Εμβόλιο Κορονοϊού: Πού και πότε;

Τέσσερις μήνες μετά την καταγραφή των πρώτων κρουσμάτων του νέου κορονοϊού παγκοσμίως στη Γουχάν της Κίνας, ολόκληρος ο πλανήτης έχει επηρεαστεί σε τεράστιο βαθμό από την εμφάνιση αυτού του μικροσκοπικού παθογενετικού παράγοντα. Η ανθρωπότητα δίνει λυσσαλέα μάχη απέναντι στον ιό με όλα τα «όπλα» που διαθέτει και παρά τις τραγικές απώλειες πολλών χιλιάδων συνανθρώπων μας φαίνεται πως τα καταφέρνει ικανοποιητικά.

Ωστόσο, το μεγαλύτερο και κυριότερο «όπλο» που θα μπορούσε να έχει το ανθρώπινο είδος απέναντι στον Covid-19 δεν υπάρχει ακόμη. Κατά γενική ομολογία, το εμβόλιο είναι η ισχυρότερη μορφή άμυνας της ανθρωπότητας σε ό,τι έχει να κάνει με ιογενείς νόσους, όμως σε ό,τι αφορά τον SARS‑CoV‑2 (όπως είναι η επίσημη ονομασία του κορονοϊού που ευθύνεται για την τρέχουσα πανδημία) δυστυχώς βρισκόμαστε ακόμα σε… εμβρυακό στάδιο.

Παρ’ όλα αυτά, οι κλινικές μελέτες και δοκιμές για την εύρεση του «μαγικού» παρασκευάσματος έχουν ξεκινήσει περίπου από τα μέσα του περασμένου Μαρτίου. Και παρότι οι πιθανότητες και το χρονικό διάστημα που απαιτείται για την ανάπτυξη του (οποιουδήποτε) εμβολίου εξαρτώνται από πολλούς αστάθμητους παράγοντες και δεν μπορεί να υπολογιστούν με -ούτε καν σχετική- ακρίβεια, εντούτοις η ιατρική κοινή γνώμη είναι αισιόδοξη.

Πόσος χρόνος, όμως, θα χρειαστεί μέχρι την εύρεση του θαυματουργού εμβολίου και γιατί; Υπάρχει, άραγε, πιθανότητα να μη βρεθεί ποτέ; Και κατά πόσο ισχύουν οι υπεραισιόδοξες εκτιμήσεις «λίγων μηνών» αλλά και οι υπερβολικά απαισιόδοξες; Το «ΦΩΣ» καταγράφει τα μέχρι τώρα δεδομένα σχετικά με την ανάπτυξη του «μαγικού» βιολογικού παρασκευάσματος και παραθέτει τις απόψεις των ειδικών για το χρονοδιάγραμμα της εύρεσής του.

Οι ιατρικές μηχανές στο φουλ

Σε αντίθεση με άλλες ιογενείς μολύνσεις, το γεγονός ότι η ασθένεια που προκαλεί ο νέος κορονοϊός εξελίχθηκε σε πανδημία μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα ξεπερνά αυτομάτως κάποια σημαντικά εμπόδια που υπάρχουν σε πολλές άλλες περιπτώσεις ιώσεων ανά τον πλανήτη. Το εμβόλιο για τον κορονοϊό δεν θα προορίζεται μόνο για φτωχούς πληθυσμούς της Ασίας ή εξαθλιωμένους συνανθρώπους μας στην Αφρική, αλλά για όλους ανεξαιρέτως. Ο νέος ιός διέσχισε πολύ γρήγορα τα σύνορα όλων των ηπείρων, έτσι απειλεί εξίσου έναν τεχνοκράτη του Πενταγώνου και έναν γεωργό στη Σομαλία.

Κατά συνέπεια, η χρηματοδότηση -που αποτελεί και το κυριότερο εμπόδιο στον τομέα της κλινικής έρευνας- έρχεται πλέον κατευθείαν από τις κυβερνήσεις και δεν εξαρτάται (μόνο) από δωρεές πλουσίων ιδιωτών και ιδρυμάτων. Αν βάλουμε στην εξίσωση και την αστραπιαία αντίδραση των Κινέζων γιατρών που εκτέθηκαν πρώτοι στον νέο ιό και είχαν ήδη μοιραστεί το γενετικό προφίλ του σε δημόσια βάση δεδομένων από τις αρχές Ιανουαρίου, καταλαβαίνουμε γιατί οι μελέτες και τα τεστ για τον κορονοϊό βρίσκονται σε εξέλιξη εδώ και αρκετούς μήνες.

Ουσιαστικά, οι ιατρικές μηχανές δουλεύουν στο φουλ εδώ και σεβαστό χρονικό διάστημα και λαμβάνουν όλο και περισσότερα κονδύλια, με αποτέλεσμα οι κλινικές έρευνες για την εύρεση εμβολίου κατά του Covid-19 να προχωρούν με… γεωμετρικό ρυθμό. Αυτή η άνευ προηγουμένου ταχύτητα ανάπτυξης εμβολίου αποτελεί έναν από τους τρεις βασικούς λόγους που η ιατρική κοινότητα αισιοδοξεί για την εύρεση του πολυπόθητου παρασκευάσματος.

Ο δεύτερος λόγος είναι η… προετοιμασία. Και εξηγούμαστε. Παρότι κανένας δεν θα μπορούσε να έχει προβλέψει ότι η επόμενη πανδημία θα προερχόταν από έναν κορονοϊό, εντούτοις οι ανά τον κόσμο επιδημιολόγοι έχουν εργαστεί προς αυτήν την κατεύθυνση εξαιτίας της κοινής γρίπης αλλά και άλλων παρόμοιων ιών του σχετικά πρόσφατου παρελθόντος. Μέχρι πρότινος η γρίπη αποτελούσε τον βασικό υποψήφιο μιας πιθανής πανδημίας, γεγονός που πυροδότησε την προσπάθεια ανάπτυξης «πρωτότυπων» εμβολίων με ευρεία δράση.

Παράλληλα, ο SARS‑CoV‑2 έχει σε ποσοστό 80%-90% ίδιο γενετικό υλικό με τους SARS και MERS, ήτοι τους δύο ιούς που είχαν προκαλέσει τις επιδημίες του 2002 στη Γιουνάν της Κίνας, του 2012 στη Μέση Ανατολή (πρωτίστως στη Σαουδική Αραβία) και του 2015 στη Νότια Κορέα. Έτσι, οι επιστήμονες είχαν την ευκαιρία να προετοιμάσουν -χωρίς να το γνωρίζουν τότε- το έδαφος για τις τωρινές μελέτες σχετικά με το εμβόλιο του νέου κορονοϊού.

Ο τρίτος βασικός λόγος για τον οποίο η ιατρική κοινή γνώμη αισιοδοξεί για την εύρεση εμβολίου είναι η φύση του ίδιου του ιού. Σε αντίθεση π.χ. με τους ιούς που προκαλούν την κοινή γρίπη, το AIDS και την ηπατίτιδα C, ο κορονοϊός δεν μεταλλάσσεται με μεγάλη ταχύτητα κυκλοφορώντας στον ανθρώπινό πληθυσμό, γεγονός ιδιαίτερα ενθαρρυντικό για τον επιστημονικό κόσμο.

«Παρατηρούμε πολύ μικρό αριθμό μεταλλάξεων του ιού σε μεγάλο αριθμό νοσούντων. Σύμφωνα με τον ρυθμό μετάλλαξης του κορονοϊού στην παρούσα φάση, πιθανολογούμε ότι το εμβόλιο που θα παρασκευαστεί θα είναι ένα και μοναδικό και όχι εποχικό όπως αυτό που έχουμε κάθε χρόνο για τη γρίπη» λέει σχετικά ο μοριακός γενετιστής Πίτερ Τίλεν. Συγκρατημένη αισιοδοξία, λοιπόν…

Ο υπεραισιόδοξος Φάουτσι,
το «ναι μεν, αλλά…»
και τα τρία στάδια

Η απάντηση της συντριπτικής πλειονότητας των ειδικών σχετικά με την πιθανότητα ανάπτυξης αποτελεσματικού εμβολίου για τον κορονοϊό είναι μεν «ναι», ωστόσο αυτή η κατάφαση συνοδεύεται πάντοτε με ένα «αλλά…». Κι αυτό διότι παρά την υπεραισιοδοξία σε βαθμό… κακουργήματος ορισμένων -έχουμε δει «ειδήσεις» που κάνουν λόγο για παρασκευή εμβολίου «μέσα στους επόμενους μήνες»- η διαδικασία ανάπτυξής του είναι συγκεκριμένη και χρονοβόρα.

Για να είμαστε συγκεκριμένοι: η επικρατούσα άποψη στις τάξεις των επιστημόνων για το διάστημα που θα χρειαστεί για τη δημιουργία εμβολίου κατά του Covid-19 είναι μεταξύ 12 και 18 μηνών. Αυτή είναι η άποψη και του Άντονι Φάουτσι, του εκ των κορυφαίων επιδημιολόγων παγκοσμίως και συμβούλου επί θεμάτων λοιμωδών νόσων και δημόσιας υγείας έξι Αμερικανών προέδρων, η οποία για πολλούς αποτελεί και «ευαγγέλιο» από τότε που εκφράστηκε: «Η όλη διαδικασία θα πάρει έναν με ενάμιση χρόνο τουλάχιστον».

Αλλά ακόμα και αυτή η εκτίμηση του διευθυντή του Εθνικού Ινστιτούτου Αλλεργιών και Λοιμωδών Νόσων των ΗΠΑ χαρακτηρίζεται υπεραισιόδοξη από αρκετούς άλλους ειδικούς. «Νομίζω ότι παραείναι αισιόδοξος. Οι 18 μήνες δεν είναι απίθανο ενδεχόμενο, αλλά θα πρόκειται για ηρωικό επίτευγμα» είπε σχετικά ο Πίτερ Χότεζ του Κολεγίου Ιατρικής του Μπέιλορ, ενώ ο συνεφευρέτης του εμβολίου για τον ροταϊό Πολ Όφιτ το έθεσε πιο… ωμά: «Είμαι σίγουρος ότι και ο ίδιος ήξερε ότι είναι τραβηγμένο όταν το έλεγε». Στο ίδιο… μήκος κύματος και ο Άγγλος Κρις Γουίτι: «Ένας χρόνος ακούγεται πολύ μικρό χρονικό διάστημα…».

Όπως εξηγούν οι ειδικοί, η βασική αρχή όλων των εμβολίων είναι η έκθεση του οργανισμού σε αδρανοποιημένα ή εξασθενημένα αντιγόνα του ιού, τα οποία θα προκαλέσουν την αντίδραση του ανοσοποιητικού μας συστήματος και θα δημιουργήσουν «μνήμη» του οργανισμού, σε περίπτωση νέας μελλοντικής μόλυνσης.

Οι τεχνολογίες ανάπτυξης εμβολίου είναι πλέον πολλές, όμως όλες ανεξαιρέτως οφείλουν να περάσουν από τρία στάδια: του εμβολιασμού μερικών δεκάδων υγιών εθελοντών, στη συνέχεια αρκετών εκατοντάδων ανθρώπων κατά προτίμηση σε περιοχές που έχουν «χτυπηθεί» ιδιαίτερα από τον ιό και τέλος το ίδιο σε χιλιάδες άτομα.

Οι εν λόγω τρεις φάσεις είναι απαραίτητες και οποιαδήποτε προσπάθεια συρρίκνωσής τους εγκυμονεί σοβαρό κίνδυνο να θυσιαστούν η αποτελεσματικότητα αλλά και η ασφάλεια του εμβολίου για χάρη της ταχύτητας. «Το πιο δύσκολο είναι να είσαι σε θέση να αποδείξεις ότι δουλεύει και ότι είναι ασφαλές» λέει σχετικά ο Χότεζ. Επιπρόσθετα, ακόμα και αν εγκριθεί κάποιο παρασκεύασμα, υπάρχει το πρόβλημα της μαζικής παραγωγής και ασφαλούς διανομής του σε όλο τον προσβεβλημένο από τον ιό πληθυσμό.

Κέρδος και εθνικός εγωισμός:
Η μάχη των «μεγάλων δυνάμεων» για την πρωτιά

Πέρα από την ανθρώπινη, υπάρχει και άλλη μία σημαντική διάσταση στην πανδημία του κορονοϊού: η πολιτική. Ο συγκεκριμένος τομέας της ανθρώπινης ύπαρξης, σε επίπεδο κοινωνικής οργάνωσης και πολιτισμού, δεν διακρίνεται για τους ηθικούς του φραγμούς, πόσω μάλλον όταν η όλη υπόθεση περιλαμβάνει δυνητικά τεράστια κέρδη. Δυστυχώς, λοιπόν, το ξέσπασμα της πανδημίας αποτελεί μία πρώτης τάξεως ευκαιρία για οικονομικά οφέλη και επίδειξη δύναμης, που πηγάζει από τον εθνικό εγωισμό και τη δίψα για πολιτική κυριαρχία.

Με αυτό στον νου, δεν προκαλεί την παραμικρή εντύπωση η μάχη… χαρακωμάτων που μαίνεται ήδη μεταξύ των «μεγάλων δυνάμεων» του πλανήτη, με στόχο την πρωτιά στην εύρεση αποτελεσματικού εμβολίου κατά του Covid-19. Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η Κίνα, η Γερμανία και η Μεγάλη Βρετανία αποτελούν τα… πρωτοπαλίκαρα σε αυτήν την κούρσα ενάντια στον χρόνο και τον κορονοϊό, με τους Ντόναλντ Τραμπ, Άνγκελα Μέρκελ και λοιπούς να κονταροχτυπιούνται για το… απόλυτο έπαθλο.

Εύλογα, λοιπόν, η πλειονότητα των ερευνητικών ομάδων που δραστηριοποιούνται για τη δημιουργία αποτελεσματικού εμβολίου εδρεύει στις προαναφερθείσες χώρες. Παραδείγματα αποτελούν τα κέντρα Moderna, Inovio, Novavax, Johnson & Johnson στις ΗΠΑ, τα CureVac, BioNTech στη Γερμανία, τα CanSino, Sinovac, Shenzen στην Κίνα και τα DIO SynVax, Imperial College, Oxford University της Βρετανίας.

Δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε σε τι βαθμό είναι θεμιτά τα μέσα που χρησιμοποιούν τα ερευνητικά κέντρα αυτά καθαυτά, όμως σίγουρα δεν ισχύει το ίδιο και για αυτούς που τα χρηματοδοτούν. Χαρακτηριστικές οι -εσχάτως απροσδόκητα στενές- επαφές της Μέρκελ με τον Ζι Τζινπίνγκ, όπως και η πρόσφατη προσπάθεια Τραμπ να προσελκύσει (με το… αζημίωτο) Γερμανούς επιστήμονες που εργάζονται στη βιοφαρμακευτική Cure Vac -με έδρα στο Τούμπινγκεν- για την παρασκευή εμβολίου κατά του νέου ιού, προκειμένου να εξασφαλίσει την αποκλειστικότητα για τις Ηνωμένες Πολιτείες…

Ελπίζουμε, τουλάχιστον, ότι μέσα από τα συνήθη πολιτικά παιχνίδια και την αέναη μάχη για την κυριαρχία θα προκύψει και κάτι καλό: το πολυπόθητο εμβόλιο. Είτε είναι κάποιος οπαδός του «ουδέν κακόν αμιγές καλού» είτε όχι, οφείλουμε να παραδεχθούμε ότι στη συγκεκριμένη περίσταση η γνωστή ρήση έχει -έστω μερική- ισχύ…

Πηγές: CNN.com, washingtonpost.com, theguardian.com, nytimes.com, sciencebusiness.net, businessinsider.com, iefimerida.gr, naftemporiki.gr, ft.com