Ο Μανέ, ο Γκόγια η «Εκτέλεση του Μαξιμιλιανού» και η «3η Μαΐου 1808»

Ο Εντουάρ Μανέ θεωρείται και όχι άδικα «ο πρώτος μοντέρνος ζωγράφος». Ο ίδιος ισχυριζόταν πάντοτε πως προσπαθούσε να είναι ο εαυτός του. Υπέγραψε τον κατάλογο της έκθεσής του το 1867 με τα εξής λόγια: «Σήμερα ο καλλιτέχνης δεν λέει "ελάτε να δείτε άψογα έργα" αλλά "ελάτε να δείτε έντιμα έργα"».

Αυτή η εντιμότητα την οποία επικαλείται που έχει την μορφή της ειλικρίνειας δίνει στα έργα του μια νότα διαμαρτυρίας έστω κι αν μοναδική του πρόθεση ήταν να αποδώσει τις εντυπώσεις του.

Θαύμαζε και γνώριζε όσο κανείς το έργο των κλασικών δασκάλων και αυτό τον βοήθησε να φτάσει στη ρήξη με τους παραδοσιακούς κανόνες της ζωγραφικής.

Το ιμπρεσιονιστικό του όραμα δεν συνάδει πάντοτε με τους πίνακές του, αν λάβουμε για παράδειγμα υπόψη Την εκτέλεση του αυτοκράτορα Μαξιμιλιανού που λόγω θέματος παρέμεινε απροσπέλαστο στο ευρύ κοινό μέχρι το 1879.

Ο θάνατος του αυστριακού Αρχιδούκα Μαξιμιλιανού το 1867 υπήρξε το τελευταίο επεισόδιο της κατάπτυστης απόπειρας του να επιβάλει ένα ελεγχόμενο καθεστώς στο Μεξικό. Μετά την αποχώρηση των γαλλικών στρατευμάτων ο Μαξιμιλιανός, που είχε πρόσφατα αναγορευτεί αυτοκράτορας εκτελέστηκε από τους Μεξικανούς εθνικιστές.

Ο πίνακας του Μανέ ήταν η πιο ηχηρή διαμαρτυρία απέναντι σ' ένα καθεστώς που απεχθανόταν σφόδρα. Ενδεικτικό το γεγονός ότι η λογοκρισία απαγόρευσε τη λιθογραφική αναπαραγωγή του έργου. Προσπερνώντας φωτογραφίες παρόμοιων εκτελέσεων ο Μανέ δανείστηκε τα μοντέλα του από τους στρατιώτες γειτονικών στρατώνων.

Επιπλέον ο Γάλλος καλλιτέχνης χρησιμοποίησε ως αφετηρία την αίσθησή του από το αριστούργημα του Γκόγια, 3η Μαΐου 1808. Το έργο δεν το είχε δει παρά σε λιθογραφία και οι διαφορές που προκύπτουν είναι δηλωτικές της εξέλιξης που δρομολογούσε ο ίδιος ο Μανέ. Από την εκτέλεση του Μαξιμιλιανού λείπει το δραματικό στοιχείο, και ο ζωγράφος φροντίζει εξαρχής να κρατήσει αποστάσεις, όπως θα έκανε ένας καλός μυθιστοριογράφος.

Η σκηνή χρωματίζεται κυρίως από την απάθεια του επικεφαλής του αποσπάσματος καθώς οπλίζει το τουφέκι του στο δεξί άκρο του πίνακα. Το σκανδαλώδες επίσης είναι ότι οι εκτελεστές του Μαξιμιλιανού φορούν γαλλικές στολές, για να μην υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο αυτοκράτορας έπεσε θύμα του γαλλικού ιμπεριαλισμού.

Με τον Μανέ η τέχνη επιφυλάσσεται πλέον να πάρει θέση σε «καυτά» ζητήματα αφήνοντας την Ιστορία να το κάνει, ως οφείλει. Στα τέλη του 19ου αιώνα η ζωγραφική φαντάζει μια τέχνη ώριμη και σοφή, απελευθερωμένη από άσκοπες συμβάσεις και δεσμεύσεις.