Η ΚΟΑ σε ένα αφιέρωμα στα 100 χρόνια από το θάνατο του Ντεμπυσύ

Θα παρουσιαστούν έργα-σταθμοί του μουσικού ιμπρεσιονισμού, λεπτομερή ψηφιδωτά ευαίσθητης τελειότητας που διεγείρουν ηδονικά τις αισθήσεις… Στο πόντιουμ, ο διαπρεπής Ισπανός αρχιμουσικός Πέντρο Χάλφτερ θα διευθύνει μια βραδιά που ανοίγει με το ποιητικό «Πρελούδιο στο απόγευμα ενός φαύνου» του Κλωντ Ντεμπυσύ. Προχωρά, στο εκρηκτικό «Κοντσέρτο για φλάουτο και ορχήστρα» του Ζακ Ιμπέρ με σολίστ τη διεθνώς καταξιωμένη φλαουτίστα Μαγκαλί Μοσνιέ. Αμέσως μετά, έρχεται η κορύφωση αυτού του προγράμματος, από αγαπημένες στιγμές του γαλλικού συμφωνικού ρεπερτορίου, με το έργο «Θάλασσα» τρία συμφωνικά σκίτσα για ορχήστρα, που αποτελεί ορόσημο για το συνθετικό ύφος του Ντεμπυσύ.

Για την ιστορία

ΚΛΩΝΤ ΝΤΕΜΠΥΣΥ (1862 – 1918)

Πρελούδιο στο απόγευμα ενός φαύνου

Γραμμένο από το 1891 ως το 1894, το συμφωνικό αυτό έργο είναι εμπνευσμένο από το γνωστό ποίημα του μεγάλου Γάλλου συμβολιστή ποιητή Στεφάν Μαλαρμέ «Το απόγευμα ενός φαύνου» (1876). Στο ποίημα, ο αρχαίος ρωμαϊκός θεός των δασών σε μία κατάσταση μεταξύ ύπνου και ξύπνιου προσπαθεί να θυμηθεί μία συνάντησή του με όμορφες νύμφες που αντιστέκονται στο ερωτικό του κάλεσμα. Το Πρελούδιο του Ντεμπυσύ εκτελέστηκε για πρώτη φορά τον Δεκέμβριο του 1894 στο Παρίσι και αποτελεί έκτοτε εμβληματικό έργο του ιμπρεσιονισμού στη μουσική. Ένα αιθέριο σόλο του φλάουτου επαναλαμβάνεται και αναπτύσσεται με λεπτές αρμονικές αποχρώσεις και αισθησιακή ενορχήστρωση, στοιχεία που αποτυπώνουν τη ζεστή ατμόσφαιρα του μεσημεριανού ρεμβασμού αλλά κυρίως την αινιγματική αιώρηση ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα.

ΖΑΚ ΙΜΠΕΡ (1890 – 1962)
Κοντσέρτο για φλάουτο και ορχήστρα

Ο Γάλλος συνθέτης Ζακ Ιμπέρ ανήκει στους δημιουργούς εκείνους που απέφυγαν να ταυτιστούν ολοκληρωτικά με κάποιο στυλ ή ρεύμα της εποχής τους· διατήρησε στο έργο του μία ευαίσθητη ισορροπία ανάμεσα στην παράδοση και την πρωτοπορία με γνώμονα πάντα ένα εξαιρετικό γούστο. Από το πλουσιότατο έργο του το Κοντσέρτο για φλάουτο είναι εκείνο που ακούγεται πιο συχνά στις μέρες μας, καθώς αποτελεί ένα από το κορυφαία (και απαιτητικότερα) κοντσέρτα του ρεπερτορίου του οργάνου. Γράφτηκε κατά τα έτη 1932-1933 για τον θρυλικό βιρτουόζο του φλάουτου, καθηγητή στο Ωδείο του Παρισιού, Μαρσέλ Μουάζ, ο οποίος και το παρουσίασε πρώτη φορά το 1934 στο Παρίσι.

Ισορροπία ανάμεσα στον λυρισμό και την ειρωνεία, αβίαστη μελωδικότητα, ερεθιστικές συνηχήσεις, διαυγής ενορχήστρωση και μορφολογική σαφήνεια είναι μερικές χαρακτηριστικές αρετές της γραφής του Ιμπέρ, που κυριαρχούν εμφανώς στο Κοντσέρτο. Το πρώτο μέρος με γρήγορα και ενεργητικά περάσματα δεκάτων έκτων στο φλάουτο απογειώνει εξ αρχής την ένταση, που καταλαγιάζει προσωρινά μόνο κατά την παρουσίαση του λυρικού δεύτερου θέματος. Η αιθέρια ονειροπόληση του αργού μέρους (στο οποίο ο συνθέτης αξιοποιεί μοναδικά την ζεστή χαμηλή περιοχή του φλάουτου) δίνει την θέση της σε ένα λαμπερό φινάλε με αρκετά στοιχεία τζαζ και ενίοτε εξωτικά ηχοχρώματα. Κορωνίδα των ατέρμονων δεξιοτεχνικών προκλήσεων για τον σολίστα είναι αναμφίβολα η εκρηκτική καντέντσα λίγο πριν το τέλος.

ΜΩΡΙΣ ΡΑΒΕΛ (1875 – 1937)
Μια βάρκα στον ωκεανό

Η πιανιστική συλλογή Καθρέπτες (Miroirs) γράφτηκε από τον Ραβέλ κατά τα έτη 1904-1905 και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα πιανιστικά έργα του αλλά και έργο-σταθμό στην προσωπική, συνθετική του εξέλιξη. Καθένα από τα πέντε συνολικά κομμάτια της συλλογής αφιερώθηκε και σε ένα μέλος των λεγόμενων «Απάχηδων», μίας προοδευτικής καλλιτεχνικής ομάδας που διαμορφώθηκε στο Παρίσι, στις αρχές του 20ού αιώνα. Το τρίτο κομμάτι των Καθρεπτών, με τίτλο «Μια βάρκα στον ωκεανό» αφιερώθηκε στον ζωγράφο Πωλ Σορντ, στο σπίτι του οποίου συχνά συγκεντρώνονταν οι Απάχηδες. Το 1906, λίγους μήνες μετά την πρεμιέρα της πιανιστικής συλλογής, ο Ραβέλ ενορχήστρωσε τη Βάρκα στον ωκεανό (όπως και την Alborada del grazioso).

Το έργο αποδίδει κατά τα ιμπρεσιονιστικά πρότυπα το ταξίδι μιας (ακυβέρνητης;) βάρκας πάνω στα κύματα του ωκεανού, τις ριπές του θαλάσσιου ανέμου και το παιχνίδι του φωτός στο νερό. Ο Ραβέλ, δεινός γνώστης των μυστικών της ενορχήστρωσης, αξιοποίησε μία ογκώδη ορχήστρα με λεπτεπίλεπτη ακρίβεια, αναθέτοντας μικρές μοτιβικές συνεισφορές στα πνευστά, αρχής γενομένης με τα φλάουτα που παρουσιάζουν το κύριο μοτίβο του έργου, συνδεδεμένο με την κίνηση της βάρκας. Η κυματοειδής κίνηση του νερού ανατίθεται ως επί το πλείστον στα έγχορδα, που συχνά παίζουν με αρμονικούς. Οι παρεμβάσεις των χάλκινων πνευστών πληθαίνουν, καθώς ο άνεμος δυναμώνει απειλητικά, αν και προσωρινά, αφού η αρχική «νηνεμία» ουσιαστικά κυριαρχεί ως το τέλος.

ΚΛΩΝΤ ΝΤΕΜΠΥΣΥ (1862 – 1918)
«Η Θάλασσα», τρία συμφωνικά σκίτσα για ορχήστρα

Το συμφωνικό έργο «Θάλασσα», το οποίο αφιερώθηκε στον εκδότη Ζακ Ντυράντ, ολοκληρώθηκε στις 5 Μαρτίου 1905 κατά την παραμονή του Ντεμπυσύ στην παραθαλάσσια πόλη Ήστμπορν της νότιας Αγγλίας και παρουσιάστηκε πρώτη φορά στις 15 Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς στο Παρίσι στο πλαίσιο των Συναυλιών Λαμουρέ υπό τη διεύθυνση του αρχιμουσικού Καμίγ Σεβιγιάρ.

Η μουσική εστιάζεται περισσότερο στην απόδοση αποχρώσεων, διαθέσεων και αισθήσεων παρά στην αποτύπωση της πραγματικότητας. Βέβαια, δε μπορεί να αντιμετωπισθεί ως ένα αμιγώς προγραμματικό έργο, αφού δεν έχει σαφές εξωμουσικό πρόγραμμα, αλλά ούτε και ως συμφωνία αφού δεν υπόκειται στις παραδοσιακές μορφολογικές δομές της. Παρόλα αυτά, τα τρία της μέρη αποτελούν αναπόσπαστα τμήματα μίας εντελώς ενιαίας συμφωνικής ολότητας.

Το πρώτο μέρος, ξεκινώντας από σύντομα και σχεδόν ανεπαίσθητα μοτίβα στα έγχορδα με σορντίνα και στα πνευστά εκτυλίσσεται με προοδευτικά αυξανόμενη ένταση και πολλές εναλλαγές ταχύτητας δίνοντας μία αίσθηση «ξυπνήματος» και ολοένα πιο έντονου κυματισμού. Το δεύτερο, στηρίζεται ως επί το πλείστον σε αποσπασματικού χαρακτήρα μελωδικές γραμμές και ποικίλα, επίμονα ρυθμικά σχήματα, που περνώντας από διάφορες ομάδες οργάνων της ορχήστρας υποδηλώνουν την αέναη ρευστότητα των θαλάσσιων κυμάτων. Σε αντίθεση με το παιγνιώδες αυτό μέρος, το επόμενο είναι πιο στιβαρό και δραματικό, επαναφέροντας θεματικό υλικό από το πρώτο μέρος στο εκρηκτικό φινάλε. Το βέβαιο είναι πως εντυπωσιάζει το εύρος της ενορχηστρωτικής παλέτας του Ντεμπυσύ, που αποδίδει τον απαλό κυματισμό, την τρικυμία, την απεραντοσύνη και την αέναη κινητικότητα του θαλάσσιου όγκου, το ρυτίδιασμα του νερού και το παιχνίδισμα του φωτός στην επιφάνειά του.

Στη σκιά της ιστορίας

Η πρώτη αναφορά του Ντεμπυσύ στο συμφωνικό έργο «Θάλασσα» γίνεται σε επιστολή του ενώ βρισκόταν στη Βουργουνδία στις 12 Σεπτεμβρίου 1903 όπου διευκρίνιζε πως αν και μακριά από αυτήν, οι αναμνήσεις του ήταν «πολυτιμότερες από την πραγματικότητα». Έτσι γίνονται κατανοητές οι επιρροές και η έμπνευση που αντλούνται περισσότερο από τον χώρο της ζωγραφικής και της λογοτεχνίας παρά από φυσική παρατήρηση και σχέση. Πάντως, η πρεμιέρα της Θάλασσας δημιούργησε ανάμικτες εντυπώσεις σε κοινό και κριτικούς. Για άλλους το έργο επιτύγχανε μία λεπτή ισορροπία μεγαλοπρέπειας και ευαισθησίας καθώς και μία αριστοτεχνική οργάνωση των πιο λεπτών αποχρώσεων. Κάποιοι άλλοι το θεώρησαν εξεζητημένο, άψυχο και ασυνάρτητο. Το πέρασμα του χρόνου βέβαια, δικαίωσε την αξία της «Θάλασσας» που δίκαια καταξιώθηκε ως ένα από τα κορυφαία μουσικά δημιουργήματα του 20ού αιώνα.

Το πρόγραμμα με μια ματιά

ΚΛΩΝΤ ΝΤΕΜΠΥΣΥ (1862 – 1918)
Πρελούδιο στο απόγευμα ενός φαύνου

ΖΑΚ ΙΜΠΕΡ (1890 – 1962)
Κοντσέρτο για φλάουτο και ορχήστρα
1. Allegro
2. Andante
3. Allegro scherzando

ΜΩΡΙΣ ΡΑΒΕΛ (1875 – 1937)
Μια βάρκα στον ωκεανό

ΚΛΩΝΤ ΝΤΕΜΠΥΣΥ (1862 – 1918)
«Η Θάλασσα», τρία συμφωνικά σκίτσα για ορχήστρα
1. Από την αυγή ως το μεσημέρι στη θάλασσα
2. Παιχνίδια των κυμάτων
3. Διάλογος του ανέμου και της θάλασσας

Πέντρο Χάλφτερ, Μουσική Διεύθυνση
Μαγκαλί Μοσνιέ, Σολίστ

Ημερομηνία:

23/03/2018