Η χρήση του λίπους

Ανάλογα τον τύπο της άσκησης το λίπος συμμετέχει στο καύσιμο μείγμα κατά 30-80%. Τρεις πηγές λίπους χρησιμοποιούνται:

1) Τα λιπαρά οξέα, τα οποία απελευθερώνονται από τα λιποκύτταρα του υποδορίου λίπους.

2) Τα τριγλυκερίδια του αίματος.

3) Τα τριγλυκερίδια, τα οποία ενεργοποιούνται στο λίπος των μυών.

Η κινητοποίηση του λίπους επηρεάζεται σημαντικά από τη ροή του αίματος στον υποδόριο ιστό. Κατά την άσκηση η ροή μπορεί να φτάσει μέχρι και το τριπλάσιο του φυσιολογικού. Η αυξημένη δραστηριότητα των σκελετικών μυών σε συνδυασμό με τις βιοχημικές και αγγειακές προσαρμογές βοηθούν να εξηγηθεί η οφειλόμενη στην προπόνηση βελτιωμένη χρήση του λίπους κατά την άσκηση μέτριας έντασης.

Οι ορμόνες αδρεναλίνη, νοραδρεναλίνη, γλυκαγόνη και αυξητική ορμόνη ενεργοποιούν την ορμονοευαίσθητη λιπάση. Η λιπάση είναι το ένζυμο που καταλύει την οξείδωση του λίπους (καύση) από τον υποδόριο ιστό. Κατά το τρέξιμο μέτριας έντασης οι μυς στέλνουν ρυθμιστικά μηνύματα, μέσω των ορμονών, προς το υποδόριο και ενδομυϊκό λίπος, για αυξημένη προσφορά ενέργειας. Αποτέλεσμα είναι να λαμβάνουν μια συνεχή τροφοδότηση από καύσιμη ύλη, πλούσια σε λιπαρά οξέα.

Η αυξημένη απαντητικότητα των λιποκυττάρων στις ορμόνες, και επομένως στη λιπόλυση, είναι ο καθοριστικός παράγοντας, ο οποίος επιτρέπει στο προπονημένο άτομο να αγωνίζεται σε ένα υψηλότερο επίπεδο υπομέγιστης άσκησης, προτού υποστεί κόπωση, λόγω εξάντλησης των αποθεμάτων του γλυκογόνου.

Η σοβαρή μείωση των αποθεμάτων του γλυκογόνου προκαλεί κόπωση, επειδή ο εγκέφαλος μειώνει τη χρησιμοποίηση της γλυκόζης. Αυτό συμβαίνει επειδή ο εγκέφαλος προσπαθεί να διατηρήσει ένα ελάχιστο επίπεδο ενεργειακών αποθεμάτων για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης.

Κατά τη λιπόλυση τα ελεύθερα λιπαρά οξέα αποτελούν το τελικό προϊόν της διάσπασης του λίπους, από το οποίο προσπορίζεται ενέργεια ο δρομέας. Στην αρχή της άσκησης παρατηρείται πτώση του επιπέδου των ελεύθερων λιπαρών οξέων στο αίμα (FFA), λόγω αύξησης της πρόσληψής τους από τους μυς και μείωση της απελευθέρωσής τους από τα λεμφοκύτταρα. Εν συνεχεία, η αυξημένη κινητοποίηση οφείλεται στην ορμονική-ενζυματική διέγερση, τη διέγερση του νευρικού συστήματος, καθώς και τα μειωμένα επίπεδα ινσουλίνης.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η χορήγηση τροφών με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη, λίγο πριν από τον αγώνα, αυξάνει απότομα το σάκχαρο του αίματος και την έκκριση ινσουλίνης. Αυτή η υπερινσουλιναιμία μειώνει την ενεργοποίηση των λιπαρών οξέων από τα λιποκύτταρα των μυών και του υποδόριου ιστού και επηρεάζει αρνητικά τον μηχανισμό καύσης του λίπους.

Μετά τα πρώτα λεπτά της άσκησης και εφόσον η ένταση της είναι χαμηλή, δηλαδή στο 25% της μέγιστης αερόβιας ικανότητας, η αποκλειστική πηγή καύσιμης ύλης είναι το λίπος. Στη μέτριας έντασης άσκηση, δηλαδή στο 40-50% της μέγιστης κατανάλωσης οξυγόνου, οι υδατάνθρακες και το λίπος συμβάλλουν κατά το ήμισυ. Καθώς η άσκηση ξεπερνά τη μία ώρα, και οι αποθήκες γλυκογόνου μειώνονται, η συμμετοχή του λίπους αυξάνεται προοδευτικά.

Μετά την τρίτη ώρα το λίπος συμβάλλει κατά 70%, ενώ προς το τέλος μιας παρατεταμένης άσκησης (χαμηλό γλυκογόνο) τα ελεύθερα λιπαρά οξέα συμβάλλουν κατά 80% στο καύσιμο μείγμα.

Στην άσκηση μεγάλης διάρκειας η ορμόνη γλυκαγόνη αποτελεί τον κύριο προμηθευτή ενέργειας στο σώμα, μετατρέποντας τις πρωτεΐνες και ένα ποσοστό του λίπους σε γλυκόζη, η οποία αποτελεί τη γόμωση για την καύση-οξείδωση του λίπους. Σε σχέση με τους άντρες οι γυναίκες πλεονεκτούν στην καύση του λίπους, επειδή οι γυναικείες ορμόνες, τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη, αυξάνουν τη λιπόλυση και εμποδίζουν τη γλυκόλυση, προστατεύοντας το γλυκογόνο του ήπατος.

Το βιβλίο του Δρόσου Βενετούλη «Γεννηθήκαμε δρομείς» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μπαρτζουλιάνος».

Δρόσος Βενετούλης
Πνευμονολόγος, τ. Δ/ντής ΜΕΘ Τζανείου Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά.