Η χρησιμοποίηση του λίπους στον δρομέα

Για τον αθλητή αντοχής το λίπος ως πηγή ενέργειας έχει πολύ μεγάλη
χρησιμότητα και ορισμένα πλεονεκτήματα σε σχέση με τους υδατάνθρακες. Η
ενεργειακή απόδοσή του είναι υπερδιπλάσια, καθώς ένα γραμμάριο λίπους
αποδίδει εννέα θερμίδες ενώ ένα γραμμάριο υδατανθράκων περίπου τέσσερις
θερμίδες.

Επομένως η ενεργειακή απόδοση λίπους είναι υπερδιπλάσια αφού
αποδίδει υπερδιπλάσια ποσότητα ενεργειακών μονάδων (ATP). Το πρόβλημα
έγκειται στο γεγονός ότι παρέχει ενέργεια πιο δύσκολα. Για να παράγει,
δηλαδή, την ίδια ποσότητα ενέργειας χρειάζεται περισσότερο οξυγόνο.

Ενώ το ποσοστό των υδατανθράκων που αποθηκεύεται στο ήπαρ και στους
μυς είναι 450 γραμμάρια περίπου, το αποθηκεύσιμο λίπος είναι σε πολύ
μεγαλύτερες ποσότητες. Σε ένα υγιές, απροπόνητο άτομο μπορεί να
αποθηκευτούν στον υποδόριο ιστό περισσότερα από είκοσι κιλά λίπους, ενώ
στα παχύσαρκα άτομα μπορεί να υπερβούν τα εκατό κιλά.

Οι μυς χρησιμοποιούν ως καύσιμο τα λιπαρά οξέα, τα οποία προέρχονται
αφενός από τη διάσπαση του αποθηκευμένου λίπους, αφετέρου από το
προσλαμβανόμενο λίπος μέσω της τροφής. Επίσης μικρές, αλλά μεγάλης
σημασίας, ποσότητες λιπαρών οξέων αποθηκεύονται με τη μορφή
τριγλυκεριδίων μέσα στους μυς. Μέσα στα μυϊκά κύτταρα οι μυς περιέχουν
περίπου 300 γραμμάρια τριγλυκεριδίων, σε μορφή σταγόνων, και είναι εύκολα
κινητοποιήσιμα σε σχέση με το υποδόριο λίπος.

Συνοπτικά υπάρχουν τρεις πηγές λίπους:

Α) Τα κυκλοφορούντα στο αίμα τριγλυκερίδια.
Β) Τα λιπαρά οξέα από τα τριγλυκερίδια του υποδόριου ιστού.
Γ) Τα τριγλυκερίδια μέσα στους μυς.

Ανάλογα με την ένταση και τη διάρκεια της προπόνησης κινητοποιούνται οι
διάφορες πηγές. Κατά την ελαφρά άσκηση στο 25% της μέγιστης
κατανάλωσης οξυγόνου διεγείρεται κυρίως η λιπόλυση των κυκλοφορούντων
τριγλυκεριδίων του αίματος με ελάχιστη κινητοποίηση των ενδομυϊκών
τριγλυκεριδίων. Αντιστοίχως, η οξείδωση των υδατανθράκων εξυπηρετείται,
κυρίως, από τη γλυκόζη του αίματος με ελάχιστη ή καθόλου συμμετοχή του
γλυκογόνου των αποθηκών (ήπατος-μυών).

Καθώς η ένταση της άσκησης αυξάνεται πάνω από το 25% της μέγιστης
κατανάλωσης οξυγόνου η συμμετοχή των τριγλυκεριδίων του πλάσματος
μειώνεται, ενώ αυξάνεται προοδευτικά η συμμετοχή των ενδομυϊκών και
αυτών του υποδόριου ιστού.

Ταυτόχρονα το ενδομυϊκό γλυκογόνo συνεισφέρει περισσότερο στην παραγωγή ενέργειας από την πλευρά των υδατανθράκων.
Όταν η ένταση της άσκησης φτάσει κοντά στο 65% της μέγιστης κατανάλωσης οξυγόνου, η οξείδωση του λίπους από όλες τις πηγές
έχει φτάσει στη μέγιστη τιμή της. Σε αυτή την ένταση η λιπόλυση στο
υποδόριο λίπος και στα ενδομυϊκά τριγλυκερίδια έχει τη μεγαλύτερη απόδοση
και αυτές οι δύο πηγές συμβάλλουν εξίσου στον ρυθμό οξείδωσης του λίπους.
Τότε ο δρομέας τρέχει στη «ζώνη καύσης του λίπους».

Με την αύξηση της έντασης άνω του 70%, δηλαδή στο 85% της μέγιστης κατανάλωσης οξυγόνου, η ολική οξείδωση του λίπους μειώνεται και αυξάνεται δραματικά η χρησιμοποίηση του γλυκογόνου.
Αυτό, πιθανώς, οφείλεται στη μείωση της
κινητοποίησης λιπαρών οξέων στο πλάσμα, λόγω αύξησης των
κατεχολαμινών ορμονών (αδρεναλίνη, νοραδρεναλίνη), οι οποίες διεγείρουν
τη γλυκογενόλυση, τη χρησιμοποίηση, δηλαδη, της γλυκόζης και του
γλυκογόνου για πιο γρήγορη παροχή ενέργειας.

Είναι σαφές ότι υπάρχει ένα άριστο επίπεδο λίπους για καλή υγεία και
αθλητική δραστηριότητα. Οι αθλητές πρέπει να γνωρίζουν πώς και πότε να
τρώνε λίπος. Γενικά δεν είναι καλή ιδέα να τρώνε λίπος λίγο πριν ή κατά τη
διάρκεια έντονης άσκησης, διότι μπορεί να προκαλέσει προβλήματα από το
γαστρεντερικό, όπως ναυτία, εμετό, διάρροια. Υπάρχει η άποψη ότι η
διατροφή με χαμηλή ποσότητα υδατανθράκων και υψηλή λίπους, πιθανώς,
βελτιώνει παράγοντες κινδύνου για χρόνια νοσήματα.

Το λίπος στη διατροφή έχει κατηγορηθεί ως ένοχο για πολλά νοσήματα αν και
είναι απαραίτητο σε πολλές λειτουργίες. Είναι μονωτικό, αμβλύνει τις δυνάμεις
κρούσης μεταξύ των οργάνων κατά το έντονο τρέξιμο, περιβάλλει και
προστατεύει τα νεύρα, μεταφέρει βιταμίνες στο σώμα και αποτελεί τη
μεγαλύτερη αποθήκη ενέργειας που διατίθεται για τη καθημερινή
δραστηριότητα.

Το βιβλίο του Δρόσου Βενετούλη «Γεννηθήκαμε δρομείς» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μπαρτζουλιάνος».

Δρόσος Βενετούλης
Πνευμονολόγος, Δ/ντής ΜΕΘ Τζανείου, Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά.