Tέσυ Μπάιλα: «Η θάλασσα είναι το μεγαλύτερο βιβλίο της ζωής μου»

Συνέντευξη στον ΣΤΕΦΑΝΟ ΛΕΜΟΝΙΔΗ

Για να μάθεις να γράφεις πρέπει να μάθεις να διαβάζεις ή, τουλάχιστον, να διαβάζεις πολύ κι αυτόν τον κανόνα τήρησε η Τέσυ Μπάιλα, κι αφού ανέβηκε ένα βουνό από βιβλία άρχισε να ξεδιπλώνει το ταλέντο της. Να γράφει, να γράφει, να γράφει, παραδεχόμενη όμως ότι εκτός από την ανάγνωση τη βοήθησαν στη ζωή της ο γύρος του κόσμου με ένα κρουαζιερόπλοιο, χάρη στον ναυτικό πατέρα της, και η γνωριμία με τον σπουδαίο Αντώνη Σαμαράκη.

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο ΦΩΣ στις 15/4/2023

Γεννήθηκα και μεγάλωσα στον Πειραιά, με καταγωγή του πατέρα μου, Μιχάλη, από τη Σαντορίνη και της μητέρας μου Μαργιέτας από την Άνδρο. Βέρα Κυκλαδίτισσα λοιπόν, αλλά αυτό που με έκανε θαλασσινή ήταν τα συνεχή ταξίδια με το κρουαζιερόπλοιο. Ο πατέρας μου ήταν αρχικαμαρότος, φεύγαμε πριν τελειώσει το σχολείο και επιστρέφαμε λίγο πριν ανοίξει. Όλο το καλοκαίρι μέσα στη θάλασσα. Η μεγάλη βιβλιοθήκη λοιπόν ήταν η αλμύρα, το κύμα, το μπλε του ουρανού. Ίσως η θάλασσα να είναι το μεγαλύτερο βιβλίο της ζωής μου. Φυσικά πάνω στο πλοίο είχα άπλετο χρόνο για διάβασμα. Πρώτο βιβλίο «Πρίγκιπας και φτωχός» του Μάρκ Τουέιν, το έχω ακόμη. Aκολούθησα τη θεωρητική δέσμη.

Οι προσλαμβάνουσες σου εκτός από τα βιβλία;

Η γνωριμία με τον Αντώνη Σαμαράκη, όταν ήμουν 18 χρόνων. Παρακολούθησα μια διάλεξη στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας για τον Γιάννη Ρίτσο και τη Διδώ Σωτηρίου. Μίλησα μαζί του, ήταν πολύ επικοινωνιακός και αναπτύχθηκε μια φιλία. Τον διέκριναν η ανθρωπιά του και το πάθος, παρά την ηλικία των 70 χρόνων του τότε. Ήταν διάσημος εκείνη την εποχή και είχε την αίγλη του μεγάλου συγγραφέα. Ήταν όμως ένας απλός άνθρωπος.

Σπουδές κάνατε;

Ναι, μετά την ολοκλήρωση ενός προγράμματος μετάφρασης λογοτεχνίας έκανα Iστορία Ελληνικού Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας και τώρα ολοκληρώνω μεταπτυχιακό με κατεύθυνση τη λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας.

Πρώτο πόνημα;

Η ιδέα για να γράφω βιβλία ήρθε όταν επισκέφτηκα το Νταχάου το 2008. Μέχρι τότε έγραφα σε εφημερίδες του Πειραιά μικρά άρθρα. Εκεί λοιπόν φαντάστηκα έναν άνδρα με λευκό πουκάμισο, που ένιωσα ότι προσπαθούσε να μου πει την ιστορία του. Για έναν χρόνο τον ένιωθα κοντά μου. Έγινε ο ήρωας του πρώτου μου βιβλίου, του «Πορτρέτο της σιωπής» το 2009, το οποίο επανακυκλοφόρησε το 2013 από τις Εκδόσεις «Έναστρον». Όταν πρωτοκυκλοφόρησε ένιωσα μεγάλη συγκίνηση, χρειάστηκαν 9 μήνες για να το γράψω. Ήρωας ένας άνθρωπος που συγκρούεται κατά μέτωπο και βασανιστικά με το περιβάλλον του, παρόλα αυτά μένει ακλόνητος και υλοποιεί την αρχική απόφασή του να οδηγηθεί στην προσωπική του αυτογνωσία και αυτοδιάθεση μέσα από τη μουσική και τη σχέση του με τη θάλασσα.

Και πότε γράφατε;

Οποιαδήποτε ώρα της ημέρας, κυρίως βραδινές, δεν είχα συγκεκριμένο πρόγραμμα. Μπορεί να έγραφα για μισή ώρα και για δυο τρεις ώρες διόρθωνα. Μέχρι που έγινε αποκλειστική απασχόληση κατά τη διάρκεια της ημέρας.

To δεύτερο βιβλίο;

Ύστερα από μια εμπειρία που είχα στην Ιαπωνία. Είχα πάει για μια έκθεση φωτογραφίας το 2005 στο πανεπιστήμιο Γκακουγκέι με θέμα την Ελλάδα στο φως της ποίησης του Ελύτη, όπου είχαμε συνδυάσει στίχους από το «Άξιον Εστί» με τις φωτογραφίες. Για 15 χρόνια διάβαζα Ελύτη, ό,τι είχε σχέση με τον ποιητή, ό,τι διάβαζε εκείνος. Αν και η ποίησή του είναι ηλιοκεντρική, η σχέση του με τη θάλασσα μου ήταν οικεία και αυτή η ανάγκη να τον προσεγγίσω και να τον καταλάβω με οδήγησε σε μια σειρά αναγνωσμάτων που δεν θα είχα την ευκαιρία να κάνω αν δεν είχα ασχοληθεί μαζί του. Διάβασα Έλληνες φιλοσόφους, Ιταλούς και Γάλλους υπερ-ρεαλιστές, τον Πλωτίνο, τον ίδιο ξανά και ξανά.

Και πώς βρεθήκατε στην Ιαπωνία;

Έχω φίλους Ιάπωνες. Ο σύζυγός μου, Δρόσος Βενετούλης, δρομέας ο ίδιος, ήταν επί χρόνια γιατρός του Σπαρτάθλου και γνωρίσαμε Ιάπωνες δρομείς, ένας εκ των οποίων ήταν καθηγητής Βιοχημείας στο Πανεπιστήμιο. Αυτός με κάλεσε και η έκθεση είχε θέμα «Το φως στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη». Ήταν ατομική έκθεση με φωτογραφίες μου από όλη την Ελλάδα. Το εκπληκτικό είναι ότι όλοι ήξεραν τον Θεοδωράκη και την Καραΐνδρου, μια και πρόσφατα είχε γίνει στο Τόκιο ένα αφιέρωμα στον Αγγελόπουλο και είχαν ενθουσιαστεί με τη μουσική της. Εκεί λοιπόν διαπίστωσα πόσα κοινά είχαμε με την Ιαπωνία. Γνώρισα έναν άλλον πολιτισμό και με εντυπωσίασε ότι οι πρώτες απεικονίσεις του Ιάπωνα Βούδα ήταν ίδιες με του θεού Απόλλωνα. Δυο λαοί που δεν είχαν επικοινωνία εκείνη την εποχή είχαν αναπτύξει παρόμοια φιλοσοφία. Έτσι δημιουργήθηκε το «Παραμύθι της Βροχής» το 2011. Έμεινα 15 μέρες στο Τόκιο, στη Φουκοσίμα και στο νησί Όσιμα. Με αντιμετώπισαν με ζεστασιά, αγάπη και φιλοξενία. Και απορούσα που η λέξη φιλοξενία είναι ελληνική και όχι ιαπωνική. Δοτικοί και ευγενικοί άνθρωποι. Να φανταστείτε, εκείνη την περίοδο ένας φίλος μου είχε τη μητέρα του στην εντατική αλλά είχε πει σε όλους να μη μου πουν κάτι για να μη νιώσω ότι του είμαι βάρος.

Τους ανταποδώσατε τη φιλοξενία;

Μα επί χρόνια φίλοι που έρχονταν από Ιαπωνία για να τρέξουν στον Σπάρταθλο έμεναν κατά διαστήματα σπίτι μας. Μοιάζει να ανταπέδωσαν εκείνοι τη φιλοξενία, στην ουσία όμως δεν υπάρχει ανταπόδοση από κανέναν παρά μονάχα μια μεγάλη φιλία.

Και πώς ανοίξατε την πόρτα σας στους Ιάπωνες;

Να σας πω. Μια μέρα με πήρε ένας τηλέφωνο από το αεροδρόμιο και μου είπε «είμαι ο φίλος του καθηγητή Γουατανάμπε και ήρθα να με φιλοξενήσετε». Έτσι, χωρίς προειδοποίηση και επειδή θα φεύγαμε για δουλειές άφησα το κλειδί σε ένα σημείο. Δεν τον βλέπαμε επί δύο μέρες γιατί το πρωί πήγαινε στη θάλασσα και μάζευε σκουπίδια και το βράδυ, όταν επιστρέφαμε, κοιμόταν. Όταν πήγαμε μετά σε ένα ξενοδοχείο για να δούμε και τους άλλους Ιάπωνες συστηθήκαμε και μου απάντησε «α, εσείς είστε. Νόμιζα ότι δεν μένει κανείς στο σπίτι σας και τάιζα τον σκύλο». Συνδεθήκαμε πολύ με τον Τοσίο και έτσι έγινε και ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου. Έμενε στην Φουκοσίμα, όχι στη βιομηχανική περιοχή που έγιναν ο σεισμός και το καταστροφικό τσουνάμι, αλλά στην αγροτική πλευρά. Ένας πολύ ιδιαίτερος άνθρωπος. Από παιδί συνήθιζε να φυτεύει δένδρα σε μια τεράστια έκταση δίπλα σε ένα ποτάμι και μετά έχτισε εκεί το σπίτι του. Σήμερα, στα 86 του, εξακολουθεί να ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο, να τρέχει και να διαβάζει πολύ.

Το τρίτο;

«Το μυστικό ήταν ζάχαρη». Βασισμένο σε μια αληθινή ιστορία που ξεκινάει το 1927 από την Κρήτη και φτάνει στον Πειραιά το 1951. Βασισμένο στην αληθινή ιστορία μιας γυναίκας της οικογένειάς μου, ουσιαστικά αποτυπώνει πώς ζούσε εκείνη την εποχή μια γυναίκα με τις απαγορεύσεις, την ενδοοικογενειακή βία και τις έμφυλες νοοτροπίες της ελληνικής κοινωνίας. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου βλέπουμε τα παιδικά της χρόνια στην Κρήτη και στο δεύτερο η αφήγηση περνά στον μεταπολεμικό Πειραιά με τους τεκέδες, τους ρεμπέτες και τη γέφυρα του Ρεμπέτη, όπου εκείνη την εποχή έλεγαν ότι όταν την περνούσες από τον Πειραιά προς τη Δραπετσώνα ήταν σαν να πηγαίνεις σε έναν άλλο κόσμο. Με το βιβλίο αυτό εγκαινιάστηκε η συνεργασία μου με τις «εκδόσεις Ψυχογιός».

Το επόμενο;

Το «Ουίσκι μπλε» για τους μετανάστες του Βελγίου και το δυστύχημα στις στοές. Στο Σαρλερουά όπου έγινε το δυστύχημα και σκοτώθηκαν 256 άτομα. Είχα την ευκαιρία να επισκεφτώ τα ορυχεία την εποχή που το έγραφα και να έχω μαρτυρίες. Ήρωας του βιβλίου, ένας άνθρωπος που ακολουθώντας το όνειρο για μια καλύτερη ζωή θα βρεθεί από την Αίγυπτο, παιδί μεταναστών στη Σαντορίνη, στον Πειραιά, θα δοκιμαστεί στα ανθρακωρυχεία της πόλης Μαρσινέλ στο Βέλγιο και στις αποβάθρες του λιμανιού της Νέας Υόρκης, προτού αποδεχτεί αμετάκλητα τη θαλασσινή του μοίρα.

Ιστορικά βιβλία;

Ναι. Με ενδιαφέρει κυρίως ο απόηχος της Ιστορίας στις ζωές των ανθρώπων. Στις «Άγριες Θάλασσες» για παράδειγμα αναφέρομαι στον Μιλτιάδη Χούμα. Την εποχή της γερμανικής Κατοχής φυγάδευε κόσμο με το καΐκι του από τη Σάμο στο Τσεσμέ. Στρατεύτηκε σε μια συμμαχική οργάνωση, τη «ΜΙ9», την οποία δημιούργησε ο συνταγματάρχης Πάρις μετά τη συμμετοχή του στην απαγωγή του στρατηγού Κράιπε στην Κρήτη, τον τραυματισμό του και τη διαφυγή του με καΐκι στην Κύπρο όπου συνάντησε τον ήρωά μας. Είναι αληθινή ιστορία και βασίζεται στο ημερολόγιο του 1943 που βρήκε ο γιος του, Γιάννης, μετά τον θάνατό του σε μια αποθήκη στη Σάμο. Εκεί βρήκε και το πλαστό του φυλλάδιο και σιγά σιγά άρχισε να ανακαλύπτει τον ρόλο του πατέρα του στην Αντίσταση. Ο Χούμας τιμήθηκε με το παράσημο του Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας (OBE) και με το παράσημο των Διακεκριμένων Υπηρεσιών (DSO) από την Αγγλία σε ειδική τελετή στον Πειραιά. Ωστόσο, ποτέ δεν εξαργύρωσε την προσφορά του και μετά τον πόλεμο αντιμετώπισε μεγάλες οικονομικές δυσκολίες. Ένας αφανής ήρωας.

Ακολουθεί το βιβλίο «Τις νύχτες έπαιζε με τις σκιές». Η αφήγηση ξεκινάει το 1898 στο Ηράκλειο με την τελευταία μεγάλη σφαγή από τους Τούρκους. Και περιγράφει την ιστορία ενός ζωγράφου, που γεννήθηκε την ίδια μέρα. Από την Κρητική Πολιτεία στην Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, κι από εκεί στον Εθνικό Διχασμό, και από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι και τον Δεύτερο, ο κόσμος γκρεμίζεται και δημιουργείται συνεχώς. Αποσυντίθεται και αναβιώνει από τις στάχτες του και μέσα σ’ αυτόν ο άνθρωπος προσπαθεί να βρει τα προσωπικά του ίχνη μέσα στον χρόνο με σύμμαχό του την τέχνη.

Και το τελευταίο;

Είναι το «Λέγε με Ισμαήλ». Το 2019 είχα την ευκαιρία να πάω στην Κωνσταντινούπολη για να συμμετάσχω στο Διεθνές Μαθητικό Συνέδριο Λογοτεχνίας που διοργάνωσε το «Ζωγράφειο Λύκειο» μαζί με τα Εκπαιδευτήρια Μαντουλίδη για τον Αντώνη Σαμαράκη. Έτσι είχα την ευκαιρία να μιλήσω με τους Ρωμιούς της Πόλης και να καταλάβω την ανάγκη τους να μη χαθεί το ελληνικό στοιχείο από αυτή. Έτσι αποφάσισα να γράψω ένα βιβλίο για τη φιλία των δύο λαών, όχι στο γνωστό μοτίβο ο καλός Έλληνας και ο κακός Τούρκος. Στηρίζεται στα αληθινά γεγονότα του 1955, τότε που έγινε το πογκρόμ, αλλά και στις απελάσεις του 1964. Μοιραία στην αφήγηση εμπλέκεται και το 1923, όταν με τη Συνθήκη της Λωζάννης έγιναν ανταλλαγές πληθυσμών. Έλληνες και Τούρκοι μοιράστηκαν κοινούς τόπους πολιτισμού και ξεριζώθηκαν από αυτόν βιώνοντας τον ίδιο πόνο. Χάρηκα που στην παρουσίαση του βιβλίου στον «Ιανό» ήταν και ο πρόεδρος των Ελλήνων Ζωγραφιωτών, ο Νίκος Κόλμαν. Είχε μαζί του έναν σπασμένο σταυρό, τεκμήριο από τους διωγμούς του 1955, και όταν είπε «διάβασα πράγματα που ήξερα, αλλά άρχισα να καταλαβαίνω και τον Ισμαήλ που έμενε δίπλα μου», με συγκίνησε πολύ. Άρχισα να γράφω για τον Ισίδωρο που είχε ένα βιβλιοπωλείο, στην πορεία όμως με κέρδισε ο Ισμαήλ, που διατηρούσε ένα διπλανό καφενείο. Ήταν πιο δυναμικός ήρωας. Τελικά κατάλαβα όμως ότι στο βιβλίο πρωταγωνιστεί η ίδια η Πόλη και όχι οι ήρωες της. Πρωταγωνιστεί το Πέρα. Πέρα από το αρχειακό υλικό που χρειάστηκε να βρω, το «55» του Κοροβίνη, το «Ισταμπούλ» του Παμούκ και «Το Πέρα των Ελλήνων» της Τσοκώνα, αλλά και ο ίδιος ο Άρης Τσοκώνας με βοήθησαν σημαντικά.

Ποιο βιβλίο είχε την μεγαλύτερη επιτυχία;

Όλα έχουν μια επιτυχημένη πορεία. Η ζάχαρη, οι Άγριες Θάλασσες και ο Ισμαήλ νομίζω αγαπήθηκαν περισσότερο.

Από το Literature.gr στο PEN Greece. Ποια σχέση έχετε;

Το Literature είναι ένας διαδικτυακός ιστότοπος για τη λογοτεχνία και τον πολιτισμό που ίδρυσε πριν από 10 χρόνια η Ντίνα Σαρακηνού και έχω τη χαρά και την τιμή να είμαι αρχισυντάκτρια. Το 2015 θεσπίστηκε το Βραβείο Λογοτεχνική Φράση της Χρονιάς. Σημαντικοί Έλληνες δημιουργοί, όπως ο Αντρέας Μήτσου, ο Μιχάλης Μοδινός, η Έρση Σωτηροπούλου, ο Νίκος Χρυσός, ο Μιχάλης Μακρόπουλος και ο Θάνος Κάπας, αλλά και πολύ μεγάλα ονόματα από την παγκόσμια λογοτεχνία, ο Φίλιπ Κερ, ο Άντονι Μάρα, ο Γκρεγκ Τζάκσον, ο Λάζλο Κρασναχορκάι, ο Νταβίντ Γκρόσμαν και ο Ντον Ντελίλο έχουν βραβευθεί από το Literature, γεγονός που μας δίνει μεγάλη χαρά. Το 2019 το Literature διοργάνωσε με την αρωγή της Αθήνας Παγκόσμια Πρωτεύουσα βιβλίου 2018 την Ημερίδα για την Ελληνική Λογοτεχνία στο εξωτερικό με τη συμμετοχή 25 Ελληνιστών/μεταφραστών από όλο τον κόσμο σε απευθείας σύνδεση. Εκεί καταλάβαμε πόσο σημαντική ήταν η ανάγκη να προωθηθεί η εξωστρέφεια της ελληνικής λογοτεχνίας. Ύστερα από προσπάθειες 3 χρόνων περίπου δημιουργήθηκε το επίσημο ελληνικό παράρτημα του PEN International, PEN Greece, το Σωματείο Λογοτεχνών και Φίλων της Λογοτεχνίας, στο οποίο έχω την τιμή να είμαι γενική γραμματέας του Δ.Σ. Το PEN International ιδρύθηκε το 1921 και είναι η κορυφαία ένωση συγγραφέων στον κόσμο που προωθεί τη λογοτεχνία και υπερασπίζεται την ελευθερία της έκφρασης. Απευθύνεται σε κάθε άνθρωπο που ενδιαφέρεται για τη διάδοση της λογοτεχνίας, των βιβλίων, των ιδεών, της τέχνης, της επιστήμης και του πολιτισμού. Οι στόχοι του είναι η προσπάθεια ενίσχυσης της εξωστρέφειας της ελληνικής λογοτεχνίας, η δημιουργία διαύλων επικοινωνίας ανάμεσα στους Έλληνες δημιουργούς και ανθρώπους από άλλα καλλιτεχνικά περιβάλλοντα, η συμβολή στη διάδοση της φιλαναγνωσίας σε εθνικό επίπεδο, η ανάληψη δράσεων και η στήριξη πρωτοβουλιών που αποσκοπούν στη διατήρηση και στη διαφύλαξη του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης και της διακίνησης των ιδεών. Σήμερα το Δ.Σ. αποτελείται από τους Ντίνα Σαρακηνού, Πρόεδρο, Κατερίνα Μαλακατέ, Αντιπρόεδρο, εμένα ως Γ. Γραμματέα, Αγγελική Μποζίκη, Ταμία και από τα μέλη Κωνσταντίνος Μπούρας, Κώστας Στοφόρος, και Δημήτρης Φιλελές.