Άσκηση και αναλγησία

Πολλά άτομα με μυοσκελετικά προβλήματα φοβούνται ότι η κίνηση θα επιδεινώσει το πρόβλημα και οδηγούνται στην ακινησία-υποκινησία (κινησιοφοβία). Τα τελευταία χρόνια, όμως, έχει περίτρανα αποδειχθεί ότι η άσκηση πρέπει να είναι η πρώτη θεραπεία που δοκιμάζεται στις περιπτώσεις χρόνιου πόνου.

Φαίνεται ότι η εξατομικευμένη δόση της αερόβιας άσκησης, ανάλογα με τον ασθενή, μπορεί να έχει θεαματικά αναλγητικές δράσεις. Πέντε παράγοντες πρέπει να συνδυαστούν μεταξύ τους για την ιδανική δόση σε κάθε περίπτωση:

• το είδος της άσκησης
• η ένταση της άσκησης
• η συχνότητα
• η διάρκεια κάθε προπόνησης
• ο διατιθέμενος χρόνος άσκησης κάθε εβδομάδα.

Ο τύπος της άσκησης έχει μεγάλη σημασία για την ανακούφιση του πόνου. Για παράδειγμα, στην οσφυαλγία συνιστάται πιλάτες ή μονόζυγο (όχι στην οξεία φάση), ώστε να ενισχυθεί ο μηχανισμός της αποσυμπίεσης της σπονδυλικής στήλης και της ενδυνάμωσης των μυών του κορμού. Στην οστεοαρθρίτιδα του γόνατος όσο μεγαλύτερη είναι η συχνότητα των ασκήσεων τόσο μεγαλύτερη είναι η αναλγητική δράση. Σε ό,τι αφορά την ένταση της άσκησης, φαίνεται ότι χαμηλής έως μέτριας έντασης άσκηση, μέχρι το 50-60% της μέγιστης καρδιακής συχνότητας, είναι αποτελεσματική στις περισσότερες περιπτώσεις. Εξυπακούεται ότι η επιβάρυνση πρέπει να είναι προοδευτική.

Προγράμματα ενδυνάμωσης των μυών του κορμού και των άκρων συμβάλλουν στην καλύτερη συνεργασία και στον συντονισμό των μυών της σπονδυλικής στήλης με αποτέλεσμα τη σταθεροποίηση και την αποκατάσταση της δυσλειτουργίας της. Η διάρκεια των προγραμμάτων μπορεί να ποικίλλει από 1,5-18 εβδομάδες και τα αποτελέσματα στη μετρίαση του πόνου είναι εντυπωσιακά.

Ψυχολογικοί παράγοντες, όπως ο φόβος που σχετίζεται με τον πόνο, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, το άγχος, η κατάθλιψη, μετριάζονται με την άσκηση. Ο φόβος του πόνου είναι καταγεγραμμένος στη μνήμη, οπότε ενεργοποιείται με τη σκέψη της κίνησης. Αυτό έχει ως συνέπεια ο πόνος να είναι δυσανάλογος με την ένταση της διέγερσης, επειδή ο φόβος πολλαπλασιάζει το αίσθημα του πόνου. Η θεραπευτική στρατηγική εστιάζεται στη μείωση του αισθήματος του πόνου σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου και ονομάζεται θεραπεία απευαισθητοποίησης.

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι η θεραπεία σε ορισμένους ασθενείς εστιάζεται στον εγκέφαλο παρά στο όργανο που πάσχει, δηλαδή τους μυς, τις αρθρώσεις ή τα οστά, επειδή ο χρόνιος πόνος σχετίζεται περισσότερο με την ευαισθησία του νευρικού συστήματος και λιγότερο με τις δομικές βλάβες των οστών.

Η άσκηση προκαλεί διεργασίες σε κέντρα και οδούς του εγκεφάλου που σχετίζονται με τον πόνο και τροποποιεί τη λειτουργία τους, έτσι ώστε να μετριάζεται η ευαισθησία στον πόνο. Η ενεργοποίηση του συστήματος ενδογενών οπιοειδών, ενδοκανναβοειδών, ενδορφινών και άλλων βιοχημικών ουσιών είναι μια μόνο από τις ανακουφιστικές επιδράσεις της άσκησης στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ). Αερόβια άσκηση για 30-40 λεπτά διεγείρει την παραγωγή ενδορφινών που συνδέονται με υποδοχείς του πόνου στον εγκέφαλο και στη σπονδυλική στήλη, με αποτέλεσμα τη μείωση στο αίσθημα του πόνου, ιδιαίτερα στους ηλικιωμένους.

Σημαντικός είναι ο ρόλος του ανοσοποιητικού συστήματος (ΑΣ). Σε χρόνιες καταστάσεις πόνου το ΑΣ συμβάλλει στην ανακούφιση από τον πόνο. Η φλεγμονή είναι εκδήλωση του ΑΣ και ενεργοποιείται κατά την έκθεση σε τοξίνες, μικρόβια, ερεθιστικά χημικά, τραυματισμό κατά την άσκηση κ.ά. Όλα αυτά αναγνωρίζονται από ειδικούς υποδοχείς που ρυθμίζουν την ανοσιακή απάντηση και βρίσκονται στο ΚΝΣ. Οι υποδοχείς αντιλαμβάνονται την ύπαρξη βλάβης ή κινδύνου που προέρχεται είτε από το εξωτερικό περιβάλλον είτε από τον ίδιο τον οργανισμό και μεταφράζουν το ερέθισμα σε πληροφορία, την οποία διοχετεύουν στο ΚΝΣ. Έχει αποδειχθεί ότι στον χρόνιο πόνο η δραστηριότητά τους αυτή διαταράσσεται. Αυτό που κάνει η άσκηση είναι να εξομαλύνει τη λειτουργία τους. Διαταράσσει, επίσης, τον φαύλο κύκλο: χρόνιος πόνος-διακοπή κάθε δραστηριότητας-επιδείνωση του πόνου-περαιτέρω ακινησία.

Δρόσος Βενετούλης

Πνευμονολόγος, τ. δ/ντής ΜΕΘ Τζανείου Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά