Νίκος Μπελαβίλας: «Ωρολογιακή βόμβα στα νότια… Εκατό χιλιάδες κάτοικοι σε κίνδυνο»!

Συνέντευξη στον ΘΕΜΗ ΣΙΝΑΝΟΓΛΟΥ

Ο Νίκος Μπελαβίλας διδάσκει Πολεοδομία και Ιστορία της πόλης εδώ και πολλά χρόνια στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Διευθύνει επίσης το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος του Τομέα Πολεοδομίας και Χωροταξίας.

Συμμετείχε στη δημιουργία του Τεχνολογικού-Πολιτιστικού Πάρκου Λαυρίου. Έχει την επιστημονική ευθύνη του έργου του Μουσείου Μεταλλείας – Μεταλλουργίας Λαυρίου και του Ιστορικού Αρχείου Λαυρίου.

Διηύθυνε την κατασκευή του Κέντρου Τεχνικού Πολιτισμού της Ερμούπολης, τον σχεδιασμό περιβαλλοντικών αναπλάσεων μεταξύ των οποίων της Ελευσίνας, της Πρέβεζας, του Ζωγράφου στην Αθήνα, τη δημιουργία της Ταινιοθήκης της Ελλάδος στην Ιερά Οδό. Συμμετείχε στον σχεδιασμό των μητροπολιτικών πάρκων στο Γουδή, στο Ελληνικό και στο «Αντώνης Τρίτσης» στο Ίλιον.

Ορίστηκε επιστημονικός αξιολογητής μνημειακών πόλεων και τόπων της UNESCO στην Ιαπωνία (2007), στην Ισπανία και στη Σλοβενία (2009, 2011), στην Αυστρία (2014), στο Κουβέιτ (2017).

Θήτευσε σε δύο θητείες πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής για τη Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς-Ελληνικό Τμήμα (TICCIH).

Έχει ένα ακόμα μεγαλύτερο βιογραφικό στα θέματα του Πειραιά, θα κουράσω άμα τα γράψω όλα, είχε κατέβει και υποψήφιος δήμαρχος για τον δήμο Πειραιά το 2019. Είναι Πειραιώτης γέννημα-θρέμμα.

Τον ρώτησα συγκεκριμένα πράγματα για τον κίνδυνο πλημμύρας στην πρωτεύουσα. Ήθελε να μην επεκταθούμε σε μεγάλη συνέντευξη, αλλά να πει λίγα και καλά, πράγματα καινούργια για το «ΦΩΣ», όπως μου είπε.

Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στο «ΦΩΣ» στις 28/10/2023

Τι θα γίνει στην πρωτεύουσα αν έχουμε τη μισή βροχή που έπεσε στη Θεσσαλία με τον «Ντάνιελ» ή τον «Ελίας»; Τι θα πάθουμε εμείς που μένουμε κοντά στον Κηφισό στο Νέο Φάληρο, οι γείτονές μας στο Μοσχάτο, στον Ρέντη, στα Καμίνια, αυτοί που μένουν κοντά στον Ιλισό, οι κάτοικοι της Καλλιθέας, στις Τζιτζιφιές, αλλά και όλες οι περιοχές κοντά στο ποτάμι στην πρωτεύουσα;

Μία πληροφορία, η οποία φαίνεται ότι δεν έχει εμπεδωθεί ούτε αξιολογηθεί όσο πρέπει: τα δύο ποτάμια της Αθήνας έχουν συνολικά δεκαπέντε χιλιόμετρα υπόγειας κοίτης σε κακή κατάσταση. Σε αυτά τα σημεία τα ποτάμια είναι απρόσιτα, αδιάβατα, αόρατα και δεν έχουν επισκευαστεί από τότε που χτίστηκαν. Ο Κηφισός είκοσι χρόνια, ο Ιλισός πενήντα. Εκεί κρύβεται το μεγαλύτερο πρόβλημα, τόσο του Κηφισού όσο και του Ιλισού. Μόλις πριν από λίγες μέρες, παρότι το πρόβλημα είναι γνωστό εδώ και πολύ καιρό, η Περιφέρεια Αττικής προσέλαβε πραγματογνώμονα για να δει τι συμβαίνει στα «σκοτεινά» σημεία του Κηφισού...

Πείτε μου λεπτομέρειες.

Τα πρώτα 3,5 χιλιόμετρα του Κηφισού από το Φάληρο έως το ύψος της Κεντρικής Λαχαναγοράς είναι ανοιχτά. Τα επόμενα 7,5 χιλιόμετρα έως τη Νέα Φιλαδέλφεια είναι κλειστά με τη μορφή σήραγγας. Σε όλο το μήκος ανοιχτού και κλειστού αγωγού τρέχει η Λεωφόρος Κηφισού. Στη συνέχεια για 3 χιλιόμετρα έως τους Αγίους Αναργύρους το ποτάμι βρίσκεται στη στενή, παλιά, ανοιχτή κοίτη. Από εκεί και για άλλα 10 χιλιόμετρα έως τις πλαγιές της Πάρνηθας ο Κηφισός με δύο κλάδους και μορφή ανοιχτού ρέματος φτάνει έως τους Θρακομακεδόνες και το Κρυονέρι, ενώ ένας δυτικός, επίσης ανοιχτός, κλάδος φτάνει στη Λυκόβρυση. Ο Κηφισός δέχεται ακόμη μία δεκάδα μικρότερα πρώην ρέματα, από την Καλογρέζα, το Χαϊδάρι, τον Βοτανικό, τον Ελαιώνα, με μορφή τα περισσότερα κλειστών οχετών.

Ο Ιλισός;

Ο Ιλισός, ο οποίος συνήθως ξεχνιέται, διατρέχει το ανατολικό Λεκανοπέδιο. Είναι ανοιχτός με τις παλαιές λιθόκτιστες όχθες του έως το ύψος των Πετραλώνων σε μήκος 2,5 χιλιομέτρων. Από εκεί μετατρέπεται σε σήραγγα για 8 χιλιόμετρα, περνάει κάτω από το πάρκο των Πετραλώνων, τη Λεωφόρο Χαμοστέρνας, δίπλα από τα υπόγεια του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, την Καλλιρόης, δίπλα από τα υπόγεια της Εθνικής Πινακοθήκης, τη Μιχαλακοπούλου και φτάνει στη Γεωργίου Παπανδρέου έως το ύψος των νοσοκομείων «Παίδων». Ο Ιλισός αναδύεται στο Πάρκο Γουδή ως ρέμα, περνάει κάτω από την Κατεχάκη και για άλλα 2 περίπου χιλιόμετρα διασχίζει τον δήμο Παπάγου, για να φτάσει ψηλά στον Υμηττό κοντά στον Αϊ-Γιάννη Κυνηγό. Ένας νοτιότερος κλάδος ανηφορίζει ανοιχτός από τα πλάγια της Πανεπιστημιούπολης Ζωγράφου έως τη Μονή Καισαριανής.

Τι «κακοποίηση» έχουν υποστεί τα ποτάμια και τα ρέματα στην πρωτεύουσα σε σχέση με το παρελθόν;

Η Αθήνα κάποτε είχε 850 χιλιόμετρα ρεμάτων και ποταμών, αλλά τώρα το 75% εξ αυτών ή έχουν εξαφανιστεί κάτω από τη δόμηση ή έχουν μετατραπεί σε απρόσιτους υπόγειους αγωγούς. Η ταφή των ποταμών κάτω από την Αθήνα μετέτρεψε τις κοίτες τους σε άγνωστες και επικίνδυνες στοές. Οι εικόνες από τις αυτοψίες που έφεραν στο φως οι ριψοκίνδυνοι εθελοντές -αυτοί περπάτησαν τις υπόγειες σήραγγες- δείχνουν μία εξαιρετικά κακή και επικίνδυνη κατάσταση: σπασμένα τμήματα της κοιτόστρωσης με σπηλαιώσεις αγνώστων διαστάσεων, όγκοι σκυροδέματος, οι οποίοι έχουν καταρρεύσει, λόφοι μπάζων και σκουπιδιών, κακοτεχνίες και αστοχίες από εγκάρσιους αγωγούς, τραυματισμένα τοιχώματα. Με λίγα λόγια, οι δύο σήραγγες δεν έχουν συντηρηθεί από την εποχή που κατασκευάστηκαν…

Τι πρέπει να γίνει άμεσα;

Στην πραγματικότητα, η προσέγγιση αυτών των στοών προκειμένου να γίνουν έργα συντήρησης είναι ένα έργο δύσκολο, πρωτόγνωρο και εν δυνάμει επικίνδυνο, καθώς μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο σε θερινούς μήνες χωρίς βροχοπτώσεις. Αλλά δεν τελειώνουμε εδώ. Οι εκβολές και των δύο ποταμών έχουν στραγγαλιστεί μειούμενες σε ελάχιστα πλάτη. Η θάλασσα του Φαλήρου, ρηχή από τη φύση της, επιχώνεται κάθε χρόνο από τις τεράστιες ποσότητες λάσπης. Αυτή η λάσπη ξεβράζεται στον Σαρωνικό μετά από κάθε βροχόπτωση, από τα αποψιλωμένα και καμένα βουνά, μαζί με όλη την επιφανειακή ρύπανση των δρόμων της Αθήνας. Το φράγμα των ολυμπιακών έργων στο Φάληρο εμποδίζει οποιαδήποτε διαφυγή του νερού προς τη θάλασσα, οι δε νότιες συνοικίες από τον Άγιο Διονύση έως τις Τζιτζιφιές βρίσκονται χαμηλότερα κατά πολλά μέτρα από το τείχος των επιχωματώσεων.

Αυτά είναι εγκληματικά λάθη.

Οποιαδήποτε υπερχείλιση του ενός ή και των δύο ποταμών μέσα σε λίγη ώρα θα μετατρέψει σε λίμνη τα Καμίνια, το Νέο Φάληρο, το Μοσχάτο και την Καλλιθέα. Ο πληθυσμός που θα πληγεί είναι εκατό χιλιάδες κάτοικοι.

Τι πρέπει να γίνει άμεσα; Τι μπορούμε εμείς οι κάτοικοι να κάνουμε; Ομαδικές αγωγές μπορούμε να κάνουμε;

Οι δήμοι πρέπει να καθαρίσουν τα ρέματά τους και τα φρεάτιά τους. Το κάνουν ήδη. Όμως τον υπόγειο Κηφισό και τον Ιλισό δεν μπορεί να τον καθαρίσει κανένας δήμος. Ούτε τεχνικά είναι εφικτό ούτε θεσμικά μπορεί ένα μητροπολιτικό έργο τέτοιας κλίμακας να εκτελείται σε «φέτες» με εμπλεκόμενους περισσότερους από είκοσι δήμους. Είναι υπόθεση κυβερνητική και περιφερειακή. Το έργο της αντιπλημμυρικής ζώνης στο πάρκο του Φαληρικού Όρμου έχει εγκαταλειφθεί από το φθινόπωρο του 2019. Αν ολοκληρωθεί, θα πάρει μέρος της πίεσης αν φτάσουν τα ποτάμια σε όρια υπερχείλισης. Η ωρολογιακή βόμβα μίας καταστροφικής πλημμύρας στην Αθήνα βρίσκεται ακριβώς εκεί. Στα νότια.

Ωρολογιακή βόμβα λέτε. Οι υπεύθυνοι τι κάνουν τόσα χρόνια;

Το μεγάλο πρόβλημα δεν είναι στα ανάντη, αλλά στα υπόγεια τμήματα και στις εκβολές των ποταμών. Επομένως: καθαρισμός και συντήρηση των υπόγειων τμημάτων του Κηφισού και του Ιλισού, εκβάθυνση των εκβολών, ολοκλήρωση του αντιπλημμυρικού καναλιού του πάρκου του Φαληρικού Όρμου. Τέλος, η λεκάνη ανάσχεσης που ανακοινώθηκε ότι θα κατασκευαστεί στα ανάντη του Κηφισού είναι επίσης μία σημαντική παρέμβαση στη σωστή κατεύθυνση. Θα βοηθήσει στην επιβράδυνση της ταχύτητας της πλημμύρας και στη μείωση του όγκου του νερού που θα φτάσει στο Φάληρο. Αυτά μέχρι να επικαιροποιηθούν τα νέα δεδομένα της κλιματικής κρίσης, κάτι που εκκρεμεί από το 2018. Ούτως ή άλλως, όλες οι μελέτες μας λένε ότι στο δυσμενές σενάριο της πεντηκονταετίας θα πνιγεί όλη η ζώνη από τις Τζιτζιφιές έως τον Πειραιά…

Και ο Πειραιάς λέτε κινδυνεύει, όχι μόνο το Νέο Φάληρο και οι περιοχές κοντά στο ποτάμι.

Υπάρχει ο φόβος πλέον να διαπιστώσουμε ότι ακόμη και σε ιδανικές τεχνικές συνθήκες, δηλαδή ακόμη και αν δεν υπήρχαν ζημιές στα ποτάμια, οι δυνατότητες απορροής τους έχουν ξεπεραστεί. Τότε θα αναγκαστούμε να σοβαρευτούμε για τα καλά. Αλλιώς η Αττική κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή να γίνει Θεσσαλία. Και δεν το θέλει κανείς μας να συμβεί. Οι χάρτες και οι μελέτες του πλημμυρικού κινδύνου, του 2017-2018 του υπουργείου Περιβάλλοντος, αλλά δυστυχώς και οι νέες μελέτες του Ιανουαρίου 2023 του υπουργείου Υποδομών για τις αντιπλημμυρικές υποδομές, εμφανίζουν με μεγάλη ακρίβεια το πρόβλημα. Δυστυχώς τόσο ο νότος του πολεοδομικού συγκροτήματος, δηλαδή η περιοχή που ξεκινάει ανατολικά από το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», καλύπτει τις Τζιτζιφιές, όλο τον δήμο Μοσχάτου, όλο τον Ρέντη ως τη Λαχαναγορά και το «Village» της οδού Θηβών, όλο το Νέο Φάληρο, τα Καμίνια, την Παλαιά Κοκκινιά και καταλήγει στον σταθμό Μετρό στο λιμάνι του Πειραιά (!), βρίσκεται σε κίνδυνο από μία πλημμύρα Τ=50 (συχνότητας πεντηκονταετίας).

Άλλες περιοχές που κινδυνεύουν;

Μεγάλα προβλήματα θα αντιμετωπίσουν και οι παραποτάμιες περιοχές του Περιστερίου, στα δυτικά η Θηβών, αλλά και οι «βαθιές» περιοχές της κεντρικής Αθήνας. Εκατοντάδες σημεία κοινωνικής και οικονομικής ζωής -σχολεία, δημόσιες υπηρεσίες και επιχειρήσεις- αλλά και δεκάδες χιλιάδες κατοικίες ανθρώπων κινδυνεύουν. Επαναλαμβάνω με έμφαση ότι η εμπειρία των τελευταίων χρόνων δείχνει ότι τα φαινόμενα της πεντηκονταετίας δεν είναι πλέον έκτακτα αλλά τακτικά. Έχουν πυκνώσει δραματικά σε συχνότητες λίγων ετών, ίσως κάποιες φορές και μηνών, δύο φορές σε μία εποχή. Έτσι, πρωτοφανείς καταιγίδες, ο «Μπάλος», ο «Ντάνιελ», o «Eλίας», εμφανίζονται συχνά πυκνά και προκαλούν καταστροφές.

Το κωμικοτραγικό είναι ότι αυτοί που θα κληθούν να διαχειριστούν μια τέτοια κρίση θα πλημμυρίσουν. Η Τροχαία στην Πειραιώς στα Καμίνια λόγου χάρη. Ακόμα και τα κεντρικά γραφεία του κόμματος της ΝΔ, τα οποία είναι στην Πειραιώς στο Μοσχάτο.

Πράγματι, μία διάσταση για την οποία δεν έχει υπάρξει ουδεμία σοβαρή προετοιμασία ως τώρα είναι η διαχείριση της κρίσης. Με λίγα λόγια, τι κάνουμε αν μας συμβεί το κακό. Αυτό απαιτεί τοπικά σχέδια διαχείρισης από τους δήμους, τόπους συγκέντρωσης κοινού σε περίπτωση κινδύνου- φεύγουμε ναι, αλλά προς τα πού και πώς; Απαιτεί σαφείς ρόλους και πυραμίδες εντολών που δεν θα επιτρέψουν δραματικούς και εντέλει καταστροφικούς αυτοσχεδιασμούς πανικού, όπως αυτοί που ζήσαμε στη Θεσσαλία τις μέρες της καταστροφής...

Πώς θέλετε να κλείσουμε;

Η κλιματική κρίση είναι εδώ. Ως τώρα νομίζαμε ότι αφορά μόνο τους πάγους της Ανταρκτικής ή τις ατόλες του Ειρηνικού. Με τις «άγριες πυρκαγιές» (wild fires) των καλοκαιριών και τις καταιγίδες που θυμίζουν τροπικούς κυκλώνες τον χειμώνα, η κρίση έχει αγγίξει πλέον τη Μεσόγειο και μαζί την Ελλάδα. Καιρός να σοβαρευτούμε. Πληρώσαμε ήδη ακριβά την ελαφρότητα στη Θεσσαλία.