Ο Προυστ, ο Σάμπατο και η πεζογραφία της ζήλειας

Φαντάζει υπερβολικό ωστόσο στο αχανές σώμα ενός μυθιστορήματος όπως το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο», δεν υπάρχει ενότητα ή επεισόδιο στο οποίο να μην ανιχνεύονται έστω κάποια ψήγματα ζήλειας.

Η πεζογραφία της ζήλειας αποτελεί μια ισχυρή παράδοση στις μεγάλες αφηγήσεις από την εποχή ακόμα που πολλά πρωτομυθιστορήματα οικοδομούνταν πάνω σε ερωτικές περιπέτειες και ρομάντζα παντός είδους. Η καινοτομία που εισήγαγε ο Προυστ σε αυτή την κατηγορία της πρόζας είναι η ασίγαστη παρουσία της ζήλειας στον ψυχισμό των ηρώων σε βαθμό ώστε σχεδόν όλες οι πράξεις τους να ερμηνεύονται λιγότερο ή περισσότερο από το ψυχοφθόρο αυτό συναίσθημα. Προάγγελος της προυστικής ιδιαιτερότητας είναι ασφαλώς το «Τέλος της ζήλειας», κείμενο που ανήκει στην πρώιμη περίοδο του γάλλου μυθιστοριογράφου, περιέχοντας ωστόσο πολλά στοιχεία από εκείνα που συγκροτούν το μετέπειτα αριστούργημά του. Στη συνέχεια είναι σχεδόν αδύνατο να μην εντοπίσει κανείς μια αντίδραση ή ένα σκίρτημα ζήλειας στους 2000 περίπου ήρωες που παρελαύνουν από το «Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο».

Ένα έργο που ανήκει ασφαλώς στην πεζογραφία της ζήλειας είναι και το «Τούνελ» του Ερνέστο Σάμπατο. Δεν πρόκειται όμως για συστηματική σπουδή της ζήλειας όπως αυτή που συναντά κανείς στις σελίδες του Προυστ, ίσως γιατί στην μυθολογία του Σάμπατο η ζήλεια αποκτά εξαρχής μεταφυσική διάσταση. Ο αντίζηλος στην περίπτωση του «Τούνελ» δεν είναι ένα πλάσμα με σάρκα και οστά. Η ζήλεια του Χουάν Πάμπλο Καστέλ, του ζωγράφου που σκότωσε την Μαρία Ιριμπάρνε δεν επιτρέπει σε κάποιον να ζει, να σκέφτεται, να επιθυμεί παρά μόνο όσα αφορούν τον ζηλιάρη. Η ζήλεια του Καστέλ λοιπόν ομοιάζει ακριβώς με τον καθολικό ναρκισσισμό του καλλιτέχνη, που με τον αθεράπευτο εγωκεντρισμό του ανταγωνίζεται τους πάντες και τα πάντα. Το στοιχείο της ζήλειας στον Σάμπατο δεν έχει στόχο ή προσανατολισμό όπως στην περίπτωση του Προυστ, όπου όλοι και όλες ζηλεύουν αθεράπευτα.

Σε σχέση με τον Αργεντινό συγγραφέα, ο Προυστ υποκαθιστά συχνά τον ίδιο τον έρωτα με την ζήλεια κι αυτή η ερωτική χροιά μολύνει και την ιδέα του χρόνου, όταν ένας χαρακτήρας φαίνεται να ζηλεύει ακόμα και τον παλιό του εαυτό. Κοντολογίς ο Σάμπατο στρατεύεται στην πεζογραφία της ζήλειας υπό προϋποθέσεις και μόνο ως ένα βαθμό, ο Προυστ είναι στην ουσία η ίδια ζήλεια σε πεζό λόγο.