Φερνάντο Πεσσόα - «Ο μεγαλύτερος μυθιστοριογράφος χωρίς μυθιστόρημα»

Στη λογοτεχνία υπάρχουν κάποιες σταθερές που δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει, μπορεί ωστόσο να παρακάμψει τεχνηέντως. Ο Φερνάντο Πεσσόα, ένας σύγχρονος αφηγητής ιδεών, άφησε πίσω του ένα έργο με πολλές ιδιαιτερότητες που θα συνεχίσει να μας απασχολεί. Ένα έργο στο οποίο δεν υπάρχουν παρά ψήγματα πλοκής αλλά κι ένα πυκνό στοχαστικό περιεχόμενο. Κι όσο για τους χαρακτήρες που επινοεί θα πρέπει μάλλον να αρκεστούμε στα διάσημα ετερώνυμά του.

Ο Ταμπούκι επισημαίνει: «Όπως ο Τολστόι και ο Μπαλζάκ, έτσι κι ο Πεσσόα είχε την αίσθηση πως είναι πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Αντίθετα όμως με τους μυθιστοριογράφους του 19^ου αιώνα, γνώριζε πως υπήρχαν πολλοί που θεωρούσαν πως είναι ένα και το αυτό πράγμα, κάτι φυσικά που δεν ισχύει… Ο Πεσσόα άνοιξε τα μάτια του στον αιώνα του και διαπίστωσε με αλησμόνητο και οδυνηρό τρόπο ότι ο κόσμος ήταν ξένος, περιλαμβάνοντας εκτός από τη γη το ηλιακό σύμπαν, τον γαλαξία και το Άπειρο. Η επίγνωση αυτή της ανθρώπινης μοίρας τόσο σε γενικό όσο και σε αυστηρά ατομικό επίπεδο, τον καθιστά τον μεγαλύτερο μυθιστοριογράφο χωρίς μυθιστόρημα, τον πιο μοντέρνο και απροσπέλαστο συγγραφέα».

Υπάρχει ένα σημείο στο οποίο συγκλίνουν η ποίηση, η Ιστορία και το μυθιστόρημα. Έχει σημασία ποια είναι κάθε φορά η συμμετοχή τους στον ανθρώπινο πολιτισμό. Ο ποιητής Πεσσόα είναι ταυτόχρονα ένας εκών άκων ιστορικός αλλά κι ένας άτυπος μυθιστοριογράφος. Είναι ένας ακάματος εργάτης των λέξεων αλλά και ένας συλλέκτης ιδεών και προσώπων που ακόμα και αν δεν τυποποιούνται ως χαρακτήρες πολυσέλιδων ιστοριών καταλήγουν να έχουν την ίδια βαρύτητα, το ίδιο εκτόπισμα με την Άννα Καρένινα ή την Εξαδέλφη Μπέτη.

Ο Πεσσόα είναι πράγματι ένας μυθιστοριογράφος χωρίς μυθιστόρημα αφ ης στιγμής αντιλήφθηκε όσο κανείς στον αιώνα του το αναπόδραστο της ανθρώπινης μοίρας μέσα σε ένα κόσμο που διαστέλλεται συνεχώς προς το άπειρο.