«Εξαδέλφη Μπέτυ» - Ένα ρεσιτάλ κοινωνικής παντογνωσίας

Πάντα έλεγα ότι διαβάζοντας κανείς τους «Άθλιους» του Ουγκώ θα έβγαινε στον δρόμο να διαδηλώσει για κοινωνική δικαιοσύνη και ελευθερία, ενώ διαβάζοντας την «Εξαδέλφη Μπέτυ» του Μπαλζάκ θα έμενε σπίτι του ξέροντας ότι η ανθρώπινη φύση δεν αλλάζει.

Το μυθιστόρημα που εγκαινίασε ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ ήταν ασφαλώς μια επανάσταση στην εποχή του, πολύ μεγαλύτερη από ό,τι ο Μοντερνισμός ένα αιώνα αργότερα. Μέχρι τον Μπαλζάκ η λογοτεχνία δεν τα είχε καλά με τον ρεαλισμό και τη λογιστική πλευρά της ζωής. Ο δημιουργός της «Εξαδέλφης Μπέτυς» ήταν αυτός που προσγείωσε τη μεγάλη αφήγηση πλάθοντας χαρακτήρες κοινούς αλλά όχι κοινότοπους, απόλυτα απτούς και αναγνωρίσιμους. Ο Μπαλζάκ έβαλε στη ζυγαριά της μυθοπλασίας αντιήρωες όπως η εξαδέλφη Μπέτυ και ο βαρόνος Υλό που δεν ήταν ξωτικά της ηθικής συνείδησης αλλά κανονικοί άνθρωποι, υποκριτές, υπολογιστές, εκδικητικοί, μνησίκακοι αλλά με την κατάλληλη κοινωνική προσωπίδα. Χαρακτήρες σύνθετοι, που έδωσαν άλλη διάσταση στο κακό, αντιήρωες με όλη τη σημασία της λέξης, απέναντι στους οποίους ωχριούν οι αγγελικές προσωπικότητες της Αδελίνας και του στρατάρχη Υλό και διασώζονται μετά δυσκολίας πρόσωπα όπως ο υιός Υλό ή η Ορτανσία και η Ζοζέφα.

Koντολογίς ο Μπαλζάκ αποδύθηκε, όπως άλλωστε και σε όλα σχεδόν τα έργα του, σ' ένα ρεσιτάλ κοινωνικής παντογνωσίας. Αυτή η πανοραμική ματιά της κοινωνίας που κανείς άλλος δεν φαίνεται να διαθέτει σε αυτό το βαθμό, έχρισε τον συγγραφέα της «Εξαδέλφης Μπέτυ» σε «βασιλιά των μυθιστοριογράφων».

Το ρεαλιστικό μυθιστόρημα που εισήγαγε ο Μπαλζάκ, και πολλοί σήμερα το υποτιμούν, δεν είναι μια απλή υπόθεση. Πρόκειται για την αρχιτεκτονική της αφήγησης, για πραγματικούς καθεδρικούς που κοσμούν την Ευρωπαϊκή λογοτεχνία, για το αυθεντικό μυθιστόρημα, όπως το γνώρισαν και το αγκάλιασαν εκατομμύρια αναγνώστες. Είναι μια αχανής επικράτεια χαρακτήρων, ιδεών και επεισοδίων που οριοθετείται αφενός από την Μπαλζακική «Ανθρώπινη κωμωδία» και αφετέρου από την Τολστοϊκή εποποιία.

Η «Εξαδέλφη Μπέτυ» αποτελεί υπόδειγμα ρεαλιστικού μυθιστορήματος, υπόδειγμα έργου που μιλά για όλα όσα μας αφορούν: για τον έρωτα, τον χρόνο ως μέτρο της ζωής, την κοινωνία, το χρήμα, τους θεσμούς, τον πόλεμο, την Ιστορία, την αστική ζωή, τον αναδυόμενο καπιταλισμό του 19ου αιώνα, τη φιλία, τα πάθη, την οικογένεια, τις ίντριγκες και την μανία της εκδίκησης.

Ο Μπαλζάκ επέδειξε, εκτός των άλλων, ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την τέχνη. Σε μια από τις περίφημες παρεκβάσεις του γράφει: «Η συνεχής εργασία είναι νόμος της Τέχνης, όπως άλλωστε είναι και νόμος της ζωής, γιατί η Τέχνη είναι μια εξιδανικευμένη δημιουργία. Γι αυτό και οι μεγάλοι καλλιτέχνες, οι αληθινοί ποιητές δεν περιμένουν ούτε παραγγελίες ούτε αγοραστές, για να δουλέψουν. Παράγουν έργο, σήμερα, αύριο, πάντα. Ο Κανόβα πέρασε όλη του τη ζωή μέσα στο ατελιέ., ο Βολτέρος γέρασε κλεισμένος στο γραφείο του, ο Όμηρος και ο Φειδίας κάπως έτσι πρέπει να έζησαν».

Είναι γνωστές οι αδυναμίες του Μπαλζάκ ως μυθιστοριογράφου: κάποιες άτεχνες σελίδες, μερικές αναληθοφανείς επιλογές, μια δόση διδακτισμού. Η τιτανική δημιουργία αυτού του ανθρώπου μπορεί να τα απορροφήσει όλα αυτά αρμονικά. Κι όσο για τον διδακτισμό, ο Μπαλζάκ τουλάχιστον είναι ίσως ο μόνος που έχει κάτι να μας διδάξει. Ας τον αφήσουμε λοιπόν να το κάνει.

Η «Εξαδέλφη Μπέτυ» είναι ένας πραγματικός καθεδρικός του χρόνου και της αφήγησης στην κορυφή του οποίου θα μπορούσε να τοποθετηθεί η ρήση του ίδιου του συγγραφέα: «Μήπως η ίδια η ζωή δεν μας έχει συνηθίσει στην αέναη διαδοχή του καλού και του κακού;»