Μπέρτα 'Ισλα - Το μυθιστόρημα των μυθιστορημάτων

Όταν ο μεγάλος συγγραφέας αποχαιρετά τον μάταιο τούτο κόσμο, το κάνει συνήθως με κάποιο έργο του, που συνοψίζει το ανεπανάληπτο ταλέντο του. Έτσι συνέβη με τον Ντοστογιέφσκι και τους «Αδερφούς Καραμαζόφ» ή με τον Μπαλζάκ και την «Εξαδέλφη Μπέτυ». Ο Χαβιέρ Μαρίας έφυγε από κοντά μας, αφήνοντας πίσω του ένα μυθιστόρημα σαν το «Μπέρτα Ίσλα» που όμοιό του ίσως δεν έχουμε δει σε αυτή τη νέα χιλιετία. Έτσι κι αλλιώς ήταν ένας από τους σπουδαιότερους μυθιστοριογράφους της εποχής του, συνδυάζοντας το φιλοσοφικό ντελίριο με μια σπάνια αφηγηματική νηφαλιότητα.

Τα μυθιστορήματα του Μαρίας διακρίνονται για την απίστευτη ισορροπία, για την αδιάπτωτη ποιότητα σε όλες τις σελίδες τους, για την τολμηρή κοινωνική και πολιτική τους θέαση. Ο Μαρίας μιλά για τον άνθρωπο, για τη γυναίκα, για την πολιτική Ιστορία, για τον σκιώδη κόσμο της κατασκοπείας, για τον έρωτα, για τα πέτρινα χρόνια. Η αφήγησή του είναι χειρουργικό εργαλείο με το οποίο φτάνει βαθιά στην ουσία των πραγμάτων. Με ένα έργο σαν το «Μπέρτα Ίσλα» αποδεικνύει ότι βρισκόταν στο αποκορύφωμα της δημιουργικής του ικμάδας, δίνοντας έτσι νόημα σε αυτό που εννοούμε όταν λέμε πως «ο κόσμος είναι φτωχότερος χωρίς αυτόν». Ο ίδιος ο Μαρίας το έχει περιγράψει με την αιχμηρή ειρωνεία του γράφοντας:

Κλαίμε τον μεγάλο συγγραφέα ή τον μεγάλο ποιητή αλλά χαιρόμαστε κιόλας που ο κόσμος έγινε λίγο πιο χυδαίος, λίγο πιο φτωχός, έτσι ώστε η δική μας χυδαιότητα και η πνευματική φτώχεια να μένουν περισσότερο κρυμμένες ή συγκαλυμμένες. Χαιρόμαστε που δεν υπάρχει πια αυτός με την παρουσία του υπογράμμιζε τη δική μας μετριότητα, ότι το ταλέντο έκανε ένα ακόμα βήμα προς την εξαφάνισή του από προσώπου γης, ή διολισθαίνει ακόμα πιο πολύ προς το παρελθόν, από το οποίο δεν θα έπρεπε να βγει ποτέ... Αυτή η αγαλλίαση παρατηρείται ακόμα και στους δημοσιογράφους οι οποίοι γράφουν συνήθως τίτλους όπως «Πέθανε η τελευταία μεγαλοφυία του πιάνου», ή «Χάθηκε ο τελευταίος θρύλος του σινεμά», λες και πανηγυρίζουν πανευτυχείς που επιτέλους δεν υπάρχουν άλλοι, ή δεν θα υπάρξουν, θριαμβολογούν που με τον προκείμενο θάνατο απαλλασσόμαστε επιτέλους από τον οικουμενικό εφιάλτη των προικισμένων και ανώτερων ανθρώπων τους οποίους μετά λύπης μας θαυμάζουμε...