Ίασμος: Στη σκιά των Θρακικών Μετεώρων
Ο Ίασμος, παλαιότερα γνωστός ως Γιασίκιοϊ, είναι κωμόπολη, με πληθυσμό 2.586 κατοίκους επί της Εγνατίας οδού Κομοτηνής - Ξάνθης. Απέχει 20 χιλιόμετρα από την Κομοτηνή και 28 χιλιόμετρα από την Ξάνθη. Βρίσκεται στους πρόποδες της Ροδόπης σε υψόμετρο 30-50μ.
Στην κωμόπολη συνυπάρχουν χριστιανοί και μουσουλμάνοι με κύριες ασχολίες τις καλλιέργειες αλλά και την κτηνοτροφία. Ο Ίασμος (είδος γιασεμιού) θεωρείται μια από τις παλαιότερες κωμοπόλεις του νομού Ροδόπης. Στον Ίασμο λειτουργεί σταθμός του ΟΣΕ της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης - Αλεξανδρούπολης.
Ο Ίασμος φαίνεται ότι δημιουργήθηκε από κατοίκους της όμορης πόλης Αναστασιούπολης. Η Αναστασιούπολη ήταν ονομαστή βυζαντινή πόλη επί της Εγνατίας Οδού, μετονομασθείσα το 1341 σε Περιθεώριο από τον Ανδρόνικο Γ΄ Παλαιολόγο. Το ρωμαϊκό της όνομα ήταν Διομήδου Σταύλος (Stabulum Diomedis) και το αρχαίο Κόσσυνθος. Την δεκαετία 1360-1370 η περιοχή καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς και το Περιθεώριο καταστράφηκε. Οι κάτοικοί του δημιούργησαν τον Ίασμο στο μυχό της Βιστωνίδας, στο άνοιγμα του φαραγγιού του ποταμού Κομψάτου καθώς αυτός εξέρχεται της Ροδόπης και καταλήγει νότια στην πεδιάδα.
Πρώτη φορά αναφέρεται ο Ίασμος από τον περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπή το 17ο αιώνα. Σύντομα εξελίχτηκε σε μεγάλο αγροτοεμπορικό κέντρο της περιοχής.
Για πρώτη φορά το 1870 εμφανίζονται μουσουλμάνοι στο οικισμό μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο, προερχόμενοι από τα ορεινά χωριά. Άλλες μουσουλμανικές οικογένειες εγκαταστάθηκαν το 1913, όταν ο χριστιανικός πληθυσμός υποδέχθηκε θερμότατα στις 14 Ιουλίου 1913 τον ελληνικό στρατό που μπήκε νικητής για πρώτη φορά στον Ίασμο. Μετά όμως από λίγες εβδομάδες στις 6 Αυγούστου 1913 ο ελληνικός πληθυσμός υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει την περιοχή δυτικότερα του Νέστου (Συνθήκη Βουκουρεστίου, παραχώρηση της Θράκης στην Βουλγαρία). Ένα μέρος των προσφύγων τότε εγκαταστάθηκε στο Δοξάτο και ένα μέρος στο Κιλκίς.
Οι γεροντότεροι του χωριού αναφέρουν την λειτουργία ως το 1913 ενός Αρρεναγωγείου (το σημερινό πάρκο απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου και ενός Παρθεναγωγείου (τα σημερινά γραφεία του Πολιτιστικού Συλλόγου Ιάσμου).
Με το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων επέστρεψαν, αλλά το 1915 και κατά την διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν κατέλαβαν την περιοχή οι Βούλγαροι μαζί με τους Γερμανούς, εγκατέλειψαν πάλι τον οικισμό. Εγκαταστάθηκαν τότε πάλι στο Δοξάτο και Κιλκίς.
Στις 7 Νοεμβρίου 1919 επέστρεψαν στην γη τους. Ξεκινούν και πάλι τον αγώνα επιβίωσης. Παίρνουν μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία με αρκετά θύματα. Μετά το 1922 εγκαταστάθηκαν αρκετοί πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη. Αργότερα ο πληθυσμός του χωριού ενδυναμώθηκε με την εγκατάσταση οικογενειών Σαρακατσάνων.
Το 1940 παίρνουν μέρος στο Αλβανικό Έπος με πολλά πάλι θύματα. Με την κατάρρευση του μετώπου ο Ίασμος διανύει τις πιο δύσκολες στιγμές της ιστορίας του γιατί τελεί υπό βουλγαρική κατοχή. Τους επιβάλλουν τη βουλγαρική γλώσσα και καταστρέφουν τα δημιουργήματα του αιώνα (Ηρώων, Αρρεναγωγείο).
Μετά την απελευθέρωση ήλθε ο εμφύλιος. Το πιο ζωντανό και παραγωγικό κομμάτι της Ιασμιώτικης κοινωνίας η νεολαία, πέφτει στα πεδία των μαχών ή ακολουθεί το δρόμο της πολιτικής προσφυγιάς. Μετά το 1944 και έως το 1950, λόγω του Εμφυλίου Πολέμου, εγκαταστάθηκαν στον Ίασμο πολλοί Πομάκοι, λόγω του κινδύνου να διαμένουν στα ορεινά χωριά τους.
Οι κάτοικοι ασχολούνταν με την γεωργία, καλλιεργώντας κρεμμύδια, μετάξι, καπνό και αμπέλια. Φημισμένο είναι ακόμα και σήμερα το τσίπουρο Ιάσμου. Η άνθηση της κωμόπολης οδήγησε και σε οικιστική ανάπτυξη.
Χαρακτηριστικά παραμένουν τα διώροφα αρχοντικά του 18ου και 19ου αιώνα, όπως αυτό του Κούγια και αυτό του Παπαβασιλείου (τριώροφο). Έργο εκείνης της εποχής είναι και ο ναός του Αγίου Νικολάου με το χαρακτηριστικό καμπαναριό του και την εικόνα του ομώνυμου αγίου που χρονολογείται από το 1814.
Αξιοθέατα
Το πέτρινο τοξωτό γεφύρι στον ποταμό Κομψάτο χτισμένο το 17ο-18ο αιώνα με πλακαρές πέτρες από Ηπειρώτες μάστορες. Το κυρίως τόξο έχει άνοιγμα 21,80 μέτρα και ύψος 12 μέτρα ενώ το ανατολικό τόξο έχει άνοιγμα 17 μέτρα.
Η μικρή εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου, η κτίση της οποίας ανάγεται κατά τον 18ο αιώνα.
Τα Θρακικά Μετέωρα-φυσικό τοπίο κάλλους με άγρια φύση (και άγρια άλογα) - τα οποία βρίσκονται βόρεια του Ιάσμου δίπλα στον οικισμό Πολύαρνο. Στο Πολύαρνο ο Πολιτιστικό Σύλλογος Ιάσμου διατηρεί ξενώνα-καταφύγιο.
