Η εξέλιξη του αγωνιστικού ιδεώδους από την αρχαϊκή περίοδο έως την κλασική εποχή

Από την Ομηρική περίοδο έως και την κλασική εποχή, οι Έλληνες είχαν κατορθώσει να θεμελιώσουν βασικές αρχές και αξίες. Μια από αυτές ήταν η έννοια του αγώνα. Μια έννοια η οποία δεν αποτελεί μόνο μέρος των μαχών και των πολέμων αλλά είχε επεκταθεί σε όλες τις ευγενείς επιδιώξεις της ζωής του Έλληνα..

Κατά την αρχαιότητα ο όρος αγών σήμαινε αρχικά τη γιορτή που γινόταν προς τιμήν κάποιου θεού και ήταν απόλυτα συνυφασμένη με τη λατρεία του. Ο εορτασμός αυτός περιελάμβανε εκδηλώσεις πολλών ειδών όπως μουσικές, χορευτικές, ποιητικές αλλά και αθλητικές. Σκοπός των συμμετεχόντων ήταν η ανάδειξη της υπεροχής τους, η ανάδειξη της αξίας τους, χωρίς όμως να γίνεται προσπάθεια μείωσης των αντιπάλων τους. Ο όρος ευγενής άμιλλα θέλει προφανώς να καταδείξει ακριβώς αυτό το σκοπό.

Ωστόσο, το αγωνιστικό ιδεώδες των πολιτών από τον Όμηρο έως την κλασική Ελλάδα, αλλά έως και τα ελληνιστικά χρόνια διαμορφώθηκε σταδιακά.

Κατά την αρχαϊκή εποχή, η φήμη και η δόξα ήταν ο μέγιστος αυτοσκοπός των πολιτών σε προσωπικό επίπεδο. Οι Έλληνες επεδίωκαν την επιτυχία και την τιμή, ως μεγαλύτερες αξίες του δημόσιου βίου τους. Στην ομηρική Ιλιάδα βρίσκουμε συμβουλές για το πώς ένας πολίτης θα διακριθεί ως καλύτερος, ευγενέστερος, γενναιότερος στη μάχη και ενάρετος. Το κλέος και το κύδος, οι αξίες που προάγονταν μέσα από την ενάρετη συμπεριφορά του πολίτη, είναι αξίες ζωής που προκύπτουν από το πόσο ενεργός κοινωνικά είναι ένας πολίτης. Πέρα από την ευγενική καταγωγή μερικών που τους εξασφάλιζε την αριστεία, μια και ήταν άνθρωποι που είχαν γεννηθεί σε πλούσιες οικογένειες, ο άνθρωπος πρέπει να συνδυάζει και την ανδρεία, τη γενναιότητα και το θάρρος. Όλες αυτές τις αξίες μπορεί να τις εφαρμόσει και να τις αναδείξει στα πεδία μαχών, σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από αυτούς.

Σταδιακά, ο πόλεμος σταματά να είναι προνόμιο μόνο των αριστοκρατών. Νέες κοινωνικές ομάδες παίρνουν μέρος σ’ αυτόν και μπορούν έτσι να καταδείξουν σε όλους τις δικές τους αρετές. Πρόκειται για την τάξη των οπλιτών, οι οποίοι κάνοντας ένα είδος επανάστασης κατορθώνουν να τροποποιήσουν την κοινωνική διάταξη της πόλης. Πρόκειται για πολίτες που αναδείχθηκαν στα πεδία της μάχης ως χρηστοί, καλοί καγαθοί και οι οποίοι αρχίζουν να διεκδικούν ιδιαίτερα προνόμια ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο.

Τόσο κατά την αριστοκρατία όσο και επί τυραννίας αλλά και μετά στην κλασική εποχή, οι αξίες αυτές υπάρχουν και οι κρατούντες επιδίδονται σε μια επίδειξη τους για την επίτευξη του κοινού στόχου, που στην κλασική εποχή έχει γίνει η προάσπιση της πόλης. Ο καλός πολίτης δεν ενδιαφέρεται πια για το προσωπικό του κλέος αλλά για το πώς μέσα από τη δική του ανδρεία και συμπεριφορά θα αναδειχθεί άξια η πόλη που χαίρει τέτοιου άνδρα. Οι πολίτες συναγωνίζονταν για να αποκτήσουν φήμη μέσα στο πλαίσιο του ανταγωνισμού και της ευγενούς άμιλλας.. Οι αρχές του «ευ αγωνίζεσθαι» διέπουν όλες τις εκδηλώσεις. Οι πολίτες επιδιώκουν να διακριθούν μέσα από τις δραστηριότητές τους, τόσο στον πόλεμο, όσο και στους μουσικούς, ποιητικούς και αθλητικούς αγώνες, όσο και μέσω του θεσμού των λειτουργιών.

Όσο η πόλη- κράτος σχηματίζεται, τόσο κύριο μέλημα του πολίτη γίνεται η ίδια η πόλη. Ο 4^οςαιώνας γίνεται η χρονική περίοδος κατά την οποία αναπτύσσεται για πρώτη φορά μια ολοκληρωμένη σκέψη γύρω από την πολιτεία. Έτσι η ανθρώπινη σκέψη περνά από το ατομικό επίπεδο στο συλλογικό, στο επίπεδο κοινότητας, από το «εγώ» στο «εμείς» και το ενδιαφέρον μετατοπίζεται στην καλύτερη οργάνωση και προβολή της πόλης και του δημοκρατικού πολιτεύματος που την διαμορφώνει.

Ο περίφημος λόγος του Περικλή είναι χαρακτηριστικός. Μιλά για τις αξίες αυτές λέγοντας στους πολίτες του ότι: «είναι πολίτες μεγάλης πόλης κι έχουν μεγάλη φήμη, γι αυτό πρέπει να φανούν αντάξιοί της. Τους λέει ακόμα ότι είναι σπουδαίο να ευτυχή η πόλη κι όχι ο καθένας ατομικά. Γιατί, αν ένα από τα μέλη της πόλης ευδοκιμεί στις ιδιωτικές του υποθέσεις και η πατρίδα καταστραφεί, τότε θα χαθεί κι αυτός μαζί της, ενώ είναι πολύ πιθανότερο πως θα σωθεί, όταν πατρίδα του ευτυχεί, έστω κι αν ο ίδιος έχει κακοτυχίες». Αλλά και στον Επιτάφιο ο Περικλής βρίσκει την ευκαιρία να αναλύσει το πολίτευμα της πόλης που, εν κατακλείδι, δεν έχει τίποτα να φοβηθεί όταν έχει τέτοιους πολίτες.

Ωστόσο, αν και η δημοκρατία είχε ως βασική αρχή την αρχή της ισότητας των πολιτών, κοινωνικές διακρίσεις εξακολουθούσαν να υπάρχουν που στηρίζονταν στον πλούτο και στην συμβολή στις στρατιωτικές δαπάνες των πολιτών. Η ιδέα ότι όλοι όσοι μπορούσαν να συνεισφέρουν περισσότερο στο κοινωνικό σύνολο θα μπορούσαν να χαίρονται μεγαλύτερης εκτίμησης και θα είχαν περισσότερη δύναμη ίσχυε. Έτσι οι ευπορότεροι θα έπρεπε να συμβάλλουν περισσότερο στο φορολογικό πρόγραμμα της πόλης. Εκτός από την εισφορά που έκαναν οι πλουσιότεροι, οι λειτουργίες αποτελούσαν μια άλλη μορφή φορολογίας που οι πολίτες έπρεπε να αποδεχθούν. Αν και συχνά δυσβάσταχτες, οι υπηρεσίες αυτές που προσέφεραν οι λειτουργοί τους ανταπέδιδαν πολλά οφέλη και προνόμια ισχυρά. Συχνά επιδίδονταν σε έναν ανταγωνισμό μεταξύ τους για την πιο επιτυχημένη λειτουργία, και αγωνίζονταν να αποδείξουν πόσο σημαντική ήταν δική τους προσφορά.

Οι λειτουργοί αναλάμβαναν τα οικονομικά αυτά βάρη για το καλό ολόκληρου του κοινωνικού συνόλου με κίνητρο τη μεγάλη τιμή. Ο ανταγωνισμός του κοινωνικού ιστού ήταν μεγάλος, πάντα όμως γινόταν με βάση την ευγενή άμιλλα. Οι πολίτες βοηθούσαν ο ένας τον άλλο, εκτιμούσαν βαθιά την αλληλεγγύη, την εγκράτεια και την δικαιοσύνη και συναγωνίζονταν με βάση αυτές τις αρχές για την προάσπιση της πόλης τους και την κοινωνική τους ευημερία τόσο στον πόλεμο, όσο και στους καλλιτεχνικούς αγώνες θρησκευτικού χαρακτήρα, που λάμβαναν χώρα ανά τακτά χρονικά διαστήματα, αλλά και μέσα από τον φοροεισπρακτικό χαρακτήρα του θεσμού των λειτουργιών.

Πηγή: Thinkfree 20/09/2013