Άσκηση και αντιγήρανση

Παλαιότερα υπήρχε η αντίληψη ότι η συσσώρευση της φθοράς και της βλάβης στα κύτταρα και στα όργανα ήταν το αίτιο της γήρανσης. Σήμερα πιστεύεται ότι γερνάμε λόγω της μείωσης του μήκους των τελομερών. Τα τελομερή είναι τα προστατευτικά καλύμματα, τα οποία βρίσκονται στα άκρα των χρωματοσωμάτων και ομοιάζουν με το σκληρό, πλαστικό υλικό που βρίσκεται στα άκρα των κορδονιών των παπουτσιών για να τα προστατεύει από τη φθορά χρήσης και την καταστροφή.

Ίσως ο καλύτερος δείκτης της φυσικής μας κατάστασης και της βιολογικής μας ηλικίας να είναι το μήκος των τελομερών. Μπορεί δύο άτομα να έχουν την ίδια χρονολογική ηλικία αλλά εντελώς διαφορετική βιολογική κατάσταση. Όσο μεγαλύτερα είναι τα τελομερή, τόσο μικρότερη η βιολογική μας ηλικία και το αντίστροφο. Τα κύτταρα πεθαίνουν και αναπληρώνονται μέσω της κυτταρικής διαίρεσης. Κάθε φορά που ένα κύτταρο διαιρείται τα τελομερή φθείρονται κατά τη διαδικασία και μικραίνουν. Αυτή η διαδικασία συνδέεται με τη γήρανση, αφού, τελικά, όταν φτάσουν σε ένα κρίσιμο σημείο συρρίκνωσης, τότε δεν προστατεύουν το χρωματόσωμα, το οποίο, ως γνωστόν εμπεριέχει το γενετικό μας υλικό, που καταστρέφεται. Οπότε επέρχεται και ο θάνατος του κυττάρου. Αντίθετα όσο μακρύτερα είναι τα τελομερή τόσο μεγαλύτερο είναι το προσδόκιμο της ζωής και μειωμένος ο κίνδυνος της εμφάνισης νοσημάτων.
Σημαντική είναι η παρατήρηση ότι η αυξομείωση του μεγέθους τους εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως το στρες, η διατροφή, το κάπνισμα, το αλκοόλ, η χρήση ουσιών, ο ύπνος και ιδιαίτερα η άσκηση αντοχής.

Το 2013 μια μελέτη σε υπερμαραθωνοδρόμους έδειξε ότι τα τελομερή ήταν 11% μακρύτερα, κάτι που αντιστοιχεί σε μείωση κατά 16 χρόνια στη βιολογική ηλικία, σε σύγκριση με μια ομάδα που δεν ήταν δρομείς.
Ο κύριος ρυθμιστής του μήκους του τελομερούς είναι η τελομεράση, ένα ένζυμο που έχει την ικανότητα να συμπληρώνει και πάλι το μήκος του τελομερούς. Οι μελέτες έδειξαν ότι η συχνή άσκηση αντοχής συμβάλλει στην αύξηση της τελομεράσης.
Σε μία ακόμα μελέτη διάρκειας έξι μηνών μελετήθηκαν 124 υγιείς, μη αθλούμενοι έως εκείνη την στιγμή, ενήλικες, που χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες.

Η πρώτη ομάδα έκανε άσκηση αντοχής, δηλαδή τρέξιμο μεγάλης διάρκειας. Η δεύτερη έκανε διαλειμματικές, δηλαδή έντονο τρέξιμο με διαλείμματα ξεκούρασης και η τρίτη έκανε ασκήσεις με βάρη και αντιστάσεις. Ύστερα από δύο και επτά μήνες μετά το πέρας της μελέτης εξετάστηκε το μήκος των τελομερών τους. Η δραστηριότητα της τελομεράσης και το μήκος των τελομερών αυξήθηκε σημαντικά στην πρώτη ομάδα σε σχέση με τη δεύτερη, ενώ δεν αυξήθηκε καθόλου σ’ αυτούς που έκαναν βάρη και αντιστάσεις. Αυτό βέβαια, σε καμία περίπτωση, δε σημαίνει ότι η γυμναστική με βάρη και αντιστάσεις δεν είναι ωφέλιμη για την ενίσχυση του οργανισμού.

Έχει πλέον εδραιωθεί η άποψη ότι άτομα με αυξημένη φυσική δραστηριότητα έχουν μήκος τελομερών που αντιστοιχεί σε βιολογική ηλικία εννέα χρόνια μικρότερη από άτομα που κάνουν καθιστική ζωή. Επίσης, η παχυσαρκία είναι ένα από τα βασικά αίτια μείωσης του μήκους των τελομερών και της δραστηριότητας της τελομεράσης. Ο λόγος της υπεροχής της άσκησης αντοχής είναι η ισχυρή αντιφλεγμονώδης και αντιοξειδωτική της δράση στη βιολογική συμπεριφορά των τελομερών, αν και ο μηχανισμός δράσης δεν είναι ακόμη πλήρως κατανοητός.
Σημειώνεται ότι για να είναι αξιόπιστες κάποιες μελέτες, ώστε να γίνουν κατευθυντήριες γραμμές πρέπει να διασταυρωθούν με άλλες κι αυτό απαιτεί χρονικό διάστημα αρκετών ετών.

Φαίνεται όμως ότι η παλινδρόμηση σε προγονικές, νομαδικές συμπεριφορές, όπως το τρέξιμο για κυνήγι, αφυπνίζει ζωοδότες μηχανισμούς και επιμηκύνει την εφηβική μας ηλικία.

Το βιβλίο του Δρόσου Βενετούλη «Γεννηθήκαμε δρομείς» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μπαρτζουλιάνος».

Δρόσος Βενετούλης
Πνευμονολόγος, Δ/ντής ΜΕΘ Τζανείου, Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά.