Οστεοπόρωση, ασβέστιο, οιστρογόνα, άσκηση

Τα κόκκαλα είναι ένας δυναμικός ιστός, που αποτελούνται κατά 50% από νερό, μέταλλα και κολλαγόνο. Ονομάζεται δυναμικός ιστός επειδή χαρακτηρίζεται από μία διαδικασία ροής, δηλαδή, διασπάται και ανασυντίθεται ταυτόχρονα. Τα κύτταρα, τα οποία είναι υπεύθυνα για την αποσύνθεση, λέγονται οστεοκλάστες, ενώ τα κύτταρα που ανασυνθέτουν τα οστά λέγονται οστεοπλάστες. Η διαδικασία επηρεάζεται από αυξητικούς παράγοντες και διάφορες ορμόνες. Η φυσική άσκηση σε συνδυασμό με τη διαθεσιμότητα του ασβεστίου επηρεάζει τη δυναμική του κύκλου αναδόμησης-αποδόμησης του οστού, προς όφελος της αναδόμησης. Για έναν μέσο ενήλικα η πρόσληψη του ασβεστίου ποικίλει από 500-700 mg ημερησίως, ενώ στους έφηβους και στους νέους ενήλικες απαιτούνται 1300 ημερησίως περίπου. Ανεπαρκής πρόσληψή του από τις τροφές αναγκάζει το σώμα να «τραβήξει» ασβέστιο από τα οστά, για να αποκαταστήσει την ισορροπία. Η παρατεταμένη διόρθωση είτε από ανεπαρκή πρόσληψη είτε από χαμηλά επίπεδα ορμονών, που ρυθμίζουν το ασβέστιο προκαλεί:

1) Οστεοπόρωση, δηλαδή πορώδη οστά, επειδή η πυκνότητα του ασβεστίου είναι πολύ χαμηλή.

2) Οστεοπενία, δηλαδή τα οστά αδυνατίζουν με αυξημένο κίνδυνο καταγμάτων. Η οστεοπόρωση αναπτύσσεται προοδευτικά, επειδή τα κόκκαλα χάνουν τη μάζα του ασβεστίου, δηλαδή την πυκνότητά τους. Σε άτομα άνω των 60, και ιδίως γυναίκες, η οστεοπόρωση έχει γίνει σχεδόν επιδημία. 25% των γυναικών άνω των 85 ετών, που παθαίνουν κατάγματα, πεθαίνουν μέσα σε ένα χρόνο.

Η αυξημένη ευαισθησία για οστεοπόρωση στις γυναίκες οφείλεται στην έντονη μείωση των οιστρογόνων μετά την εμμηνόπαυση. Οι άντρες φυσιολογικά παράγουν κάποια οιστρογόνα και επιπλέον ένα μέρος της κυκλοφορούσης τεστοστερόνης μετατρέπεται σε οιστραδιόλη (οιστρογόνα), η οποία εξηγεί τη χαμηλή οστεοπόρωση στους άντρες. Πολλοί άντρες διατηρούν επαρκή επίπεδα τεστοστερόνης σε όλη τη διάρκεια ης ζωής τους. 60-80% της ευαισθησίας στην οστεοπόρωση οφείλεται σε γενετικούς παράγοντες και 20-40% στον τρόπο ζωής. Η επαρκής σύνθεση βιταμίνης D και η πρόσληψη ασβεστίου είναι ο κατάλληλος τρόπος για την αποτροπή της. Η εφηβεία είναι η κρίσιμη ηλικία, κατά την οποία μεγιστοποιείται η μάζα των οστών. 90% της οστικής μάζας συσσωρεύεται στην ηλικία των 17 ετών.

Από την ηλικία των 59 αρχίζει η απώλεια της οστικής μάζας, 0,4% στον άντρα, ενώ στις γυναίκες αρχίζει από την ηλικία των 25 ετών και είναι διπλάσια, δηλαδή 0,8% κάθε χρόνο. Η έλλειψη ηλιοφάνειας, το αλκοόλ, ο καφές, το αλάτι και η διατροφή με πολύ κρέας μειώνουν την απορρόφηση ασβεστίου από το έντερο, ενώ το τσάι προστατεύει έναντι της οστεοπόρωσης, επειδή περιέχει φλαβονοειδή. Το πολύ δεν είναι αναγκαία και καλύτερο Η Διεθνής Ακαδημία Επιστημών συνιστά ως ανώτατο όριο πρόσληψης ασβεστίου 2500mg, ποσότητα ίση με 8 ποτήρια γάλα για όλες τις ηλικιακές ομάδες. Υπερβολική χρήση συμπληρωμάτων ασβεστίου, ιδιαίτερα πάνω από τη συνιστώμενη δόση, μπορεί να προκαλέσει πέτρα στα νεφρά και να ελαττώσει την απορρόφηση του ψευδαργύρου.

Η άσκηση είναι χρήσιμη Η άσκηση μεταφοράς βάρους (τρέξιμο, περπάτημα), ενδυναμώνει τα οστά, αυξάνοντας την οστική πυκνότητα και επιβραδύνει τη γήρανση του σκελετού. Παιδιά και ενήλικες, ανεξάρτητα ηλικίας, που διατηρούν ένα ενεργό τρόπο ζωής έχουν μεγαλύτερη οστική μάζα και πυκνότητα οστών, με σημαντική βελτίωση στη μηχανική ισχύ του οστού, σε σχέση με τα αντίστοιχα της ηλικίας τους που δεν είναι δραστήρια. Τα οφέλη της φυσικής άσκησης και της καθημερινής φυσικής δραστηριότητας στον σκελετό είναι μεγαλύτερα κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, επειδή τότε η οστική μάζα μπορεί να αυξηθεί στο μέγιστο. Τα οφέλη αυτά προκύπτουν την έβδομη έως όγδοη δεκαετία της ζωής, διότι η οστεογενετική δράση της άσκησης στην παιδική και εφηβική ηλικία μειώνει τον κίνδυνο καταγμάτων στην ενήλικη ζωή. Η μηχανική φόρτιση των οστών κατά την έντονη κρούση των κάτω άκρων στο έδαφος αποτελεί μια ισχυρή διέγερση για τη διατήρηση αυξημένης οστικής μάζας. Η διαλείπουσα φόρτιση από τον αντίκτυπο αυξάνει την οστική μάζα, ιδιαίτερα στα σημεία, τα οποία φέρουν όλο το βάρος.

Ακόμα και δύο χιλιόμετρα περπατήματος ημερησίως ωφελούν την οστική μάζα μετά την εμμηνόπαυση. Μηχανισμός δράσης Η διαλείπουσα κρούση του άκρω ποδός στο έδαφος τροποποιεί τον μεταβολισμό των οστών στα σημεία που υφίσταται το στρες. Π.χ., τα οστά των κάτω άκρων των ηλικιωμένων δρομέων έχουν μεγαλύτερη οστική πυκνότητα από τα οστά των ατόμων που κάνουν καθιστική ζωή. Επίσης τα οστά του χεριού των τενιστών με το οποίο κρατούν τη ρακέτα, καθώς και των αθλητών μπάσκετ με το οποίο σουτάρουν, έχουν μεγαλύτερο πάχος.

Το βιβλίο του Δρόσου Βενετούλη «Γεννηθήκαμε δρομείς» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μπαρτζουλιάνος».

Δρόσος Βενετούλης
Πνευμονολόγος
τ. Δ/ντής ΜΕΘ Τζανείου, Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά