλαμβανομένης της συγκέντρωσης δύναμης χιλιάδων στρατιωτών στα σύνορα με την Ουκρανία τον Απρίλιο, της δηλητηρίασης, σύμφωνα με όλες τις υποψίες, και μετά την φυλάκιση του ηγέτη της αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι και της ευρύτερης καταστολής της αντιπολίτευσης. Κάθε ένα από αυτά θεωρήθηκε πιθανό μοιραίο πλήγμα στον Nord Stream 2, αλλά αυτό δεν επαληθεύτηκε.

Η Μόσχα υποστηρίζει επίσης τον πρόεδρο της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο, η κυβέρνηση του οποίου βάρβαρα συνέτριψε τους πολιτικούς της αντιπάλους τον περασμένο χρόνο και κατηγορείται επίσης από τις χώρες της Βαλτικής και την Πολωνία ότι προωθεί μετανάστες από την Μέση Ανατολή προς αυτές μέσω των συνόρων της. Η Ρωσία έχει επανειλημμένως κατηγορηθεί για κατασκοπεία - χθες, το ΝΑΤΟ ακύρωσε την διαπίστευση οκτώ μελών της ρωσικής διπλωματικής αποστολής με την κατηγορία της κατασκοπείας.

Ευλόγως, το γεγονός ότι η κρίση αυτή ανακύπτει τώρα - πριν από την έλευση του ευρωπαϊκού χειμώνα - μπορεί να περιορίσει τον κίνδυνο προβλημάτων αργότερα , κυρίως εάν γίνουν συμφωνίες με την Ρωσία για πιο μακροχρόνια τροφοδοσία.

Αν αυτό περιλαμβάνει την αδειοδότηση του Nord Stream 2, ωστόσο, θα πρόκειται για σημαντική νίκη της Ρωσίας, ιδιαίτερα έπειτα από άλλα γεγονότα αυτόν τον χρόνο. Ακόμη και αν αυτό αμβλύνει την παρούσα κρίση, μπορεί να θέσει τις προϋποθέσεις για νέα αντιπαράθεση τα επόμενα χρόνια.

* Ο Peter Apps ασχολείται με θέματα Διεθνών Σχέσεων, παγκοσμιοποίησης και άλλα. Είναι ο ιδρυτής και εκτελεστικός διευθυντής του Project for Study of the 21st Century, PS21. Παράλυτος από το 2006 έπειτα από τροχαίο σε εμπόλεμη ζώνη, δημοσιεύει επίσης κείμενα για την αναπηρία του και άλλα θέματα. Υπήρξε ρεπόρτερ του Reuters και εξακολουθεί να ανήκει στην Thomson Reuters. Από το 2016 είναι μέλος του British Army Reserve (Δύναμη Εφέδρων του βρετανικού στρατού) και του Εργατικού Κόμματος της Βρετανίας.