Πανδημικό αφιέρωμα: Όταν το σινεμά προηγείται της πραγματικότητας

Ένας ιός είναι μια αόρατη απειλή που άλλοτε περνάει σαν ένα απλό κρυολόγημα, κάποιες φορές όμως χρειάζεται χρόνο και συνεργασία. Μπορεί να προέρχεται από βιολογικά αίτια, να έχει «αποδράσει» από κάποιο εργαστηριακό περιβάλλον ή ακόμη και να έρχεται από μακρινούς πλανήτες. Σε κάθε περίπτωση αποτελεί μία εισβολή στην καθημερινότητα του ανθρώπου που συνήθως - το σινεμά μας διδάσκει πως - το τέλος είναι αίσιο όταν οι άνθρωποι αποφασίζουν να συνεργαστούν και το σημαντικότερο να ενδιαφερθούν για τον άλλο. Αυτά στις αμερικάνικες ταινίες με το καλογυαλισμένο φινάλε και τα αστραφτερά χαμόγελα λες και πρόκειται για την πάλαι ποτέ Εθνική Ιταλίας που μετά από 90’ στα Παγκόσμια Κύπελλα δεν πετούσε ούτε μισή τρίχα. Πάμε λοιπόν να θυμηθούμε κάποιες από τις στιγμές που η μεγάλη οθόνη μας σύστησε τον κόσμο της επιδημιολογίας.

Ο Μπέργκμαν μας γυρίζει στα 1300, την εποχή του Μαύρου Θανάτου που άφησε πίσω του κοντά 200 εκατομμύρια νεκρούς. Στην Έβδομη Σφραγίδα (1957) ένας ιππότης παίζει μια παρτίδα σκάκι με τον Θάνατο φιλοσοφώντας για την ύπαρξη του ανθρώπου.

Στα 1964 ο Βίνσεντ Πράις πρωταγωνιστεί στη Μάσκα του Κόκκινου Θανάτου, μία ταινία τρόμου ή καλύτερα γκραν-γκινιόλ όπως λέγονταν τότε, σε ένα σενάριο βασισμένο σε μια ιστορία του Έντγκαρ Άλαν Πόε ο οποίος εφηύρε μία φανταστική ασθένεια με επιδημικές τάσεις που οδηγούσε κάθε ασθενή σε θάνατο εντός μισής ώρας. Για τους φανατικούς θαυμαστές του είδους πρόκειται για must-see.

Στα 1987 συναντάμε τον Λαρς φον Τρίερ στα 31 του χρόνια να σκηνοθετεί και να πρωταγωνιστεί μαζί με τον σεναριογράφο Νιλς Βόρσελ στην ταινία Επιδημία. Στο φιλμ, οι δύο συνεργάτες υποδύονται τους εαυτούς τους ως συγγραφείς ενός σεναρίου, που πραγματεύεται μία παγκόσμια επιδημία, δίχως να καταλαβαίνουν πως πολλές φορές η ανάμιξη φαντασίας και πραγματικότητας μπορεί να παίξει άσχημα παιχνίδια στο ανθρώπινο μυαλό.

Πιο κοντά σε εμάς βρίσκεται το 3^ο μέρος της σειράς του Λαβύρινθου με υπότιτλο Η Τελική Δοκιμασία (2018) όπου οι νεαροί ήρωες αναζητούν τη θεραπεία μιας θανατηφόρας ασθένειας γνωστής ως Ιός της Λάμψης. Η σειρά ταινιών βλέπεται ευχάριστα ενώ προσωπικά πιστεύω πως η ιδέα γύρω από το πρώτο μέρος παραμένει η καλύτερη.

Για όσους θέλουν την ιστορία να θέλει έναν Ροβινσώνα Κρούσο σημαιοφόρο του ανθρώπινου είδους συστήνω ανεπιφύλακτα τα φιλμ Ο Τελευταίος Άνθρωπος στη Γη (1964) με τον αγαπημένο Βίνσεντ Πράις, Ο Άνθρωπος που Αντίκρισε την Κόλαση (1971) με τον σωστό άνθρωπο στην κατάλληλη στιγμή Τσάρλτον Ήστον και ο Ζωντανός Θρύλος (2007) με τον Γουίλ Σμιθ που πρακτικά πρόκειται για διαφορετικές μεταφορές στην μεγάλη οθόνη του ίδιου μυθιστορήματος του Ρίτσαρντ Μάθεσον με τίτλο Ζωντανός Θρύλος (1954). Κοινός τόπος η επιδημία που έχει αφανίσει σχεδόν όλον τον πλανήτη έχοντας μετατρέψει τους ανθρώπους σε βρικόλακες. Όλους εκτός από τον πρωταγωνιστή που αγωνίζεται να κρατήσει τα λογικά του και να επιβιώσει από κάτι εξίσου άσχημο, τη μοναξιά. Η ταινία του 2007 πρακτικά κρατάει μόνο τον τίτλο από το μυθιστόρημα με το φιλμ του 1964 να είναι το πιο πιστό σε αυτό. Φυσικά την εποχή εκείνη ο Τσάρλτον Ήστον σάρωνε στο πέρασμά του – με μια δόση υπερβολής – έχοντας το ενεργητικό του και τον φανταστικό Πλανήτη των Πιθήκων.

Και μιας και αναφερθήκαμε στον κοντινό μας συγγενή ας πάμε στο φιλμ που ο τίτλος του έχει 12 από αυτούς. Στα 1995 ο Τέρι Γκίλιαμ σκηνοθετεί τον Μπρους Γουίλις στην ταινία επιστημονικής φαντασίας Δώδεκα Πίθηκοι όπου ένας χρονοταξιδιώτης επιστρέφει στο σήμερα για να αποτρέψει την παγκόσμια πανδημία που αφανίζει σχεδόν όλη την ανθρωπότητα. Το μέλλον μας διαγράφεται δυσοίωνο και η ερμηνεία του Μπραντ Πητ προσφέρει την ανάσα που έχει ανάγκη η ταινία. Για όσους θέλουν να το ψάξουν βαθύτερα, αναζητήστε την ταινία μικρού μήκους La Jetée (1962) στην οποία στηρίχθηκε το σενάριο ενώ θα πρότεινα να αποφύγετε τη σειρά του 2015 που αφαιρεί από την μαγεία του πρωτότυπου.

Οι ταινίες που αναφέρονται σε ιούς που αφανίζουν τον πλανήτη είναι αρκετές. Υπάρχουν όμως και εκείνες που τον κρατάνε ζωντανό απλώς τον μεταλλάσουν ελαφρώς. Στο φιλμ 28 Μέρες Μετά - που μας έμαθε και το εκπληκτικό Season Song των Blue States – ο Ντάνι Μπόιλ μας συστήνει τον ιό του θυμού που μετατρέπει τους ανθρώπους σε εξοργισμένα όντα – κάτι σαν εμάς στα σουπερμάρκετ σήμερα – προσβάλλοντας όλο το Ηνωμένο Βασίλειο. Το sequel της ταινίας 28 Εβδομάδες Μετά (2007) αν και έχει ως πρωταγωνιστή τον πολύ καλό Ρόμπερτ Καρλάιλ αποτυγχάνει να φτάσει την αίσθηση που αφήνει το πρώτο.

Μένουμε στο Ηνωμένο Βασίλειο όπου ο Αλφόνσο Κουαρόν μας μεταφέρει στο έτος 2027 σκηνοθετώντας ένα εξαιρετικό καστ (Τζούλιαν Μουρ, Κλάιβ Όουεν, Μάικλ Κέιν κ.α. - σε ένα δυστοπικό μέλλον που οι γυναίκες έχουν σταματήσει να γονιμοποιούν. Στο φιλμ Τα Παιδιά των Ανθρώπων (2006) ο μύθος του Οδυσσέα προσαρμόζεται σε ένα ταξίδι προστασίας της μοναδικής εγκύου στον πλανήτη προς μια άγνωστη Ιθάκη.

Την Τζούλιαν Μουρ τη συναντάμε και σε ακόμη ένα πανδημικό φιλμ όπου ο κόσμος σταδιακά τυφλώνεται από μια άγνωστη ασθένεια. Πρόκειται για το Περί Τυφλότητος (2008) βασισμένο στο ομότιτλο μυθιστόρημα του νομπελίστα Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Σαραμάγκου ο οποίος έχει γράψει και τα Περί Φωτίσεως (2004) και Περί Θανάτου (2005). Το φιλμ βλέπεται κυρίως για το καστ αλλά είναι από τις περιπτώσεις που συστήνω να διαβάσετε το βιβλίο καθώς τα επίκαιρα μηνύματά του περνούν από το προσωπικό σας φίλτρο και όχι από την οπτική ενός σκηνοθέτη.

