Ζωσιμάδες: Το χωράφι του Χότζα, τα αποδυτήρια στης κυρά Κώσταινας, η διαταγή του Όθωνα

Το Εθνικό Στάδιο Ιωαννίνων «οι Ζωσιμάδες», γνωστό και ως Στάδιο Ζωσιμάδων, είναι ποδοσφαιρικό γήπεδο στα Ιωάννινα χτισμένο τις δεκαετίες του 50 και 60 τμηματικά με χωρητικότητα 7.652 θέσεων και έδρα του ΠΑΣ Γιάννινα. Το στάδιο πήρε την ονομασία από τους εθνικούς ευεργέτες αδελφούς Ζωσιμάδες.

Το 1934, μετά από πρόταση του χειρουργού-γιατρού Περικλή Γιαννή και τις προσπάθειες του τότε Μητροπολίτη Ιωαννίνων και αργότερα Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Σπυρίδωνος (Βλάχου), οι αθλητικές εγκαταστάσεις μεταφέρθηκαν στη θέση όπου βρίσκεται σήμερα το Εθνικό στάδιο των «Ζωσιμάδων». Βέβαια πιθανόν να γινόταν χρήση νωρίτερα, περίπου στα τέλη του 1932 με αρχές του 1933. Στην περιοχή αυτή τότε, υπήρχε ένας εκτεταμένος χώρος ο λεγόμενος «χωράφι του Χότζα», που προφανώς ανήκε κάποτε σε κάποιο Χότζα. Το «χωράφι» όμως ήταν μικρό για να καλύψει τις ανάγκες ενός μόνιμου σταδίου της πόλης.

Η αυλή της κυρά Κώσταινας

Τότε ο Μητροπολίτης Σπυρίδων επισκέφτηκε αυτοπροσώπως την περιοχή η οποία περιστοιχιζόταν από φτωχά μικρόσπιτα που διέθεταν μικρούς κήπους και χωραφάκια. Με φλογερά πατριωτικά λόγια έπεισε τους περίοικους του γηπέδου αυτού, να παραχωρήσουν μέρος των ιδιοκτησιών τους ώστε να δημιουργηθεί η προβλεπόμενη έκταση και τελικά να χτισθεί ένα αξιοπρεπές στάδιο όπου θα γυμναζόταν η νεολαία. Έτσι λοιπόν δημιουργήθηκε το πρώτο αξιοπρεπές στάδιο στην πόλη. Ο χώρος αγοράζεται τμηματικά σε μια περίοδο 20 χρόνων. Η αρχική του μορφή είναι εντελώς διαφορετική. Τα αποδυτήρια ήταν στις αυλές διπλανών σπιτιών και συγκεκριμένα στην αυλή της κυρά Κώσταινας.

Ο θεμέλιος λίθος του νέου γηπέδου τέθηκε στις 18 Οκτωβρίου 1936. Στην τελετή παρέστησαν επίσημοι από την κυβέρνηση, τοπικές και εκκλησιαστικές αρχές. Επίσης στην τελετή παρέστησαν μαθητές από τα σχολεία και τις σχολές της πόλης αλλά και πλήθος κόσμου.

Οι Ζωσιμάδες

Η πρώτη του διοίκηση, στις 4 Σεπτεμβρίου 1945, του δίνει την ονομασία Ζωσιμάδες, προς τιμήν των αδερφών Ζωσιμάδων.

Οι Ζωσιμάδες (ή αδελφοί Ζωσιμά) υπήρξαν έμποροι και εθνικοί ευεργέτες που κατάγονται από το χωριό Γραμμένο Ιωαννίνων.

Ήταν τα εξής έξι αδέλφια: Ιωάννης Ζωσιμάς (1752-1771), Αναστάσιος Ζωσιμάς (1754-1828), Νικόλαος Ζωσιμάς (1758-1842), Θεοδόσιος Ζωσιμάς (1760-1793), Ζώης Ζωσιμάς (1764-1828), Μιχαήλ Ζωσιμάς (1766-1809).

Ήταν παιδιά του Παναγή Ζωσιμά, εμπόρου που εργαζόταν στα Ιωάννινα.

Ο Νικόλαος (στη φωτογραφία από πίνακα του Νικηφόρου Λύτρα), ο Θεοδόσιος και ο Μιχάλης το 1785 ξεκινούν την εμπορική τους σταδιοδρομία στο Λιβόρνο της Ιταλίας, ενώ ο Ιωάννης, ο Αναστάσιος, ο Ζώης στη Νίζνα της σημερινής Ουκρανίας και αργότερα στη Μόσχα. Η Νίζνα εκείνη την εποχή ήταν μεγάλο εμπορικό κέντρο ευρωπαϊκών και ασιατικών προϊόντων.

Τα πρώτα χρόνια της εμπορικής τους δραστηριότητας ήταν αρκετά επίπονα, αλλά γρήγορα κατάφεραν να ορθοποδήσουν.

Σχολεία και δημόσιες βιβλιοθήκες

Με τον θάνατο του Θεοδόση, ο οποίος τους άφησε διαθήκη να ενισχύσουν τις σχολές των Ιωαννίνων, διέθεσαν αστρονομικά ποσά για την σύσταση και την λειτουργία σχολείων και δημόσιων βιβλιοθηκών. Το 1799 χρηματοδότησαν την έκδοση πολλών βιβλίων. Μεγάλο ποσό διοχετεύτηκε για την «Ελληνική Βιβλιοθήκη» του Αδαμάντιου Κοραή. Στα Ιωάννινα συνέβαλλαν με τα υπέρογκα ποσά που διέθεσαν στην ανέγερση πτωχοκομείου, ορφανοτροφείου, και σχολείου στην ιδιαίτερη πατρίδα τους.

Το 1828 με το θάνατο του Ζώη χορηγήθηκε χρηματικό ποσό για την ανέγερση της Ζωσιμαίας σχολής, σχολείο που αποτέλεσε το κέντρο της εκπαιδευτικής δραστηριότητας στην ευρύτερη περιοχή. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης μυούνται στην Φιλική Εταιρεία και στηρίζουν οικονομικά τον αγώνα, τόσο στην Μολδοβλαχία όσο και στον ελληνικό χώρο.

Η Φιλική Εταιρεία και ο αγώνας

Η «Φιλική Εταιρεία» ιδρύθηκε στην Οδησσό, στις 14 Σεπτεμβρίου 1814, με σκοπό την προετοιμασία του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Από του πρώτους που εντάχθηκαν σ’ αυτή τη μυστική επαναστατική εταιρεία ήταν οι αδελφοί Ζωσιμάδες, το όνομα δε ενός απ’ αυτούς, του Ζώη Ζωσιμά, περιλαμβάνεται σε ένα από τα ελάχιστα έγγραφα στοιχεία της Εταιρείας που διασώθηκαν, όπου αναφέρεται με το ψευδώνυμο “Πατήρ (πατέρας)”. Επίσης, ο Αναστάσιος Ζωσιμάς, δώρισε γενναίο ποσό ως δάνειο αναφαίρετο στην Ελλάδα, για να ανατρέφονται από τους τόκους ορφανά των πεσόντων αγωνιστών του 1821.

Ο Νικόλαος μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και γνωρίστηκε και με τον Ιωάννη Καποδίστρια, υπουργό εξωτερικών του Τσάρου Αλέξανδρου Α'. Δώρισε μεγάλη συλλογή εκκλησιαστικών και άλλων βιβλίων και πλούσια νομισματική συλλογή υπέρ της πατρίδας. Στήριξε οικονομικά τον αγώνα, τόσο στη Μολδοβλαχία όσο και στον ελληνικό χώρο

Ο Νικόλαος ήταν ένας από τους πρώτους σημαντικούς μετόχους και καταθέτες της Εθνικής Τράπεζας (1841) που ίδρυσε ο συμπατριώτης του Γεώργιος Σταύρου.

Στα ευεργετήματά τους περιλαμβάνονται και η ίδρυση Νομισματικού Μουσείου στην Αθήνα, με δωρεά της προσωπικής τους συλλογής σε αρχαία ελληνικά και ρωμαϊκά νομίσματα και η ανέγερση ορφανοτροφείου στην Πάτμο.

«Επειδή η μακαρία Ζωσιμαία πεντάς...»

Ενδεικτικό της θέσης που είχαν στην ελληνική κοινωνία γενικότερα οι αδερφοί Ζωσιμάδες είναι το απόσπασμα από το βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών βιβλίο του Στεφάνου Ν. Μπέττη με τίτλο: «ΟΙ ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ» (εκδόσεις Ζωσιμαίας Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης 1990).

Σε αυτό διαβάζουμε:

«... Κορύφωμα τέλος των προς τους μεγίστους ευεργέτες Ζωσιμάδες εκδηλώσεων τιμής και ευγκωμοσύνης αποτέλεσε το 50 ακριβώς μετά το θάνατο του Νικολάου μέρες τελεσθέν στην Αθήνα πάνδημο μνημόσυνό τους. Την τελετή, που θα γινόταν στο ναό της Αγίας Ειρήνης και στην οποία κλήθηκαν να παραστούν οι καθηγητές του Πανεπιστημίου και του Γυμνασίου Αθηνών με τους μαθητές τους, οι Αρχές της πρωτεύουσας και πλήθος κόσμου, επιμελήθηκε επιτροπή πενταμελής απο τους Γ. Αινιάνα, Γ. Μαυροκορδάτο, Γ. Γεννάδιο, Ν. Σχοινά και Περικλή Αργυρόπουλο. Σχετική απόφαση της οργανωτικής αυτής επιτροπής έγραφε:

«Επειδή η μακαρία Ζωσιμαία πεντάς, άνδρες πολλάς και μεγάλας ωφελείας τω γένει παρεσχηκότες, ουδέν ανέκαθεν πνέοντες, ότι μή την αγάπην και την εύκλειαν της πατρίδος, αφθόνοις τε δαπάναις και προθυμία λιπαρεί την Ελλάδα ευαρεστήσαντες τα μεν διδασκαλείων πολλαχού της Ελλάδος εγκαταστάσει τα δε και βιβλίων εκδόσεσιν όσα γε και αριθμείν χαλεπόν, βιβλιοθήκας τε μήν και αρχαιολογικαίς συλλογαίς τας πόλεις πλουτίσαντες και δή και τη ορθοδόξω εκκλησία ευσεβώς και προθύμως πλείστ΄ όσα αναθέμενοι μάλιστα..... έδοξε τοίς Αθήνησι λογάσι των Ελλήνων συνελθούσι επιτελέσαι μνημόσυνον ιερόν...... εγκρίσει και συνεργασία της επι των εκκλησιαστικών και της εκπαιδεύσεως Γραμματείας» και τελειώνει: «Τούτων δε γενομένων σκέψασθαι και περί μνημείου ανεγέρσεως αξίου της Ζωσιμάδων αρετής, ής επιδεικνυόμενοι διετέλεσαν, όπως άπασι κατάδηλον γέννηται ότι το τιμάν τους αγαθούς πάτριον τή Ελλάδι....»

Ημέρα του μνημοσύνου ορίσθηκε η 5η Απριλίου (Ε΄ Κυριακή των Νηστειών) 1842…

Το βασιλικό διάταγμα

Με σχετικό επίσης βασιλικό διάταγμα, το ακόλουθο, ορίσθηκε να πενθοφορήσουν επι τρείς μέρες δάσκαλοι και μαθητές όλης της Επικράτειας:

Όθων ελέω Θεού Βασιλεύς της Ελλάδος.

Επειδή εξέλιπεν ο τελευταίος της Ζωσιμαίας Αδελφότητος Νικόλαος Ζωσιμάς

Διατάσσομεν

Χάριν των μεγάλων χρηματικών ουσιών τε και προσπαθειών τας οποίας κατέβαλεν η Αδελφότης αύτη υπέρ του φωτισμού και της Αναγεννήσεως της Ελλάδος τριών ημερών πένθος δια τους καθηγητάς και τους μαθητάς των Γνυμνασίων και λοιπών σχολείων του Κράτους. Το πένθος θέλει αρχίσει εις την πρωτεύουσαν από την Πέμπτην του τρέχοντος μηνός και εις τας επαρχίας άμα κοινοποιηθή το παρόν διάταγμα. Ο επί των εκκλησιαστικών κ.λ.π. Γραμματεύς της Επικρατείας επιφορτίζεται την εκτέλεσιν του παρόντος διατάγματος.

