Το ζήτημα της ερμηνείας στη λογοτεχνία

Η ερμηνεία ενός κειμένου, είτε μιλάμε για ποίηση είτε για πεζογραφία, αποτελεί ζήτημα μείζονος σημασίας τόσο για την κατανόησή του όσο και για την απόλαυση που μας προκαλεί. Αποτελεί, ωστόσο, και αφορμή για μια σειρά παρανοήσεων που αποβαίνει εις βάρος της ίδιας της λογοτεχνίας.

Θα πρέπει κάποτε να αποφασίσουμε ότι τα πράγματα είναι συνήθως πιο απλά από όσο νομίζουμε. Σαφώς η αλληγορία και ο υπαινιγμός είναι δύο στοιχεία που πλουτίζουν ένα λογοτεχνικό κείμενο, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως εμφιλοχωρεί πάντα μια δεύτερη σημασία σε ό,τι γράφεται. Το γεγονός ότι σε ένα κείμενο ανακαλύπτουμε πράγματα που δεν έχει καν σκεφτεί ο δημιουργός του, πιθανόν να σχετίζεται με δημιουργική ανάγνωση, πιθανόν όμως και με την ανάγκη δημιουργίας εντυπώσεων.

Από την άλλη δεν αρκεί μια θερμή ανθρώπινη καρδιά, αισθαντική και πολύπειρη, για να κατανοήσουμε ένα λογοτεχνικό κείμενο και να αντλήσουμε απόλαυση και συγκίνηση. Η ανάγνωση είναι αναμέτρηση με κάτι άγνωστο που ενδέχεται να σε αιφνιδιάσει, να σε αναστατώσει, να σε πληγώσει. Στην περίπτωση αυτή, η καλοπροαίρετη αφέλεια είναι σαν να περπατάς ξυπόλητος σε ένα κακοτράχαλο μονοπάτι γεμάτο αγκάθια. Επίσης η λογοτεχνία όπως όλα τα πράγματα στη ζωή γνωρίζει διαβαθμίσεις. Οπότε η κατανόηση και η συγκίνηση συνδέονται απαραίτητα με το γνωστικό και αισθητικό υπόβαθρο του αναγνώστη.

Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι η φιλολογική ερμηνεία ενός κειμένου δεν αποτελεί θέσφατο. Αντίθετα είναι ένα χειρουργικό εργαλείο το οποίο πρέπει κανείς να χρησιμοποιεί με φειδώ προκειμένου να μην τραυματίζει χωρίς λόγο το κείμενο και τον νοηματικό του ορίζοντα. Διατρέχοντας τον κίνδυνο να παρασυρθούμε σε μια στρεβλή ερμηνεία καλύτερα να μην επιχειρήσουμε καμία ερμηνεία. Η αισθητική της λογοτεχνίας άλλωστε δεν προσφέρεται για ερμηνεία. Μονάχα για απόλαυση.