Ανοσολογικό σύστημα και άσκηση

Το μόνιμο παράπονο των αθλητών μεγάλων αποστάσεων είναι η αυξημένη συχνότητα των λοιμώξεων μετά από έναν αγώνα, ιδιαίτερα κατά τους χειμερινούς μήνες. Θα εξετάσουμε αφενός την επίδραση που έχει στο ανοσολογικό σύστημα μία προπόνηση ή ένας αγώνας και αφετέρου τη μακροχρόνια δράση της άσκησης στο ανοσολογικό σύστημα.

Το σώμα μας εκτίθεται καθημερινά σε τοξίνες, λοιμώδη αίτια, ρύπανση, παράσιτα, βακτηρίδια, μύκητες κ.ά. τα οποία μπορεί να είναι επιβλαβή για την υγεία μας. Η εξουδετέρωση όλων αυτών των εισβολέων επιτυγχάνεται με το αμυντικό σύστημα του οργανισμού, το οποίο αποτελείται από δύο μέρη: το έμφυτο ή συγγενές τμήμα και το επίκτητο τμήμα.

Η συγγενής ανοσία είναι μη ειδική και εξουδετερώνει όλους τους εισβολείς, η δράση της είναι άμεση και δεν «θυμάται» τον εισβολέα. Η επίκτητη ανοσία είναι ειδική για κάθε εισβολέα (αντιγόνο), αποτελείται δηλαδή από εξειδικευμένους «στρατιώτες» για συγκεκριμένους εισβολείς, είναι πιο αργή και διατηρεί ανοσολογική μνήμη, «θυμάται» δηλαδή τον εισβολέα μετά την πρώτη επαφή μαζί του.

Η επίκτητη ή προσαρμοστική ανοσία έχει δύο κλάδους: τη χυμική που περιέχει τα αντισώματα που κυκλοφορούν στο αίμα για να εξουδετερώσουν κυρίως λοιμώδη αίτια και την κυτταρική ανοσία που αποτελείται από εξειδικευμένα κύτταρα (Τ κύτταρα) τα οποία επιτίθενται και καταστρέφουν ιστούς και κύτταρα που έχουν προσβληθεί από λοιμώδη ή άλλα τοξικά αίτια.

Η σπουδαιότητα της άσκησης συνίσταται στο ότι ενισχύει αυτούς τους μηχανισμούς. Η ένταση της άσκησης έχει σημασία στην ανοσολογική απόκριση. Η μέτριας έντασης άσκηση δεν επιδρά στο ανοσολογικό σύστημα ενώ αντίθετα η βαριά και έντονη άσκηση μπορεί να καταστείλει προσωρινά τη λειτουργία του, δηλαδή την παραγωγή αντισωμάτων, για τουλάχιστον τρεις ώρες μετά την άσκηση.

Ύστερα από 2,5-3 ώρες έντονης άσκησης, όπως στον μαραθώνιο, το ανοσολογικό σύστημα αδυνατεί να παράγει Τ κύτταρα. Το φαινόμενο είναι παροδικό, αφού οι τιμές επανέρχονται στο φυσιολογικό μετά από έξι ώρες. Επομένως, η άμυνα καταστέλλεται παροδικά και επιτρέπει εύκολη είσοδο των εισβολέων.

Γι’ αυτό η χρονική περίοδος της ανάκτησης μετά από έναν μαραθώνιο ονομάζεται «περίοδος ανοικτού παραθύρου». Πιθανότατα οι αιτίες σχετίζονται με τις ορμόνες του στρες, κορτιζόλη, αδρεναλίνη και νοραδρεναλίνη, οι οποίες δρουν κατασταλτικά στο ανοσολογικό σύστημα. Επιπλέον η αυξημένη θερμοκρασία, λόγω αυξημένου μεταβολισμού, ίσως παίζει κάποιον ρόλο στην ανοσοκαταστολή. Οι εν λόγω ορμόνες—ιδιαίτερα η κορτιζόλη—παραμένουν υψηλές για αρκετές ώρες ή και μέρεςμετά από έναν σκληρό αγώνα. Αυτό μεταφράζεται σε αυξημένη ευαισθησία στις λοιμώξεις για τις επόμενες ημέρες.

Σε μια μελέτη, δρομείς που έτρεξαν σε αγώνα 56 χιλιομέτρων ανέφεραν συμπτώματα από το ανώτερο αναπνευστικό σύστημα, λόγω ιώσεων, σε περίοδο δύο εβδομάδων σε σχέση με δρομείς περίπου ίδιας φυσικής κατάστασης που έτρεξαν τον ίδιο αγώνα με λιγότερη ένταση. Είναι σαφές ότι η ένταση κάνει τους δρομείς πιο ευαίσθητους στις λοιμώξεις.

Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την ευαισθησία σε λοιμώξεις είναι η ανεπαρκής διατροφή, το ψυχικό και πνευματικό στρες, η έλλειψη ύπνου και η έκθεση σε παθογόνα αίτια. Σε ό,τι αφορά στις μακροχρόνιες επιδράσεις της άσκησης στο ανοσολογικό σύστημα είναι σαφές ότι το ενισχύει.

Σε μια μελέτη 15 εβδομάδων μεταξύ 18 περιπατητών και 18 καθιστικών οι περιπατητές εκδήλωσαν μικρότερη συχνότητα και διάρκεια των συμπτωμάτων από λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος τουλάχιστον κατά 50%.

Το βιβλίο του Δρόσου Βενετούλη «Γεννηθήκαμε δρομείς» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μπαρτζουλιάνος».

Δρόσος Βενετούλης
Πνευμονολόγος, τ. Δ/ντής ΜΕΘ Τζανείου Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά.