Αλέξης Σταμάτης στο ΦΩΣ: Ολυμπιακός και έμπνευση

Χρειάστηκε να τηλεφωνήσω ξανά. Είχαμε μιλήσει μια μέρα νωρίτερα, όταν ~φαντάζομαι με την ίδια έκπληξη~ πληροφορηθήκαμε αμφότεροι το επόμενο πρωί ότι στο θέμα της έκθεσης για τις πανελλαδικές εξετάσεις ζητήθηκε από τους μαθητές να αναπτύξουν ένα πρόσφατο δικό του άρθρο στην εφημερίδα «Το Βήμα».

Με την ίδια απλότητα και αποφυγή υπερβολών στον λόγο, που κάθε άνθρωπος του πνεύματος (ίσως και ασυναίσθητα) χρησιμοποιεί όταν δίνει συνεντεύξεις, ο Αλέξης Σταμάτης απλά επανέλαβε όσα είχε αναρτήσει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Την ικανοποίησή του που ένα δικό του κείμενο επελέγη για να διαγωνιστούν οι υποψήφιοι για την είσοδο στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Στο όριο της συγκίνησης, από τη στιγμή που πολύ πρόσφατα έγινε ο ίδιος πατέρας. Για δικαίωση θα ήταν όντως… υπερβολή να μιλήσει ένας άνθρωπος που έχει βραβευτεί πολλές φορές στη ζωή του για ό,τι συγγραφικό έχει καταπιαστεί.

Γνωρίζοντας ότι θα μιλήσει στο «ΦΩΣ», πιθανώς να θεωρούσε ότι οι ερωτήσεις θα είχαν να κάνουν περισσότερο με το ποδόσφαιρο, τον αθλητισμό, τον Ολυμπιακό. Δεν είμαι βέβαιος ότι αιφνιδιάστηκε από το γενικότερο «ταξίδι» της κουβέντας, αλλά είμαι απολύτως βέβαιος ότι όταν όντως ήρθε η ώρα για τον Ολυμπιακό, ο τόνος της φωνής του άλλαξε. Έγινε περισσότερο ενθουσιώδης. Σαν να λαχταρούσε να μιλήσει για την ομάδα του. Με την ίδια λαχτάρα που είχε όταν μπήκε πρώτη φορά στο παλιό «Γ. Καραϊσκάκης» και είδε τον Ολυμπιακό να βάζει 11 γκολ! Με την ίδια λαχτάρα που περίμενε το επόμενο τεύχος του περιοδικού της ΠΑΕ, πριν από μερικά χρόνια, για να παρουσιάσει ακόμη ένα δικό του διήγημα, με αφορμή μια ιστορία, μια εικόνα, μια σκέψη, μια ιδέα από την τεράστια «βιβλιοθήκη» της πορείας του Ολυμπιακού. Τις «Θρυλικές ιστορίες», ένα μικρό κόσμημα μιας μεγάλης και πολυετούς δικής του πορείας στη βιβλιογραφία.

Πατέρας του ήταν ο διακεκριμένος αρχιτέκτονας Κώστας Σταμάτης. Μητέρα του, η πολυαγαπημένη στο κοινό ηθοποιός Μπέτυ Αρβανίτη. Ο ίδιος σπούδασε αρχιτεκτονική στην Ελλάδα και την Αγγλία, όπου παράλληλα έκανε και σπουδές κινηματογράφου. Στα χνάρια και των δύο γονιών του. Εργάστηκε για πολλά χρόνια ως αρχιτέκτονας, μέχρι που αποφάσισε να αφιερώσει τη ζωή του σε ό,τι από μικρός ονειρευόταν, όταν διάβαζε. Και διάβαζε. Και διάβαζε…

Για σχεδόν 30 χρόνια έχει υπηρετήσει τον χώρο της συγγραφικής τέχνης, σε σχεδόν όλες τις μορφές της. Ποίηση, μυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, παιδική λογοτεχνία, θεατρικά έργα, κινηματογραφικά σενάρια. Με διάφορες ανάλογες δράσεις, όπως διδασκαλία δημιουργικής γραφής, ομιλίες και παρουσιάσεις έργων, αρθρογραφία σε εφημερίδες και περιοδικά.

Και ο Ολυμπιακός πάντα εκεί. Σε όλες τις στιγμές της δικής του ζωής. Σταθερά. Οι «Θρυλικές ιστορίες» έγιναν συλλογή το 2010, από τις Εκδόσεις «Καστανιώτη». Και δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος για να περιγραφεί η έννοια του Ολυμπιακού, από την παρουσίαση του συγκεκριμένου βιβλίου στο οπισθόφυλλό του:

«Ο Ολυμπιακός για τους οπαδούς του είναι κάτι παραπάνω από ομάδα. Για αυτόν τον σύλλογο έχουμε ζητωκραυγάσει, έχουμε πανηγυρίσει, έχουμε ξεδώσει, έχουμε στενοχωρηθεί, έχουμε κλάψει, έχουμε δηλαδή νιώσει όλους τους αναβαθμούς των συναισθημάτων που μπορεί να βιώσει κανείς με κάποιον τόσο κοντινό, όσο ένας σύντροφος ή ένα μέλος της οικογένειάς του. Για ένα συγγραφέα, που είναι και Ολυμπιακός, το ποδόσφαιρο είναι ένας αφηγηματικός θησαυρός. Κάθε ματς είναι μια ιστορία με αρχή, μέση, τέλος, χαρακτήρες, συγκρούσεις, ανατροπές. Ταυτόχρονα, η πορεία της ομάδας είναι συνδεδεμένη με τη δική του. Κάθε περίοδός της είναι κι ένα κομμάτι της ιστορίας της ζωής του. Είκοσι τέσσερις ιστορίες με πρωταγωνιστή τον Θρύλο, που ξεκινούν από την Κατοχή για να καταλήξουν στο απώτερο μέλλον, αγγίζοντας τα πάντα: από τον έρωτα και τον θάνατο έως την εξουσία και τη μνήμη».

Αλλά, θα τον ρωτήσω ξανά…

Ο πατέρας σας ήταν επιτυχημένος αρχιτέκτονας με τεράστια βιβλιοθήκη, η μητέρα σας πασίγνωστη ηθοποιός με ελεύθερο πνεύμα… Πώς επηρέασε αυτή η διαφορετική κουλτούρα των γονέων σας τη συγγραφική σας αναζήτηση;

Πράγματι υπήρχαν διαφορές στην κουλτούρα, αλλά και πολλές συγκλίσεις. Η μία βιβλιοθήκη ήταν ακαδημαϊκή περισσότερο, η άλλη πιο καλλιτεχνική. Ήμουν από παιδί φίλος του βιβλίου, διάβαζα πάρα πολύ και σίγουρα υπήρξαν επιρροές και από τις δύο πλευρές.

Πόσο ξεχωριστός είναι ο τρόπος ζωής για ένα παιδί που η μητέρα του είχε τόσο μεγάλη αναγνωρισιμότητα;

Δεν ήταν κάτι που το σκεφτόμουν ποτέ, δεν επηρέασε ιδιαίτερα τη ζωή μου. Ίσως κάποιοι άλλοι άνθρωποι ~και δικοί μου γνωστοί, σε αντίστοιχο περιβάλλον~ να επηρεάστηκαν περισσότερο. Για μένα δεν ήταν ποτέ κάτι διαφορετικό και έπαιξε ρόλο γι’ αυτό η ίδια η μητέρα μου. Πιθανώς και η μικρή διαφορά ηλικίας που έχουμε, με γέννησε μόλις 19 ετών. Νιώθαμε πάντα περισσότερο σαν φίλοι…

Έχετε γράψει σχεδόν τα πάντα. Όλα τα είδη. Ποιο είναι αυτό το είδος γραφής που σας ιντριγκάρει περισσότερο;

Δεν είναι εύκολη η απάντηση. Έχω ασχοληθεί πράγματι συγγραφικά με όλα τα είδη, το καθένα έχει τη δική του γοητεία. Τα μυθιστορήματα, τα δοκίμια, η ποίηση, όλα. Ίσως το εγχείρημά μου, αρκετά χρόνια πριν, με το παιδικό βιβλίο. Ήταν ένας χώρος που δεν γνώριζα καθόλου, καθώς το παιδί στη δική μου ζωή ήρθε αρκετά αργότερα. Και η βράβευσή μου για εκείνο το έργο με είχε ικανοποιήσει ιδιαίτερα.

Τελικά, τι είναι έμπνευση για εσάς;

Έμπνευση… Τα πάντα. Δεν περιμένω τη Θεία Φώτιση για να γράψω κάτι. Γενικά είμαι φιλοπερίεργος. Πολλά πράγματα κυκλοφορούν γύρω μου και με γοητεύουν πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Όταν ασχολούμαι συγγραφικά με κάτι, σημαίνει ότι εκείνη την περίοδο το συγκεκριμένο έχει κερδίσει τα υπόλοιπα. Ακολουθώ το ένστικτό μου, παίρνω μια ιδέα από οτιδήποτε. Από έναν άνθρωπο, έναν χάρτη, μια εικόνα, μια φράση, πολλές φορές από μια απλή λέξη…

Αν κάποιος αναγνώστης δεν είχε επαφή με το έργο σας, από ποιο βιβλίο θα του προτείνατε να αρχίσει τη γνωριμία με αυτό το έργο;

Θα του έλεγα από το τελευταίο βιβλίο. Μπορεί αυτό να μη μοιάζει σωστό. Η δεύτερη πρόταση θα ήταν να πάει από την αρχή και με τη σειρά. Ο συγγραφέας συνήθως δένεται με το πιο πρόσφατο βιβλίο του, «συζεί» κατά κάποιον τρόπο με τους χαρακτήρες που έχει κατασκευάσει. Κυκλοφορούν διαρκώς στο μυαλό του. Γενικά δεν μπορείς να γράφεις κάτι και να σκέφτεσαι τα προηγούμενα βιβλία. Κάπως χάνομαι όταν συμβαίνει, ας πούμε, να είμαι σε μια περίοδο γραφής ενός νέου βιβλίου και να πρέπει να βρίσκομαι στην παρουσίαση μιας επανέκδοσης.

Ήθελα να σας ρωτήσω μια διαρκή απορία που έχω σχετικά με τους συγγραφείς: Την εποχή που γράφετε ένα βιβλίο, διαβάζετε ταυτόχρονα; Δεν είναι κι αυτό κάτι που σας μπερδεύει;

Ωραία αυτή η ερώτηση. Διαβάζω μετά μανίας! Όταν γράφω κάτι δικό μου δεν σταματώ ποτέ να διαβάζω. Μόνο που αποφεύγω να είναι κάτι στο ίδιο στιλ. Όταν γράφω ένα μυθιστόρημα δεν διαβάζω μυθιστορήματα. Αυτό όντως θα έμπλεκε τα πράγματα. Διαβάζω, όμως, συνεχώς άλλα είδη. Δοκίμια, ποιήματα, κάτι διαφορετικό από το είδος με το οποίο ασχολούμαι εκείνη την περίοδο.

«Επιστρέφετε» κατά καιρούς στα βιβλία σας; Και υπάρχουν πράγματα στη νέα ανάγνωση που βρίσκετε ότι θα μπορούσατε να τα είχατε γράψει αλλιώς ή θα θέλατε να τα διορθώνατε;

Σπανίως το κάνω. Και όταν διαβάζω ξανά κάτι ή παρουσιάζω ένα παλιό έργο μου, έχει ενδιαφέρον να ανατρέχω στις συνθήκες που υπήρχαν κατά την εποχή της συγγραφής του. Πρόσφατα στο «Μπαρ Φλωμπέρ», το οποίο επανεκδόθηκε, σκέφτηκα ότι ένα κεφάλαιο θα μπορούσε να είχε παραλειφθεί. Δεν το πείραξα, όμως.

Τα πρώτα επαγγελματικά χρόνια σας ήταν αφιερωμένα στην αρχιτεκτονική. Με έντονη παρουσία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, σε μια εργασία πιο «έτοιμη» λόγω του πατέρα σας και των σπουδών σας. Πώς αποφασίσατε να στραφείτε στη συγγραφή; Υπήρξε κάποιο ερέθισμα;

Γενικά η ζωή μου είναι κάπως περιπετειώδης, με αρκετά σκαμπανεβάσματα ~είχα κάποια στιγμή πρόβλημα και με το αλκοόλ, αλλά ήταν κάτι που ξεπέρασα. Η δουλειά που έκανα ήταν πολύ δύσκολη και απαιτητική. Με φοβερές σπουδές πράγματι, αλλά και με πολύ έντονο το πρόβλημα της γραφειοκρατίας στην Ελλάδα. Κάποια στιγμή είπα στον εαυτό μου ότι θα κάνω στη ζωή μου αυτό που αγαπώ πραγματικά. Κι αμέσως αφοσιώθηκα σε αυτό που πραγματικά αγαπώ.

Tα τελευταία χρόνια διδάσκετε δημιουργική γραφή σε συνεργασία με διάφορα εκπαιδευτικά κέντρα. Πώς σας κινητοποιεί αυτή η επαφή με τους μαθητές σας ως ανατροφοδότηση της έμπνευσής σας;

Είναι κάτι πολύ χρήσιμο και θα έλεγα ότι πράγματι λειτουργεί ως ανατροφοδότηση. Δεν είχα διδάξει ποτέ στη ζωή μου, ήταν κάτι που άρχισε το 2010 ίσως και από ανάγκη άλλου τύπου, λόγω της οικονομικής κρίσης. Δεν είναι κάτι εύκολο, αλλά το αποτέλεσμα είναι ικανοποιητικό, καθώς έχουν περάσει από αυτά τα μαθήματα περίπου 350 άτομα, έχουν γεννηθεί φιλίες και έχουν εκδοθεί ήδη 31 βιβλία. Υπάρχει επαφή με ανθρώπους κάθε ηλικίας, από έφηβους μέχρι και 80άρηδες. Η δουλειά είναι αμφίδρομη, ο ένας βοηθά τον άλλον και είναι γοητευτικό να προσπαθείς να αξιοποιείς το ταλέντο που υπάρχει σε κάθε άτομο.

Το τελευταίο διάστημα υποδεχθήκατε στη ζωή το δικό σας παιδί και αποχαιρετήσατε από αυτήν τον πατέρα σας. Αυτή η σχέση ζωής και θανάτου απασχόλησε το έργο σας; Μοιάζουν οι τίτλοι των τελευταίων βιβλίων σας με κάτι τέτοιο: «Τα αθώα πλάσματα» και το «Μέσα από εσένα».

Το περιεχόμενο αυτών των βιβλίων δεν είναι σχετικό, όμως παλιότερα ήταν γραμμένο με αυτόν τον τρόπο ένα άλλο, «Ο άντρας της πέμπτης πράξης». Γενικά υπάρχουν σε πολλά βιβλία μου βιογραφικά στοιχεία, από την παιδική ηλικία και από άλλες φάσεις της ζωής μου. Ακόμη και στο τελευταίο που είναι θρίλερ σε στιλ φιλμ νουάρ. Ο πατέρας μου έφυγε σε μεγάλη ηλικία, πλήρης ημερών, ήταν πράγματι κάτι πολύ έντονο το γεγονός ότι πρόλαβε να γνωρίσει τον εγγονό του. Σαν ένα κλείσιμο. Και ήταν επίσης ένα πολύ έντονο στοιχείο για τη δική μου ζωή η γέννηση του γιου μου…

Είχατε μιλήσει πριν από μερικά χρόνια στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μαζί με άλλους συγγραφείς της Νότιας Ευρώπης, για τη δική σας οπτική σχετικά με την οικονομική κρίση της δεκαετίας. Για την πρόσφατη κρίση, την υγειονομική, τι θα είχατε να πείτε;

Θα επέλεγα κάτι θετικό σε σχέση με την προηγούμενη, για να μη μιλάμε μόνο για τα αρνητικά αυτής της πανδημίας. Τότε υπήρχε μια αγωνία και μια προσπάθεια να βοηθήσει η υπόλοιπη Ευρώπη, τώρα είδαμε ότι αυτή η βοήθεια ενεργοποιήθηκε περισσότερο. Παρατηρήθηκε μεγαλύτερη διεθνής αλληλεγγύη. Με την ιστορία του κορονοϊού αποδείχθηκε η σύνδεση που έχουν τα κράτη όλου του πλανήτη. Και οι άνθρωποι που ζουν σε αυτά. Κι όταν μάλιστα συνέπεσε με τα γεγονότα στην Αμερική και τη δολοφονία του Φλόιντ, αυτό που μένει είναι η ανθρώπινη ανάσα. Το θέμα της ανάσας, όπως εκφράστηκε και με το παγκόσμιο σύνθημα τις τελευταίες ημέρες, συνέδεσε τα δύο γεγονότα και εκατομμύρια ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο.

Τι σημαίνει για εσάς ο Ολυμπιακός;

Είναι η μοναδική σταθερά τη ζωής μου. Κάπως έτσι θα μπορούσα να χαρακτηρίσω τη δική μου σύνδεση με αυτόν τον σύλλογο. Κι έγινα Ολυμπιακός χωρίς να καταλάβω πώς συνέβη αυτό. Εννοώ ότι προερχόμουν από οικογένεια που συμπαθούσε τον Παναθηναϊκό, ενώ και στην αθλητική δράση μου, διότι ήμουν κολυμβητής με πολύ καλές επιδόσεις στα νιάτα μου, πήγαινα για προπονήσεις στο κολυμβητήριο με τον Παναθηναϊκό. Όμως έγινα Ολυμπιακός. Δεν μπορώ να εξηγήσω τον λόγο, το πιο πιθανό είναι ότι μου άρεσε το κόκκινο χρώμα κι αυτό με τράβηξε.

Εξακολουθείτε να τον παρακολουθείτε ή απλά ενημερώνεστε;

Παρακολουθώ με πλήρη συνέπεια. Κατά βάση το ποδόσφαιρο, αλλά και το μπάσκετ, ενώ πιο παλιά ήμουν κοντά και στους αγώνες των ερασιτεχνικών τμημάτων.

Πότε πήγατε πρώτη φορά στο γήπεδο;

«Έτυχε να είναι σε έναν αγώνα που έχει μείνει στην ιστορία. Ο πατέρας μου δεν ενδιαφερόταν για το ποδόσφαιρο, ήταν εντελώς άσχετος. Κι επειδή για καιρό προσπαθούσα να τον πείσω να με πάει στο γήπεδο, αποφάσισε κάποια στιγμή να μου κάνει το χατίρι. Με πήγε, λοιπόν, να δούμε έναν αγώνα με τον Φωστήρα. Και ήταν εκείνο το 11-0, το μεγαλύτερο σκορ νίκης στην ιστορία της Α’ Εθνικής.

Πάντα η πρώτη φορά στο γήπεδο μένει αξέχαστη, όμως πράγματι αυτή συγκυρία ήταν ξεχωριστή! Ποιο άλλο ματς θυμάστε από όλη αυτή την πορεία της κοινής σας ζωής με τον Ολυμπιακό;

Έχω δει πολλά στο γήπεδο, σίγουρα δεν μπορώ να μην αναφέρω εκείνο το 3-2 με τον Παναθηναϊκό στο «Καραϊσκάκης», τότε που ο Κωνσταντίνου κυνηγούσε τον Συνετόπουλο. Συγκλονιστικός μετέπειτα ήταν ο τελικός με την ΑΕΚ, τότε με τα πέναλτι στο ΟΑΚΑ. Καταπληκτικό παιχνίδι.

Από τα πιο πρόσφατα; Λογικά η νίκη και η πρόκριση επί της Άρσεναλ στο Λονδίνο. Άλλωστε κάθε τελευταίο «βιβλίο» είναι αυτό με το οποίο «δένεται» περισσότερο ο «συγγραφέας» του, όπως είπαμε πιο πάνω…

Είναι μια πολύ μεγάλη νίκη για την ομάδα, τεράστια επιτυχία σε διεθνές επίπεδο. «Δυστυχώς» για μένα σημειώθηκε απέναντι στην αγαπημένη μου ομάδα στην Αγγλία, αλλά δεν πειράζει. Από μικρό παιδί έχω μεγάλη αδυναμία στην Άρσεναλ από τις αγγλικές ομάδες, ήμουν θαυμαστής του Τσάρλι Τζορτζ…

Οι «ήρωές» σας από τους ποδοσφαιριστές που είδατε να φορούν τη φανέλα του Ολυμπιακού;

Πάνω απ’ όλους ο Γιώργος Δεληκάρης. Κορυφαίος ποδοσφαιριστής. Έβαλε πολλά υπέροχα γκολ με τον Ολυμπιακό, αλλά δεν θα ξεχάσω ποτέ εκείνο το απίστευτο με την εθνική ομάδα κόντρα στη Γερμανία, στο 2-2. Από τη σέντρα του Δομάζου. Ένα γκολ-ποίημα. Θα έλεγα επίσης έναν ποδοσφαιριστή που αποτέλεσε κάτι ξεχωριστό για τους φίλους του Ολυμπιακού την εποχή που ήρθε να παίξει στην Ελλάδα, τον Λάγιος Ντέταρι. Και έναν επίσης πολύ σπουδαίο μπαλαδόρο, ο οποίος δεν μπόρεσε να πάρει όσους τίτλους άξιζε με βάση το ταλέντο του, τον Βασίλη Καραπιάλη.

Όλα αυτά «γέννησαν» προφανώς τις «Θρυλικές ιστορίες»…

Είναι μια σειρά διηγημάτων που δημοσιεύονταν κάθε μήνα στο περιοδικό που έβγαζε ο Ολυμπιακός, μια πάρα πολύ καλή και προσεγμένη εκδοτική προσπάθεια. Κάθε μήνα έγραφα και κάτι από τις πολλές ιστορίες που προσφέρει ο Ολυμπιακός. Κάθε κομμάτι αυτής της ομάδας είναι και μια ξεχωριστή ιδέα. Προσφέρει τη δυνατότητα να ασχοληθεί κάποιος συγγραφικά σε διάφορους τομείς με σύνδεση τον σύλλογο. Από ιστορικά γεγονότα σαν αυτό με πρωταγωνιστή τον Γόδα, μέχρι οτιδήποτε. Αισθάνθηκα, λοιπόν, την ανάγκη να συγκεντρώσω αυτά τα κείμενα και να τα κάνω βιβλίο με βάση τον Ολυμπιακό. Τη μοναδική σταθερά της ζωής, όπως σας είπα…