Γραμμένο στην αστροφεγγιά τ’ όνομά του

«Κοίτα με στα μάτια κι έλα πιο κοντά άγια μου καρδιά κι αγαπημένη. Άκουσα κι απόψε πόρτα να βροντά, πέτρες θα κυλάν, πέτρες θα κυλάν οι πεθαμένοι»

Έτσι ξεκινάει ένα από τα πολύ αγαπημένα μου τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι, σε στίχους Νίκου Γκάτσου από την «Αθανασία»

Την αθανασία με την οποία σαν σήμερα (15/6) του 1994, ο σπουδαίος Έλληνας μουσικοσυνθέτης συναντιέται. Κι αν το εν λόγω άσμα την περιγράφει «σκληρή σαν του θανάτου τη γροθιά» και «ομορφονιά που δεν την κέρδισε κανείς», ο Μάνος Χατζιδάκις ανήκει σε αυτούς που δεν ηττηθήκαν από τον χρόνο. Σε αυτούς που η απουσία τους, μας κάνει να διψάμε την παρουσία τους.

Και δόξα τω Θεώ, είναι τόσα τα τραγούδια που μας άφησε που μπορούμε να τον βρίσκουμε παντού: Από τον «Αητό χωρίς φτερά» μέχρι τον «Ευαίσθητο Ληστή», από τα... οσκαρικά «Παιδιά του Πειραιά» μέχρι το «Αερικό», από «Το κλοτσοσκούφι» - και τα υπόλοιπα τόσο χαριτωμένα τραγούδια του ελληνικού κινηματογράφου με τη φωνή της Αλίκης Βουγιουκλάκη («Ο Γλάρος», «Νιάου νιάου βρε γατούλα» κλπ)- μέχρι τα «Πάθη από τον έρωτα» αυτά που βρίσκουμε στην «Ερωφίλη» του Γεωργίου Χορτάτζη να ερμηνεύει ανεπανάληπτα η Φλέρυ Νταντωνάκη. Από το «Αγάπη που ‘γινες δίκοπο μαχαίρι» της εμβληματικής ταινίας «Στέλλα» μέχρι εκείνον τον καβαλάρη που «Ήταν καμάρι της αυγής», αλλά του έμελλε ένας «Ματωμένος Γάμος». Ολόκληρο κεφάλαιο τα τραγούδια και οι μουσικές που χάρισε στο θέατρο ο Μάνος Χατζιδάκις και βέβαια ολόκληρο κεφάλαιο η συνεργασία του με τον Κάρολο Κουν.

«Ο Μεγάλος Ερωτικός», «Ρωμαϊκή Αγορά», «Μυθολογία», «Το χαμόγελο της Τζοκόντας», «Πορνογραφία», «Της γης το χρυσάφι», τίτλοι cd που «χωράνε» έναν κόσμο εύθραυστο, ευάλωτο, ευαίσθητο, με ρωγμές στην ψυχή του. Έναν κόσμο ποιητικό. Κάποτε ένας ταλαντούχος μουσικός μου είχε πει για τον Χατζιδάκι ότι σου αφήνει μια αίσθηση ανεκπλήρωτου έρωτα. Και ως γνωστόν οι ανεκπλήρωτοι έρωτες είναι εκείνοι που μας γεμίζουν και μας αδειάζουν ταυτόχρονα, θυμίζοντάς μας την τραγικότητα της αντιφατικότητας της ανθρώπινης και φθαρτής φύσης μας.

Η αλήθεια είναι ότι όταν αποφασίσω να βάλω και να ακούσω σερί Χατζιδάκι «πέφτω στα πατώματα». Αλλά την ίδια στιγμή, νιώθω σα να σκάνε αστέρια στα σπλάχνα μου, σαν από τη γη να γεύομαι ουρανό. Σαν η μουσική του να λύνει τα μαλλιά της και να μου τα δίνει «να τα κάνω προσευχή, για να ξαναρχίσω το τραγούδι από την αρχή».

Δικοί του οι στίχοι, από την «Οδό ονείρων». Πάντα σε αυτήν με επιστρέφει και του είμαι τόσο ευγνώμων γι’ αυτό.

Κάθε χρόνο γράφω για τον Χατζιδάκι. Τα ίδια πάνω κάτω. Συγγνώμη για την επανάληψη.

Αλλά είναι που είχα και την τύχη να τον γνωρίσω από κοντά. Και στεναχωριέμαι που σε κείνη την δια ζώσης συνάντηση, αντί να μοιραστώ αυτά που προσπαθώ να μοιραστώ τώρα γράφοντας, πήγα «να κάνω την έξυπνη». Λες κι είναι εξυπνάδα αντί να προσπαθείς να αρθρώνεις τα όσα νιώθεις, να αιχμαλωτίζεσαι στα όσα σκέφτεσαι, ή νομίζεις ότι σκέφτεσαι.

Εκείνη την εποχή - δυστυχώς για μένα- κουβαλούσα την έπαρση και την αλαζονεία ενός 18χρονου κοριτσιού που νόμιζε ότι η «αριστερή –επαναστατική –προοδευτική» ταυτότητα που εναγωνίως διεκδικούσε του έδινε το δικαίωμα «να στήσει στον τοίχο», τον «αστό Χατζιδάκι». Ένα βράδυ λοιπόν καλοκαιρινό του 1988, μαζί με μια συνομήλικη φίλη μου, προσπαθήσαμε να τον «στριμώξουμε» και καλά, με … δύσκολες ερωτήσεις. Όμως εκείνος, εκτός από απίστευτη γενναιοδωρία και ευγένεια ψυχής, είχε και πολύ καθαρές απαντήσεις:

«Είμαι δημοκράτης αστός ουμανιστής και αναθεωρητής της δεξιάς… Ποτέ δεν υπήρξα αντικομμουνιστής. Εγώ περιέχω τον αριστερό. Ο αριστερός όμως δεν περιέχει εμένα»

Και για όσους επιμένουν να τον «εγκλωβίζουν» μέσα στην λέξη «δεξιός», ας έχουν υπόψη τους ότι και από την ΕΠΟΝ πέρασε και ξύλο από τους Χίτες είχε φάει το ’44 όταν του είχαν σπάσει όλα του τα δόντια.

Παρεμπιπτόντως, είχε πει κι ένα άλλο ωραίο, προσδιορίζοντας την θέση του στο χώρο της Τέχνης και στις «ταμπέλες» της:

«Λένε πως οι καλλιτέχνες είναι είτε κομμουνιστές, είτε ομοφυλόφιλοι. Εγώ πάντως δεν είμαι κομμουνιστής…»

Ήταν όμως πάντα, στο πλευρό των κυνηγημένων, των ανορθόδοξων, των αναθεωρητών.

Δεν πίστευε στην δόξα:

«Α δ ι α φ ο ρ ώ για την δόξα. Με φυλακίζει μες στα πλαίσια που καθορίζει εκείνη κι όχι εγώ».

Πίστευε στην ανθρώπινη περιπέτεια που την έχει περιγράψει πολύ εύστοχα:

«Ποτέ δεν πρόκειται να τελειώσει η ανθρώπινη περιπέτεια αλλά και η ανθρώπινη ευπιστία. Πάντα ο άνθρωπος θα πιστεύει πως τα όνειρά του θα δικαιωθούν. Αλλά και πάντα θα αγνοεί πως ο ίδιος καταστρέφει τα όνειρά του με το να ξυπνά κάθε πρωί. Κάθε πρωί κι όχι για πάντα, μια και μόνη φορά».

Ο ίδιος πάντως ένιωθε ότι κατάφερε να ολοκληρώσει την τραυματισμένη από την παιδική του ηλικία προσωπικότητα, καταλήγοντας να πουλάει «λαχεία στον ουρανό», όπως χαρακτηριστικά έχει γράψει.

Και για να κλείσω έτσι όπως ξεκίνησα. Με τους στίχους του αγαπημένου τραγουδιού της αρχής:

«Κοίτα με στα μάτια και με το σουγιά πάρε από τη φλέβα μου μελάνι. Γράψε το όνομά του στην αστροφεγγιά χέρι φονικό, χέρι φονικό να μην το φτάνει»

Νομίζω ότι το όνομα του «κυρίου Μάνου» - το κύριος με Κ κεφαλαίο- είναι γραμμένο στην αστροφεγγιά…