Κονσταντίν Μπρανκούζι: Βουκουρέστι-Παρίσι με τα πόδια

Πολλοί είναι αυτοί που αποκαλούν τον Μπρανκούζι «Καβάφη της Γλυπτικής» και δεν έχουν άδικο. Μόνο που ο Μπρανκούζι, σε αντίθεση με τον Καβάφη και τον Γκογκέν πρόλαβε να γευτεί μεγάλο μέρος της φήμης και της αναγνώρισης την οποία αναμφίβολα άξιζε. Εμείς ως απλοί άνθρωποι του χρωστάμε αυτή την ιδιαίτερη θέαση του κόσμου που μας χάρισε με την ιδιοφυή του ματιά. Για να φτάσει όμως στο σημείο να δημιουργεί και να αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο πέρασε, όπως συχνά συμβαίνει, από απίστευτες δοκιμασίες.

Ξεκινώντας από ένα χωριό της Ρουμανίας, παιδί φτωχών ανθρώπων, πέρασε τα πρώτα χρόνια της ζωής του ως βοσκός που έμαθε να σκαλίζει το ξύλο, για να φτιάχνει εργαλεία και σκεύη. Δεκαοχτώ χρονών δεν ήξερε ακόμα γραφή και ανάγνωση, παρόλα αυτά κατάφερε να γραφτεί στη σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών της Κραϊόβα, ενώ στα είκοσί του εγγράφεται ύστερα από διαγωνισμό στην Σχολή Καλών Τεχνών του Βουκουρεστίου. Η γοητεία του μεγάλου Ροντέν του παίρνει τα μυαλά και αποφασίζει να κάνει το μεγάλο ταξίδι. Έφτασε κάποια στιγμή στο Παρίσι, καλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος το ταξιδιού με τα πόδια. Στην πόλη του Φωτός ήρθε σε επαφή με το είδωλό του αλλά γρήγορα έφυγε από το ατελιέ του περίφημου γλύπτη, δηλώνοντας: «δεν μπορεί κανείς να κάνει τίποτα κάτω από τα μεγάλα δέντρα». Στην ουσία ο Μπρανκούζι επιζητούσε την απλότητα που έλειπε από τον Ροντέν προκειμένου να ανταποκριθεί στο αίτημα της μοντέρνας Τέχνης. Από την εποχή του Α' παγκοσμίου πολέμου το ατίθασο πνεύμα του λανσάρει την περίφημη «Μαϊάστρα», ένα θαυματουργό πουλί στους ρουμανικούς λαϊκούς θρύλους. Την παρθενική μαρμάρινη εκδοχή του διαδέχθηκαν άλλες 28 κυρίως σε μπρούντζο μέχρι το 1940.

Η περίφημη σειρά «Bird in space» έγινε το εισιτήριο για την καλλιτεχνική του αθανασία. Ο φωτογράφος Έντουαρντ Στάιχεν αγόρασε ένα από αυτά τα έργα το 1926 και προσπάθησε να το μεταφέρει στις ΗΠΑ. Όμως, οι υπάλληλοι του τελωνείου απέρριψαν την έννοια του έργου τέχνης και επέβαλαν υψηλούς δασμούς (40% επί της αξίας του) αξιολογώντας το ως βιομηχανικό προϊόν. Ο Μπρανκούζι, αγανακτισμένος και με τη βοήθεια των φίλων του στην Αμερική, αντέκρουσε την απόφαση του τελωνείου και άσκησε αγωγή στο Αμερικανικό Δημόσιο. Παραθέτουμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από τη δίκη:

– «Μοιάζει για πουλί κατά τη γνώμη σας;», ρωτάει ο δικαστής, δείχνοντας το επίμαχο γλυπτό του Μπρανκούζι, «Πουλί στον αέρα». – «Όχι, δεν μοιάζει. Αλλά ο καλλιτέχνης το ονομάζει "πουλί"», απαντά ο πρώτος μάρτυρας υπεράσπισης. – «Αν το δείτε στο δρόμο, θα το αποκαλέσετε "πουλί";». – «Όχι, κύριε δικαστά». – «Αν βρεθείτε στο δάσος θα το πυροβολήσετε;». – «Όχι, κύριε». – «Κι όμως, το θεωρείτε έργο τέχνης. Γιατί;». – «Από τεχνικής πλευράς, έχει σχήμα και εμφάνιση. Είναι ένα έργο τρισδιάστατο, δημιουργημένο από έναν ταλαντούχο καλλιτέχνη. Είναι αρμονικά φιλοτεχνημένο και σου εμπνέει αισθητική ομορφιά. Εξάλλου γι’ αυτό και το αγόρασα. Ο κύριος Μπρανκούζι προσπαθεί να εκφράσει εδώ μια λεπτή ιδέα: το πέταγμα ενός πουλιού στο κενό».

Ο Μπρανκούζι βρήκε το δίκιο και μαζί την δόξα που του άξιζε