Εν Αθήναις τή 4/16 Απριλίου 1842

Όθων

Ο επί των εκκλησιαστικών κ.λ.π. Γραμματεύς της Επικρατείας

Ι. ΡΙΖΟΣ

Από το πρωϊ λοιπόν της ημέρας του μνημοσύνου πλήθος κόσμου κάθε τάξης κατέκλυσε το ναό «και πνίγος εγένετο εν καταστένω τόπω δια την συρροήν». Ευθύς δε μετά την λειτουργία, στην οποία χοροστάτησε ο επίσκοπος Αττικής ανέβηκε στον άμβωνα ο Δάσκαλος και απάγγειλε απο στήθους και «ανεπιβιάστως» μακρότατο και συγκλονιστικό εις μνήμην των Ζωσιμάδων λόγο. «Τίς υπέρ πάντας τους φιλομούσους», είπε ανάμεσα σ΄ άλλα ο Οικονόμος «συνέδραμεν εις οικοδομήν και συντήρησιν σχολείων; Οι Ζωσιμάδαι. Αυτοί την παλαιάν των Ιωαννίνων Σχολήν εστήριξαν και συνέπηξαν. Αυτοί των γεραρών καθηγητών τας συντάξεις δαψιλώς εχορήγουν. Αυτοί τους υποτρόφους διέτρεφον μαθητάς. Αυτοί τα βραβεία των ευδοκιμούντων διένειμον. Αυτοί και κοινά διδασκαλεία κατέστησαν εν οίς και διδάσκαλοι και μαθηταί και παίδες ορφανοί της πατρικής αυτών προμηθείας. Κάν άλλη τις αλλαχόθεν ελληνική Σχολή την παρ΄ αυτών εζήτει συνδρομήν ουδ΄ εκείνη της αιτήσεως απετύγχανε. Τίς διέτρεφε δι΄ οικείων εξόδων νέους ευσεβείς και χρηστοήθεις σπουδάζοντας εις τας επισήμους της Ευρώπης Ακαδημίας; Οι Ζωσιμάδαι. Κατεστράφη η καλή των Ιωαννίνων πόλις συγκαταστρέψασα και θάψασα εν τοις ερειπίοις και τον βαρύν και δυσώνυμον αυτής τύρρανον. Τίς μεταξύ των πρώτων πολιτών ώρμησεν εις ανέγερσιν των προτέρων ευαγών σκηνωμάτων της αγαθοεργίας: Οι Ζωσιμάδαι. Το δε μέγιστον και κράτιστον ότι και κληροδοτήματα κατέθηκαν εν ταις δημοσίαις Τραπέζαις και εις αυτήν προ μικρού την Τράπεζαν της Ελλάδος μεγάλα κεφάλαια χρημάτων αφ΄ ών μέλλουσι διηνεκώς συντηρείσθαι πολλαχού και ναοί και σχολεία και νοσοκομεία και ποικίλαι προς τους πένητας χορηγίαι..» Και τελείωνε: «Των αοιδίμων Ζωσιμάδων Θεοδοσίου, Αναστασίου, Νικολάου, Ζώη, Μιχαήλ των φιλαδέλφων της Ελευθέρας Ελλάδος ευεργετών και των γονέων αυτών και αδελφών αιωνία η μνήμη....»

Σημείωση: Για την αντιμετώπιση των εξόδων του μνημόσυνου ανοίχτηκε από την επιτροπή, έρανος μεταξύ των Αθηναίων που απέδωσε συνολικά 910,93 δρχ. Από αυτές δαπανήθηκαν 556,49 δρχ., το δε υπόλοιπο μαζί με 500 δρχ. που προσέφερε το εκκλησιαστικό Ταμείο κρατήθηκε «αφορμή και υπόστασις των επισυλλεγομένων προς ανίδρυσιν μνημείου» που ποτέ βέβαια δεν έγινε.