Ο «πατέρας» του ελληνικού υπερρεαλισμού

Το 1902 η οικογένειά του μετακόμισε στην Ερμούπολη της Σύρου και το 1908 εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα, όπου ο πατέρας του ιδρύει την Εθνική Ατμοπλοΐα Ελλάδος.

Ο Εμπειρίκος ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Αθήνα και υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία στο Πολεμικό Ναυτικό. Από το 1919 ξεκίνησε σπουδές στην Αθήνα, αλλά μετέπειτα μετακόμισε στη Λωζάνη και στο Λονδίνο για σπουδές και εργασία. Επηρεάστηκε από την ψυχανάλυση και τις θεωρίες των υπερρεαλιστών. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1931 και εργάστηκε στα ναυπηγεία. Αποφάσισε να αφοσιωθεί στη λογοτεχνία και στην ψυχανάλυση από το 1935. Στην Αθήνα συνδέθηκε με ποιητές όπως οι Ελύτης και Καλαμάρης. Στήριξε τον υπερρεαλισμό στην Ελλάδα με διαλέξεις και εκθέσεις.

Έγραψε την ποιητική συλλογή «Υψικάμινος» το 1935, ένα πρωτοποριακό έργο. Αφοσιώθηκε στην ψυχανάλυση μέχρι το 1951, ενώ παντρεύτηκε και χώρισε από τη Μάτση Χατζηλαζάρου. Το 1941, δύο μήνες πριν από το τέλος του ελληνοϊταλικού πολέμου και τη γερμανική κατοχή, επιστρατεύτηκε. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής διοργάνωνε στο σπίτι του τακτικές συναντήσεις με φίλους του. Εκεί πρωτοδιαβάστηκαν ποιήματα ποιητών όπως οι Νίκος Γκάτσος, Νίκος Εγγονόπουλος και Τάκης Παπατσώνης.

Στις 30 Δεκεμβρίου 1944, στη διάρκεια των Δεκεμβριανών, συνελήφθη από τη διαβόητη ΟΠΛΑ, την πολιτοφυλακή του ΚΚΕ, πέρασε από Λαϊκό Δικαστήριο στο Περιστέρι και οδηγήθηκε ως όμηρος στην Κρώρα Βοιωτίας. Από εκεί κατάφερε τελικά να δραπετεύσει και να επιστρέψει στην Αθήνα «ξυπόλυτος με πληγές και κρυοπαγήματα στα πόδια».

Το 1945 εξέδωσε τη δεύτερη ποιητική του συλλογή με τον τίτλο «Ενδοχώρα», πολλά ποιήματα της οποίας είχαν δημοσιευτεί προηγουμένως σε λογοτεχνικά περιοδικά. Το 1947 παντρεύτηκε τη Βιβίκα Ζήση, με την οποία απέκτησε έναν γιο, τον Λεωνίδα Εμπειρίκο (1957).

Μανιώδης φωτογράφος, εξέθεσε για πρώτη φορά έργα του το 1955 στην Αθήνα. Ο Ανδρέας Εμπειρίκος συγκαταλέγεται στους ελάχιστους λογοτέχνες που αντιμετώπισαν τη φωτογραφία όχι μόνο ως τεκμήριο μνήμης αλλά και ως δημιουργική ανάπλαση και προέκταση της πραγματικότητας.

Πέρασε τον περισσότερο καιρό στην Άνδρο κατά την περίοδο 1951-1957, όπου ολοκλήρωσε το πολυσέλιδο έργο του «Ο Μέγας Ανατολικός», ένα ερωτικό μυθιστόρημα-ποταμό, που εκδόθηκε τελικά το 1990 από την ΑΓΡΑ σε οκτώ τομίδια.

Το 1962 ταξίδεψε στη Ρωσία μαζί με τον Οδυσσέα Ελύτη, τον Γιώργο Θεοτοκά και τον γιατρό Σπηλιόπουλο, ύστερα από πρόσκληση του συνδέσμου ΕΣΣΔ - Ελλάς. Από την επίσκεψή του αυτή προέκυψε το ποίημά του «Ες Ες Εσ Ερ Ρωσσία».

Το 1964 η δισκογραφική εταιρεία «Διόνυσος» κυκλοφόρησε στη σειρά «Ελληνικά ποιήματα» τον δίσκο «Ο Εμπειρίκος διαβάζει Εμπειρίκο», γεγονός που αποτελεί, όπως και στις ανάλογες περιπτώσεις δίσκων άλλων ποιητών, μία νέα προσέγγιση της ποίησής του, μέσα από την εκδοχή μιας «αυθεντικής» ερμηνευτικής ανάγνωσης. Ακούγονται ποιήματα από τις συλλογές «Υψικάμινος», «Ενδοχώρα» και «Οκτάνα».

Στις 15 Φεβρουαρίου 1965 διαβάζει ποιήματά του στην Ελληνοαμερικανική Ένωση, ενώπιον ενός πολυπληθούς νεανικού κοινού που τον αποθεώνει. Η ποίηση του Ανδρέα Εμπειρίκου αρχίζει να αναγνωρίζεται ευρύτερα.

Ο Ανδρέας Εμπειρίκος πέθανε στις 3 Αυγούστου 1975 στην Κηφισιά από καρκίνο του πνεύμονα. Ένα μεγάλο μέρος του έργου του (ποιητικό και πεζό) παρέμεινε ανέκδοτο ως τον θάνατό του και άρχισε να εκδίδεται μεταθανάτια με τη φροντίδα του γιου του, Λεωνίδα, και των εκδόσεων «ΑΓΡΑ».

Με μια ματιά…

1844: Διεξάγονται οι πρώτες εκλογές στην Ελλάδα επί Όθωνα.

1923: Ιδρύεται στην Αθήνα το Νοσοκομείο Προσφύγων Αθηνών, μετέπειτα Ιπποκράτειο.

1951: Ιδρύεται η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ), με πρωτοβουλία των Ιωάννη Πασσαλίδη, Δημήτρη Μαριόλη, Σταμάτη Χατζήμπεη και Μιχάλη Κύρκου.

1989: Αεροσκάφος τύπου Shorts 330 της Ολυμπιακής Αεροπλοΐας συντρίβεται κοντά στο αεροδρόμιο της Σάμου, με αποτέλεσμα να βρουν τον θάνατο και οι 34 επιβαίνοντες.

1996: Η Νίκη Μπακογιάννη σπάει το φράγμα των 2 μέτρων στο άλμα εις ύψος και με επίδοση 2,02 μ. κατακτά το αργυρό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ατλάντα. Θα περάσει στο βιβλίο των ρεκόρ Γκίνες ως η αθλήτρια με τη μεγαλύτερη διαφορά (33 πόντοι) σωματικού ύψους (1,70 μ.) και ύψους που υπερέβη (2,02 μ.).