Στη λογοτεχνία ο ρεαλισμός ποτέ δεν ήταν ένα πράγμα άλλα δύο

Ρεαλισμός στη λογοτεχνία σημαίνει κάτι περισσότερο από αυτό που συνήθως αντιλαμβανόμαστε. Δεν είναι, δηλαδή, μια απλή αντανάκλαση της πραγματικότητας στο χάρτινο κόσμο του μυθιστορήματος. Στη διαλεκτική της αφήγησης ο ρεαλισμός αποκτά μια ακόμα βαθύτερη διάσταση και σχετίζεται με αυτό που δεν μπορεί κανείς να αναγνώσει με μια πρώτη ματιά, το μη ορατό στη ζωή.

Το στοιχείο αυτό δίνει μια εξήγηση για το πλούσιο φιλοσοφικό φορτίο το οποίο μεταφέρει το κλασικό μυθιστόρημα του 19ου αιώνα.Τα φιλοσοφικά μυθιστορήματα του Μπαλζάκ και του Ντοστογιέφσκι είναι ένα τρανταχτό παράδειγμα για τον τρόπο με το οποίο οι μυθιστοριογράφοι εισχωρούν στην ουσία της ζωής, είτε αυτή αφορά τον ανθρώπινο μικρόκοσμο είτε τις διαπροσωπικές μας σχέσεις.

Αρχικά ο ρεαλισμός στη λογοτεχνία έμοιαζε με μια φωτογραφική αναπαράσταση της πραγματικότητας. Λεπτομέρειες της καθημερινότητας, φαγητό, ρουχισμός, περιγραφές σπιτιών, δρόμοι, χώροι συνάντησης, τοπία αναπαράγονταν με μια σχεδόν νατουραλιστική εμμονή. Πίσω όμως από αυτές τις σχοινοτενείς και ενίοτε κουραστικές περιγραφές υπάρχει μια βαθύτερη διείσδυση στο πραγματικό και δυσανάγνωστο στοιχείο της ζωής, μια παραδοχή πως τα πάθη, οι επιθυμίες και οι φόβοι είναι κοινοί για όλους μας, όπως απαράλλαχτα ίδιος είναι και ο έρωτας αλλά και η κοινή μοίρα του θανάτου. Ο συγγραφέας τα επισημαίνει όλα αυτά και ο αναγνώστης συνυπογράφει. Κατά ένα τρόπο η ανάγνωση ενός μυθιστορήματος γίνεται ένα ιδιωτικό συμφωνητικό, προκειμένου να οριστεί το βαθύτερο και το αληθινό σε μια πραγματικότητα όπου το φαινόμενο, το εφήμερο και το ανούσιο διατηρούν τον πρώτο λόγο.