Τι θέλουν Αζερμπαϊτζάν και Αρμενία στο Ναγκόρνο Καραμπάχ

Το Ναγκόρνο (Ορεινό) Καραμπάχ, είναι μια ορεινή περιοχή στον νότιο Καύκασο, εντός του Αζερμπαϊτζάν, μεταξύ των ποταμών Κύρου και Αράξη. Αποτελεί μία περιοχή, διεθνώς αναγνωρισμένη ως τμήμα του Αζερμπαϊτζάν, αλλά οι 120.000 κάτοικοί του είναι κατά κύριο λόγο Αρμένιοι. Οι πιο σημαντικές πόλεις της περιοχής είναι η Στεπανακέρτ, η οποία έχει ανακηρυχθεί ως η πρωτεύουσα της Δημοκρατίας του Αρτσάχ(έτσι αποκαλούν οι Αρμένιοι το Ναγκόρνο Καραμπάχ) και ακολουθεί η Σουσά.

Όλα ξεκίνησαν τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους μπολσεβίκους στη Ρωσία, οι Αρμένιοι, οι Αζέροι και οι Γεωργιανοί, ανακήρυξαν τον σχηματισμό της Ομοσπονδίας της Υπερκαυκασίας. Αυτή η πρωτοβουλία κράτησε μόλις τρεις μήνες, ενώ στη συνέχεια ακολούθησαν μάχες μεταξύ των χριστιανών Αρμενίων και των μουσουλμάνων Αζέρων, για το ποιος θα είχε τον πρώτο λόγο στα συγκεκριμένα εδάφη.

Στο επίκεντρο βρέθηκε η περιοχή του Καραμπάχ, με τους Αρμένιους που έμεναν στην περιοχή να επιδιώκουν να ανακηρύξουν την ανεξαρτησία τους χωρίς όμως τελικά να καταφέρουν να συνεννοηθούν με το Γερεβάν.

Τον Δεκέμβριο του 1918 ο Αρμένιος στρατηγός Αντράνικ Οζανιάν εισήλθε στο Καραμπάχ και προέλασε προς την πρωτεύουσα, που τότε ήταν η Σουσά. Τις εξελίξεις πρόλαβαν οι Βρετανοί που κατέλαβαν τον Καύκασο το 1919 και πρότειναν στους Αρμένιους να λύσουν τη διαμάχη με τους Αζέρους στο συνέδριο ειρήνης που θα γινόταν λίγο αργότερα στο Παρίσι. Δύο μήνες όμως μετά, οι Σοβιετικοί εισέβαλαν στον Καύκασο και μέσα σε τρία χρόνια οι δημοκρατίες του Καυκάσου μετατράπηκαν στην Υπερκαυκασιανή Ομοσπονδία της Σοβιετικής Ένωσης.

Κατά την κατοχή της περιοχής από την ΕΣΣΔ, η κατάσταση μπερδεύτηκε ακόμα περισσότερο όταν το Γραφείο του Καυκάσου που δημιούργησε ο Στάλιν ψήφισε στις 4 Ιουλίου 1921 το Καραμπάχ να μεταφερθεί στη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Αρμενίας. Όμως μόλις μία ημέρα αργότερα, η απόφαση ανακλήθηκε με την επιτροπή να αφήνει την περιοχή στο Αζερμπαϊτζάν λόγω της οικονομικής σύνδεσης του Καραμπάχ με το Μπακού.

Θεωρητικά, το Ναγκόρνο Καραμπάχ ήταν μία αυτόνομη περιοχή εντός της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν. Στην περιοχή έμεναν και Αρμένιοι και Αζέροι χωρίς όμως να ξεσπούν εντάσεις καθώς η έλλειψη εσωτερικών συνόρων στο σοβιετικό έδαφος έκανε το πρόβλημα της γειτνίασης δύο διαφορετικών λαών να μοιάζει ασήμαντο για τις τοπικές αρχές.

Όλα άλλαξαν όταν κατέρρευσε η ΕΣΣΔ και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ αφέθηκε επίσημα εντός του διεθνώς αναγνωρισμένου εδάφους του Αζερμπαϊτζάν. Τότε ξέσπασε ο πρώτος πόλεμος του Καραμπάχ (1988-1994), στον οποίο περίπου 30.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν και περισσότεροι από ένα εκατομμύριο εκτοπίστηκαν. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν Αζέροι πολίτες που έφυγαν από τα σπίτια τους όταν οι Αρμένιοι κατέληξαν να έχουν τον έλεγχο της περιοχής μετά από εξαντλητικές μάχες που κράτησαν έξι χρόνια.

Το τοπίο στο Ναγκόρνο Καραμπάχ διαφέρει από τη στέπα του ποταμού Κύρου με πεδιάδες μέσα από πυκνά δάση από δρυς και οξιές.

Η περιοχή διαθέτει πολλές ιαματικές πηγές και κοιτάσματα ψευδαργύρου, άνθρακα, μολύβδου, χρυσού, μαρμάρου και ασβεστόλιθου.

Το 2020, όμως, το Αζερμπαϊτζάν εξαπέλυσε μία ευρείας κλίμακας στρατιωτική επιχείρηση στο Καραμπάχ, σε μία σύγκρουση που έγινε γνωστή ως ο «πόλεμος των 44 ημερών». Η νίκη του Μπακού ήταν ηχηρή καθώς χρησιμοποιώντας drones που είχε αγοράσει από Τουρκία και Ισραήλ, κατέλαβε το ένα τρίτο περίπου όλης της περιοχής του Ναγκόρνο Καραμπάχ, ενώ τουλάχιστον 6.500 άνθρωποι σκοτώθηκαν.

Η Ρωσία, που έχει αμυντική συμφωνία με την Αρμενία αλλά βρίσκεται και σε καλές σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν, ανέλαβε να μεσολαβήσει και να διαπραγματευτεί κατάπαυση του πυρός.

Η συμφωνία προέβλεπε να στείλει η Ρωσία ειρηνευτική δύναμη 1.960 στρατιωτών, οι οποίοι θα ήταν επιφορτισμένοι να φρουρούν τον «διάδρομο Λατσίν», ένα ορεινό πέρασμα που αποτελεί την πιο σύντομη διαδρομή μεταξύ Αρμενίας και Ναγκόρνο Καραμπάχ και πλέον αποτελούσε τον μοναδικό δρόμο που συνέδεε την περιοχή με το Γερεβάν.

Το κύριο θέμα που τίθεται πλέον είναι το τι θα γίνει με τους 120.000 Αρμένιους που εξακολουθούν να βρίσκονται στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, με την Αρμενία να ζητεί να εγγυηθεί το Μπακού για το μέλλον τους, αν και αναγνωρίζει πλέον την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα του Αζερμπαϊτζάν στην περιοχή. Το Αζερμπαϊτζάν, από την πλευρά του, κατηγορεί το Γερεβάν πως ενώ στις συζητήσεις δείχνει διαλλακτικότητα, στο παρασκήνιο προωθεί τρομοκρατικές ενέργειες κατά του Μπακού.

Η κατάσταση χειροτέρευσε ακόμα περισσότερο όταν, τον Δεκέμβριο του 2022, Αζέροι που δηλώνουν περιβαλλοντικοί ακτιβιστές μπλόκαραν τον «διάδρομο του Λετσίν» ενώ τον περασμένο Απρίλιο το Μπακού έθεσε σε λειτουργία επίσημο σημείο ελέγχου στην περιοχή με τον ισχυρισμό της αποτροπής του λαθρεμπορίου όπλων.

Έτσι όλοι οι δίοδοι του Ναγκόρνο Καραμπάχ με την Αρμενία πλέον έχουν κοπεί, με αποτέλεσμα να υπάρχει ανθρωπιστική κρίση στην περιοχή και τους Αρμένιους να ισχυρίζονται ότι λιμοκτονούν γιατί δεν έχουν πρόσβαση σε τρόφιμα.

Τελικά, το Αζερμπαϊτζάν εξαπέλυσε πρόσφατα αιφνιδιαστική επίθεση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, με περίπου 100 ανθρώπους να σκοτώνονται. Η υπεροχή των Αζέρων ήταν τέτοια που οι Αρμένιοι έσπευσαν μετά από 24 ώρες να αποδεχθούν τους ρωσικούς όρους για εκεχειρία.

Σύμφωνα με όσα συμφώνησαν Αζερμπαϊτζάν, Αρμενία και Ρωσία (που ανέλαβε για ακόμα μία φορά ρόλο διαμεσολαβητή), οι Αρμένιοι θα πρέπει να διαλύσουν τον αμυντικό στρατό που είχαν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, να αποχωρήσουν από την περιοχή όλες οι αρμενικές στρατιωτικές δυνάμεις και να συνεχίσει το έργο της η ρωσική ειρηνευτική δύναμη.