Το μυθιστόρημα ως ποίηση - Η ποίηση ως μυθιστόρημα

Η ποιητική του μυθιστορήματος, όπως την γνωρίσαμε στον δέκατο ένατο αιώνα με την καρτεσιανή γλώσσα των μυθιστοριογράφων και τα αρχιτεκτονήματα πλοκής και χαρακτήρων που ύψωσαν «καθεδρικούς» μπροστά στα μάτια μας, άρχισε να υποχωρεί ήδη από τις αρχές του εικοστού αιώνα. Με όχημα την τεχνική της συνειδησιακής ροής, ως σήμα κατατεθέν για το κίνημα του μοντερνισμού αλλάζουν άρδην τα δομικά υλικά των μεγάλων αφηγήσεων με πρώτο και σημαντικότερο την ίδια τη γλώσσα. Το «γλωσσικό ζήτημα» εστιάζεται κυρίως στη δυναμική της μεταφοράς, στην οικονομία των νοημάτων, στην υπέρβαση μιας πραγματικότητας που έτσι κι αλλιώς δεν εξηγείται πια μέσα στο πλαίσιο ενός αυστηρού ρεαλισμού. Το αποτέλεμα είναι ότι το μυθιστόρημα χάνει μέρος από τη σαφήνεια, από την πειστικότητα αλλά και από την «πεζότητά» του.

Το παράξενο βέβαια είναι ότι την ίδια εποχή και η ποίηση είχε αρχίσει πια να αφυδατώνεται από κάθε έννοια λυρισμού και ρομαντικής διάθεσης. Υπάρχει μια τάση απλούστευσης στους μεγάλους ποιητές του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα, με αποτέλεσμα η ποίηση να στρέφεται όλο και περισσότερο σε μια μυθιστορηματική γλώσσα, που σε κάποιες περιπτώσεις φαντάζει πιο πεζή και από τη γλώσσα του μοντέρνου μυθιστορήματος. Αποτελεί λογοτεχνική ειρωνεία το γεγονός ότι ο γλωσσικός κόσμος του Τζόις και του Προυστ φαντάζει πιο ποιητικός από εκείνο του Πάουντ ή του Τ.Σ. Έλιοτ. Υπάρχει δηλαδή μια αντιμετάθεση ύφους: Το μυθιστόρημα ως ποίηση και η ποίηση ως μυθιστόρημα αποτέλεσε συνθήκη για την εξέλιξη της λογοτεχνίας.

^{Η φωτογραφία του εξωφύλλου είναι λεπτομέρεια από τον πίνακα του Μάλεβιτς με τίτλο: «Αεροπλάνο που πετάει».}