Στην ίδια θεματική των αισθήσεων κινείται και το λιγότερο γνωστό Η Αίσθηση του Έρωτα (2011) με τον Γιούαν ΜακΓκρέγκορ και την Εύα Γκριν να υποδύονται δύο χαρακτήρες που ερωτεύονται κατά τη διάρκεια μιας πανδημίας που θέλει τους ανθρώπους να χάνουν μία από τις αισθήσεις τους. Αντέχει η αγάπη σε τέτοιες δοκιμασίες; Να, ένα ερώτημα που φαντάζει επίκαιρο στις μέρες μας. Η συνέχεια – όπως έλεγαν και τα παλιά προγράμματα στα θερινά – επί της οθόνης.

Πώς θα ήταν δυνατό να αφήσουμε έξω από μια τέτοια λίστα τον σπουδαίο Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ. Καταπιάνεται το 1975 με τους ιούς και μας προσφέρει τις Ανατριχίλες, ένα φιλμ που διαδραματίζεται σε ένα συγκρότημα κατοικιών όπου οι κάτοικοι μολύνονται από παράσιτα που τους μετατρέπουν σε σεξομανείς οντότητες. Δύο χρόνια αργότερα, το 1977, μας δίνει Τα Νύχια του Τρόμου όπου μία γυναίκα αναπτύσσει επιθυμία για ανθρώπινο αίμα, ξεκινώντας μια επιδημία που μετατρέπει τους ανθρώπους σε ζόμπι. Αν και το φιλμ δεν έχει πολλά να δείξει αποτελεί την εκκίνηση μιας φανταστικής περιόδου για τον σκηνοθέτη που σε λιγότερο από δέκα χρόνια μας δίνει μοναδικά φιλμ όπως οι Νεοσσοί (1979), Η Νύχτα του Μεγάλου Τρόμου (1981), το προφητικό Βιντεοδρόμιο (1983), η Νεκρή Ζώνη του Στήβεν Κινγκ με έναν εξαιρετικό Κρίστοφερ Γουόκεν και βέβαια η ανεπανάληπτη Μύγα (1986).

Στο παραπάνω φιλμ αναφερθήκαμε στα αγαπημένα ζόμπι. Αν και η προέλευσή τους κάθε φορά διαφέρει το αποτέλεσμα δημιουργεί μία εικόνα πανδημίας από έναν ιό που αφήνει τους λίγους και καλούς να πολεμούν έναν άγνωστο εχθρό για ένα εξίσου άγνωστο αύριο. Αξίζει να αναφερθούμε εν τάχει στον Παγκόσμιο Πόλεμο Ζ (2013) όπου ο Μπραντ Πιτ παραμένει γοητευτικός στο μέσο μιας παγκόσμιας πανδημίας που θέλει τους ανθρώπους να μεταλλάσσονται σε οργισμένα και ταχύτατα ζόμπι και στη σειρά ταινιών Resident Evil (2002 έως 2017 η πιο πρόσφατη) με την Μίλα Γιόβοβιτς να πρωταγωνιστεί και στις 6 – αν δεν κάνω λάθος – ταινίες ως μία ηρωίδα που πολεμά μια εταιρεία που ανέπτυξε έναν ιό που μετατρέπει τους ανθρώπους σε – καλά το μαντέψατε – ζόμπι. Α, ναι, σπάει και τους πάντες στο ξύλο. Ειδικά για όσους έχουν παίξει το παιχνίδι που βασίστηκε η όλη σειρά αξίζει τον κόπο και περνάει ευχάριστα η ώρα, που είναι και η ουσία.

Κλείνουμε τη θεματική των ζόμπι με τον απόλυτο άρχοντα του είδους, τον Τζορτζ Ρομέρο, όπου ανάμεσα στη πασίγνωστη σειρά ταινιών που μας χάρισε ξεχωρίζουμε – και λόγω των ημερών – το φιλμ Ζόμπι - Το Ξύπνημα των Νεκρών όπου η αποκάλυψη αυτών των πλασμάτων κρύβει έξυπνα μία σάτιρα για τον υπερκαταναλωτισμό. Είτε επιλέξετε το πρωτότυπο ή την εκδοχή του Τζακ Σνάιντερ (2004) το αποτέλεσμα θα είναι το ίδιο: Μία ισχυρή δόση πανδημίας και φυσικά… ζόμπι.

Για όσους πάλι λατρεύουν το καλτ προτείνω με κλειστά μάτια την Απειλή από το Διάστημα (1971) όπου επιστήμονες μελετούν έναν ιοβόλο οργανισμό από το διάστημα. Το φιλμ είναι εξαιρετικό και βασισμένο σε βιβλίο του Μάικλ Κράιτον γνωστό κυρίως από τη σειρά ταινιών Τζουράσικ Παρκ. Αν πάλι έχετε άφθονο χρόνο υπάρχει και η σειρά του 2008 που δεν φτάνει το πρωτότυπο φιλμ αλλά βλέπεται ευχάριστα. Στα όρια του καλτ κινείται και το Καταφύγιο του Τρόμου (2002) του Ιλάι Ροθ όπου μία ομάδα αποφοίτων του κολεγίου μολύνεται από έναν μυστηριώδη ιό που καταβροχθίζει την ανθρώπινη σάρκα. Και όλα αυτά σε ένα κάμπινγκ, σας θυμίζει κάτι; Προσωπική συμβουλή να αποφύγετε τα διάφορα sequel που ουδεμία σχέση δεν έχουν με την πρωτότυπη ιδέα.

Ας κλείσουμε τη λίστα με ορισμένα φιλμ που έχουν και μία δόση ρεαλισμού αν όχι προφητείας όπως το Contagion (2011) του Στίβεν Σόντερμπερκ που αξίζει κυρίως γιατί αναδεικνύει και το ζήτημα της δυσκολίας εύρεσης θεραπείας για τον θανατηφόρο ιό που είναι ο αόρατος πρωταγωνιστής της ταινίας. Το φιλμ είναι εξαιρετικά ρεαλιστικό και ίσως τρομάζουν οι παραλληλισμοί που κάποιος σίγουρα θα κάνει με την σημερινή κατάσταση που βιώνουμε.

Στο ίδιο μοτίβο κινείται και το Ξέσπασμα (1995) του Βόλφγκανγκ Πίτερσεν με τους επιστήμονες να δίνουν μάχη με το χρόνο ώστε να αποκλείσουν έναν θανατηφόρο ιό να εξαπλωθεί πέρα από την μικρή πόλη όπου κάνει την εμφάνισή του. Εδώ η προβληματική μεταφέρεται στον – εξίσου αιμοδιψή με τον ιό – στρατό που αφήνει τον θεατή να αποφασίσει αν τελικά ο κίνδυνος είναι ο ίδιος ο άνθρωπος.

Στις παραπάνω ταινίες έρχονται να προστεθούν και πολλές ακόμη που άλλοτε καταφέρνουν άλλοτε όμως αποτυγχάνουν να «αφυπνίσουν» τον θεατή για το μέλλον του. Προσωπική αγαπημένη το Ο Ουρανός Έβρεξε Θάνατο (1973) του Τζoρτζ Ρομέρο όπου ο στρατός προσπαθεί να περιορίσει έναν ιό που δημιουργήθηκε από επιστήμονες και προκαλεί μόνιμη παράνοια σε όσους μολύνονται από αυτόν. Άλλα φιλμ είναι το Day of Resurrection (1980) που δεν γνωρίζω αν έχει προβληθεί στη χώρα μας αλλά αξίζει τόσο για το καστ όσο και για το ότι είναι Ιαπωνική παραγωγή. Δυο βήματα μακριά, η Νότια Κορέα πλήττεται από έναν θανατηφόρο ιό που μεταφέρεται από τον αέρα στο Flu (2013) που δοθέντος του γεγονότος πως η χώρα έχει καλή κινηματογραφική παράδοση αξίζει κανείς να το αναζητήσει. Λίγο νοτιότερα, στην Αυστραλία, ο Μάρτιν Φρίμαν αντιμετωπίζει μία επιδημία ζόμπι – και πάλι – στο Φορτίο (2017). Επιστρέφοντας στην Ευρώπη έχει νόημα να αναφερθούμε στη Μάστιγα (2007) που διαδραματίζεται σε ένα Παρίσι που απειλείται από μία επικείμενη επιδημία και στο Doomsday (2008) που μας μεταφέρει στη Σκωτία με έναν θανατηφόρο ιό να μετράει χιλιάδες θύματα και τις αρμόδιες αρχές να βάζουν τη χώρα σε… καραντίνα. Ιούς που σαρώνουν στο πέρασμά τους θα βρούμε και στην Πανδημία (2009) αλλά και στο λίγο κουραστικό 93 Days (2016) Νιγηριανής παραγωγής με τον Ντάνι Γκλόβερ να προσπαθεί να ζωντανέψει τα πράγματα. Ακόμη, στο αδιάφορο Patient Zero (2018) και στο Daybreakers (2009) που το άφησα για το τέλος γιατί δεν είναι καθόλου κακό και έχει και καλό καστ (Βίλεμ Νταφόε, Ήθαν Χοκ, Σαμ Νιλ).

Τώρα για όσους θέλουν να ξημεροβραδιαστούν και λατρεύουν τις σειρές εξυπακούεται πως πρέπει να προσθέσουν στη λίστα τους το Οχυρό (1994) ή Κοράκι που τότε είχε βγει σε 2 βιντεοκασέτες και ήμασταν κρεμασμένοι από το γκισέ του βίντεο κλαμπ περιμένοντας να επιστρέψει κάποιος το δεύτερο μέρος. Και εδώ έχουμε μία επιδημία που έχει σκοτώσει το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού με όσους έχουν επιβιώσει να είναι χωρισμένοι σε δύο ομάδες που πρόκειται να συμμετέχουν στην ύστατη μάχη ανάμεσα στο καλό και το κακό. Για όσους αγαπούν τον Κίνγκ είναι απαραίτητο να το δουν.

Ακόμη και ο γνωστός Μαγκάιβερ έχει βρεθεί σε πανδημικές καταστάσεις και μάλιστα εν πτήση, στο Pandora's Clock (1996), όπου ο πολυμήχανος Ρίτσαρντ Ντιν Άντερσον πρέπει να σταματήσει την πτήση 66 από Φρανκφούρτη να προσγειωθεί στο Διεθνές Αεροδρόμιο JFK μεταδίδοντας έναν θανατηφόρο ιό. Δύο επεισόδια είναι και θα περάσετε νοσταλγικές κινηματογραφικές στιγμές.

Αφήσαμε για το τέλος έναν ιό κάπως διαφορετικό. Στην Εισβολή στο Δίκτυο (1995) μία παρέα κομπιουτεράδων πολεμούν μία εταιρεία τεχνολογίας που ετοιμάζεται να αφήσει ελεύθερο έναν ιό υπολογιστών που θα οδηγήσει στη βύθιση πέντε δεξαμενόπλοιων πετρελαίου. Η ταινία είναι ένα διαμάντι κυρίως για το τότε άσημο καστ της που στην πορεία συμμετείχε σε πολλές ταινίες του Χόλιγουντ (Αντζελίνα Τζολί, Τζόνι Λι Μίλερ, Λορέιν Μπράκο, Μάθιου Λίλαρντ, Τζέσι Μπράντφορντ κ.α.).

Κάπου εδώ το μεγάλο μας αφιέρωμα φτάνει στο τέλος του. Αν αναλογιστούμε πως όλα αυτά τα προέβλεψε ο νους κάποιου σεναριογράφου ή κάποιου συγγραφέα είναι εύκολο να δούμε μπροστά μας δυσοίωνο το μέλλον της ανθρωπότητας. Είναι βέβαιο όμως πως όλοι οφείλουμε να κατανοήσουμε πως ο πραγματικός εχθρός του ανθρώπου πολλές φορές είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Το σινεμά απλώς χαράσσει το μονοπάτι των μεγάλων απειλών. Είναι επιλογή μας αν θέλουμε να το περπατήσουμε. Σίγουρα πάντως δεν θα φταίει κανένας αν δεν είμαστε προετοιμασμένοι και για την άφιξη του Εξολοθρευτή.

Η μόνη μου ευχή είναι υγεία και σύντομα θα κουβεντιάζουμε και πάλι για την μεγάλη οθόνη.