Άσκηση και τοξικοεξάρτηση

Τουλάχιστον 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από κατάχρηση αλκοόλ και 1,5 εκατομμύριο πάσχουν από σοβαρές διαταραχές που προκαλεί η τοξικοεξάρτηση.

Οι θεραπευτικές λύσεις με υποκατάστατα (μεθαδόνη, κ.α.) έχουν και αυτές κίνδυνο εξάρτησης, επειδή πρόκειται για οπιοειδή. Η θεραπευτική της αερόβιας άσκησης φαίνεται ότι αποσοβεί πολλούς κινδύνους και αποκαθιστά πολλές λειτουργίες στα άτομα αυτά.

Σε 22 μελέτες διαπιστώθηκε ότι η φυσική άσκηση μπορεί να αμβλύνει τα συμπτώματα στέρησης, όπως το υπερβολικό άγχος, η κατάθλιψη, η επιθετικότητα, οι παραισθήσεις κ.ά. και να συμβάλει στη μείωση και διακοπή της καθημερινής χρήσης. Τριάντα οκτώ άντρες και γυναίκες που έκαναν χρήση κάνναβης, οπιοειδών, αμφεταμινών και κοκαΐνης συμμετείχαν σε πρόγραμμα άσκησης τρεις φορές την εβδομάδα για δύο έως έξι μήνες. Είκοσι από αυτούς κατόρθωσαν να ολοκληρώσουν το πρόγραμμα και έναν χρόνο μετά οι δέκα είχαν μειώσει σημαντικά τη χρήση και οι πέντε ήταν πλήρως απεξαρτοποιημένοι.

Σε άλλες πειραματικές μελέτες βρέθηκε ότι 35 λεπτά μέτριας έντασης αερόβιας άσκησης, στο 50-60% της Μέγιστης Κατανάλωσης Οξυγόνου (ΜΚΟ) ή υψηλής έντασης στο 80-90% της ΜΚΟ για έξι εβδομάδες μείωσε σημαντικά τα συμπτώματα κατάθλιψης σε αλκοολικούς.

Μηχανισμοί δράσης

Αν και οι μηχανισμοί δράσης δεν είναι κατανοητοί πλήρως η χρόνια λήψη ουσιών συνεπάγεται την καταστροφή – ατροφία των νευρικών κυττάρων και των συνάψεων μεταξύ τους σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου, όπου γίνεται η επεξεργασία των πληροφοριών, η ικανότητα λήψης αποφάσεων και οι συναισθηματικές αντιδράσεις, όπως ο μετωπιαίος λοβός. Οι βλάβες των μετωπιαίων λοβών σχετίζονται με σοβαρές διαταραχές προσωπικότητας και αδυναμία αυτοσυγκράτησης από τους εθισμούς. Αυτό που κάνει η αερόβια άσκηση είναι να επαναφέρει-εξομαλύνει τον μεταβολισμό και τη χημεία του εγκεφάλου αναγεννώντας νευρικά κύτταρα, καθώς επίσης αυξάνει τους νευροδιαβιβαστές ντοπαμίνη και σεροτονίνη που δρουν στις συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου και προκαλούν αίσθημα ευφορίας.

Το παρατεταμένο και έντονο τρέξιμο συνεπάγεται επίσης την παραγωγή ενδοκανναβοειδών στην ιδανική ποσότητα, ώστε να ανακουφίσουν τον δρομέα από την κούραση και τον πόνο και ταυτόχρονα προκαλούν συναισθήματα ψυχικής ευεξίας.

Αντίθετα, οι εξαρτησιογόνες ουσίες συμπεριφέρονται ως χημικά δηλητήρια, διότι μεταβάλλουν τη χημεία του εγκεφάλου προς το χειρότερο. Η μαριχουάνα και η ηρωίνη συνδέονται με τους υποδοχείς του νευρικού κυττάρου, επειδή η χημική δομή τους μοιάζει με αυτή των φυσικών νευροδιαβιβαστών, ντοπαμίνης και ενδοκανναβοειδών και παραμένουν συνδεδεμένες για μεγάλο χρονικό διάστημα. Έτσι οι φυσιολογικοί νευροδιαβιβαστές (ενδορφίνες, ενδοκανναβοειδή) δεν μπορούν να αναγνωρίσουν και να συνδεθούν με τους κατάλληλους υποδοχείς με αποτέλεσμα να διαταράσσεται το σύστημα μεταφοράς πληροφοριών.

Επομένως, η συνεχής και χρόνια λήψη οδηγεί τελικά σε εξάρτηση μόνο από παραισθησιογόνες ουσίες. Τελικά, διαταράσσεται η φυσιολογική επικοινωνία μεταξύ των νευρώνων και στέλνονται παθολογικά σήματα-μηνύματα στα δίκτυα του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα παθολογικές συμπεριφορές. Αντίθετα, οι φυσιολογικές ενδορφίνες και τα ενδοκανναβοειδή που εκκρίνονται στην άσκηση δεν είναι τοξικά, επειδή καταστρέφονται πολύ γρήγορα από ειδικά ένζυμα με αποτέλεσμα ο χρόνος σύνδεσης με τον υποδοχέα να είναι πολύ μικρός.

Φαίνεται ότι υπάρχει σχέση μεταξύ της δόσης άσκησης και των θεραπευτικών της δράσεων στα δίκτυα και τις δομές του εγκεφάλου. Επίσης, διαφορετικοί τύποι ασκήσεων και σπορ επηρεάζουν διαφορετικά τον εγκέφαλο, όπως και το σώμα, ενώ σε άλλες μελέτες δεν διαπιστώθηκε ότι ο τύπος, η ένταση ή η διάρκεια επηρέασαν την αποτελεσματικότητα της θεραπείας. Πιθανώς αυτό να οφείλεται στην προσωπικότητα του χρήστη.

Καθένας πρέπει να βρει το σπορ που του ταιριάζει και να το απολαμβάνει. Το τρέξιμο είναι ένα εύκολο, φτηνό, ασφαλές, που παρέχει άμεση ικανοποίηση, φάρμακο, που μπορεί να μειώσει τις υποτροπές και είναι ασύμβατο με τη χρήση. Ο λόγος είναι ότι η επερχόμενη κόπωση μετά την προπόνηση απαιτεί ένα αυστηρά υγιεινό μοντέλο ζωής με τακτικό ωράριο ύπνου και διατροφής, αυξάνοντας το κέφι για ζωή, το αίσθημα αυτοαναγνώρισης και αυτοσεβασμού και βελτιώνει τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας.

Νευροδιαβιβαστές, όπως ντοπαμίνη, ενδορφίνες, σεροτονίνη, ενδοκανναβοειδή, κ.ά. είναι ουσίες αγγελιαφόροι που μεταφέρουν μηνύματα μεταξύ των νευρικών κυττάρων του εγκεφάλου.

Το βιβλίο του Δρόσου Βενετούλη «Γεννηθήκαμε δρομείς» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μπαρτζουλιάνος».

Δρόσος Βενετούλης
Πνευμονολόγος, Δ/ντής ΜΕΘ Τζανείου, Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά.