Η αλήθεια για τις βιταμίνες και τα συμπληρώματα

Περισσότερο από το 50% των αθλητών όλων των αθλημάτων καταναλίσκουν συμπληρώματα, τα οποία έχουν βιταμίνες σε μεγάλες ποσότητες, με βάση τη λογική πως αν το λίγο είναι καλό το περισσότερο θα είναι καλύτερο. Όταν τα επίπεδα των βιταμινών στο αίμα είναι φυσιολογικά η χορήγηση βιταμινούχων συμπληρωμάτων δεν έχει κανένα αποτέλεσμα στην απόδοση του αθλητή. Το πρόβλημα είναι ότι πολλοί προπονητές και αθλούμενοι αποδίδουν την επιτυχία τους στη χρήση συμπληρωμάτων βιταμινών, παρακινούμενοι συχνά από άθλιους επιστήμονες.

Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από ένα γράμμα. Αποστολέας είναι ένας γιατρός, ο οποίος εξυμνεί το σκεύασμα του, το οποίο περιέχει δόσεις βιταμινών 25 φορές μεγαλύτερες πάνω από τις επιτρεπόμενες, ισχυριζόμενος ότι θα ικανοποιήσει τις μοναδικές ανάγκες του αθλητή. Παραλήπτης είναι ο προπονητής ενός κολεγίου στις ΗΠΑ.

«Αγαπητέ μου,

Είμαι γιατρός με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη βιοχημεία, στη θρέψη και στη διατροφή και τις επιδράσεις τους στους αθλητές.

Σήμερα η καλή θρέψη απαιτεί συμπληρώματα διατροφής. Το προϊόν, το οποίο έφτιαξα, είναι εξολοκλήρου φυσικό, για να κτίσει γερά, υγιή σώματα, που στοχεύουν σε υψηλά επίπεδα απόδοσης, ενώ δεν έχει καμία παρενέργεια. Χρησιμοποιώντας αυτή τη φόρμουλα οι αθλητές αναφέρουν αυξημένη ενέργεια και βελτιωμένη απόδοση. Είναι το μόνο πλήρες συμπλήρωμα αυτού του είδους, το οποίο συνδυάζει 23 απαραίτητες βιταμίνες, μέταλλα και αντιοξειδωτικά στις σωστές ποσότητες, οι οποίες απαιτούνται για άριστη απόδοση. Μπορεί να αιφνιδιαστείς βλέποντας πόσο δραματικά οι δόσεις των βιταμινών υπερβαίνουν τις συνιστώμενες οδηγίες. Όμως οι ποσότητες που αναγράφονται στην ετικέτα βασίζονται σε τελευταίες έρευνες και δεν έχουν πάρει έγκριση του αρμόδιου φορέα. Κατά τη διάρκεια παρασκευής του προϊόντος συμβουλεύτηκα διεθνούς φήμης βιοχημικούς, συνεργάστηκα με σπουδαίους διατροφολόγους, περπάτησα μίλια και μίλια σε καταστήματα υγιεινής διατροφής, διάβασα πολύ μεγάλη, πρόσφατη βιβλιογραφία».

Ο αποστολέας χρησιμοποιεί τα τυπικά ψυχολογικά εργαλεία της διαφήμισης: Σεβασμός στην ιατρική γνώση (είμαι γιατρός άρα δεν κάνω λάθος). Σημαντικότητα της ασφάλειας του προϊόντος (δοκίμασέ το, δεν πρόκειται να σε βλάψει και μπορεί να σε βοηθήσει). Περιφρόνηση προς την παλαιότερη γνώση της επιστήμης και τις υπηρεσίες υγείας (οι νέοι επιστήμονες έχουν τις απαντήσεις αλλά το παλιό κατεστημένο δεν τις αποδέχεται). Κύρος (αλλά δεν αναφέρει ονομαστικά τους επιστήμονες με τους οποίους συνεργάστηκε ή συμβουλεύτηκε). Χρησιμοποίηση σύγχρονης βιβλιογραφίας.

Με παρόμοιες επιστολές «βομβαρδίζονται» καθημερινά αθλητές και προπονητές στις ΗΠΑ.

Το 70-90% των συμπληρωμάτων διατροφής στην αγορά περιέχουν συνθετικές βιταμίνες. Οι βιταμίνες είναι ουσίες-καταλύτες, οι οποίες επιταχύνουν τις βιοχημικές αντιδράσεις, δηλαδή την επεξεργασία των θρεπτικών ουσιών από τα κύτταρα, προκειμένου να γίνει η σύνθεση των ιστών και η παροχή ενέργειας.

Οι ανάγκες των αθλητών για βιταμίνες δε διαφέρουν από αυτές των καθιστικών ατόμων. Με τη σωστή διατροφή ακόμη και ο σκληρά προπονούμενος δε χρειάζεται να παίρνει βιταμίνες από συμπληρώματα. Τουναντίον, αν καταναλωθούν σε περίσσεια μπορούν να επηρεάσουν δυσμενώς την υγεία. Εξάλλου, η πρόσθετη ποσότητα τροφής, η οποία καταναλώνεται λόγω της άσκησης περιέχει την απαιτούμενη ποσότητα βιταμινών.

Το σώμα μας χρειάζεται μόνο 350 γραμμάρια βιταμινών το χρόνο και περίπου 860 κιλά φαγητό. Εκτός από τη βιταμίνη D το σώμα δεν παρασκευάζει βιταμίνες, επομένως πρέπει να λαμβάνονται μέσω της τροφής. Τα φυτά κατασκευάζουν βιταμίνες με τη φωτοσύνθεση και έτσι τα πράσινα φύλλα, οι ρίζες των φυτών και τα φυλλώδη λαχανικά περιέχουν μεγάλες ποσότητες βιταμινών. Τα ζώα προσλαμβάνουν τις βιταμίνες τρώγοντας τα φυτά και ζωικές πηγές πλούσιες σε βιταμίνες είναι το συκώτι, τα νεφρά, ο εγκέφαλος, ο μυελός των οστών, κ.λπ.

Όταν οι χημικές αντιδράσεις περατωθούν οι βιταμίνες παραμένουν άθικτες και συμμετέχουν σε περαιτέρω αντιδράσεις.

Είδη βιταμινών

Έχουν βρεθεί δεκατρείς διαφορετικές βιταμίνες, οι οποίες έχουν ανασυντεθεί χημικά. Χωρίζονται σε λιποδιαλυτές (Α, D, E, K) και υδατοδιαλυτές (B, C). Οι λιποδιαλυτές μεταφέρονται και αποθηκεύονται στο λίπος, το οποίο αποτελεί τεράστια αποθήκη τους. Έτσι δε χρειάζεται να τις λαμβάνουμε καθημερινά. Μπορεί ακόμα να περάσουν και χρόνια έως ότου φανούν συμπτώματα από τη στέρησή τους. Το συκώτι αποθηκεύει τις A και D ενώ η Ε αποθηκεύεται σε όλους τους λιπώδεις ιστούς του σώματος. Η βιταμίνη Κ αποθηκεύεται μόνο σε μικρές ποσότητες στο συκώτι. Το λίπος των τροφών αποτελεί την πηγή των λιποδιαλυτών βιταμινών και ακολουθώντας μια διατροφή χωρίς λίπος θα επιταχύνουμε την έλλειψή τους.

Οι βιταμίνες δεν πρέπει να λαμβάνονται σε μεγάλες ποσότητες, λόγω της τοξικής τους επίδρασης, ιδιαίτερα στα παιδιά. Η περίσσεια της βιταμίνης D προκαλεί πνευματική καθυστέρηση και βλάβη στα νεφρά λόγω εναπόθεσης ασβεστίου. Επίσης η βιταμίνη Α, χορηγούμενη σε ποσότητες λίγο μεγαλύτερες από τη συνιστώμενη δόση (700-900 μικρογραμμάρια/24ώρο) προκαλεί κατάγματα οστών αργότερα στην ενήλικη ζωή.

Στους αθλητές παρατηρείται πονοκέφαλος, ζάλη διάρροια, τριχόπτωση, οστεοπόρωση με κίνδυνο καταγμάτων.

Οι υδατοδιαλυτές βιταμίνες διαλύονται εύκολα σε όλα τα υγρά του σώματος, χωρίς αποθήκευση στους ιστούς σε υπολογίσιμες ποσότητες. Γι’ αυτό το λόγο πρέπει να προσλαμβάνονται καθημερινά με την τροφή. Αν η διατροφή περιέχει λιγότερο από το 50% των απαιτούμενων προσλαμβανομένων τιμών οριακές ανεπάρκειες μπορούν να αναπτυχθούν μέσα σε τέσσερις εβδομάδες. Το πλεόνασμά τους αποβάλλεται με τα ούρα. Η δράση τους διαρκεί 8-14 ώρες και μετά μειώνεται.

Δύο – τέσσερις καθημερινές δόσεις γευμάτων φρούτων ή τρεις – πέντε δόσεις λαχανικών εξασφαλίζουν άριστο κορεσμό των κυττάρων βιταμίνης C. Χρειάζονται τριάντα έως σαράντα μέρες έλλειψης βιταμίνης C, για να εμφανιστούν συμπτώματα. Επίσης υπάρχει μεγάλο περιθώριο ημερών προτού κάποιος εκδηλώσει συμπτώματα ανεπάρκειας βιταμίνης B.

Το σώμα μας αναγνωρίζει και διαχειρίζεται καλύτερα το φυσικό προϊόν σε σχέση με το τεχνητό, το οποίο περιέχεται στα συμπληρώματα διατροφής. Τα συνθετικά συμπληρώματα διατροφής έχουν χαμηλή βιοδιαθεσιμότητα σε σχέση με τις πραγματικές τροφές, δηλαδή, έχουν ανεπαρκή επεξεργασία, απορρόφηση και εκμετάλλευση.

Οι τεχνητές βιταμίνες, αν και χημικά παρόμοιες με τις φυσικές, δε δρουν με τον ίδιο τρόπο στον οργανισμό. Το σώμα δεν τις αναγνωρίζει και δεν τις επεξεργάζεται κατά τον ίδιο τρόπο. Η χρήση τους μπορεί να έχει εφαρμογή σε χορτοφάγους ή άτομα με χαμηλή πρόσληψη τροφής, οι οποίοι μάχονται το βάρος τους, όπως οι χορευτές κ.ά.. Επίσης άτομα που τρώνε μεγάλες ποσότητες επεξεργασμένων τροφών ή όσοι εξαλείφουν ορισμένες ομάδες τροφών. Σε τέτοιες περιπτώσεις συστήνεται ένα πολυβιταμινούχο συμπλήρωμα στην συσταθείσα, σχετικά χαμηλή και ακίνδυνη, δοσολογία.

Η ανεπάρκεια των βιταμινών οδηγεί σε μείωση της απόδοσης του αθλητή. Το σύμπλεγμα Β συμμετέχει στην επεξεργασία των λιπών και των υδατανθράκων προς παραγωγή ενέργειας. Αρκετές βιταμίνες του συμπλέγματος Β είναι απαραίτητες για τον σχηματισμό αιμοσφαιρίνης, του κύριου μεταφορέα του οξυγόνου.

Καθημερινή πρόσληψη μικρότερη από το 1/3 της συνιστώμενης ημερήσιας δόσης των Β1, Β2, Β6 και C μειώνει σημαντικά τη μέγιστη κατανάλωση οξυγόνου και την αναερόβια ικανότητα σε λιγότερο από 4 εβδομάδες. Αν και η ανεπάρκειά τους μειώνει την αερόβια και αναερόβια ικανότητα η περίσσειά τους δεν την αυξάνει. Πολλές μελέτες μάλιστα έδειξαν ότι η περίσσεια της Β3 (νιασίνης) μειώνει την αερόβια απόδοση, επειδή μπλοκάρει τον μεταβολισμό των λιπών, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η χρήση του γλυκογόνου, η εξάντληση των αποθεμάτων του οποίου επιφέρει κόπωση.

Το βιβλίο του Δρόσου Βενετούλη «Γεννηθήκαμε δρομείς» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μπαρτζουλιάνος».

Δρόσος Βενετούλης

Ιατρός, Δ/ντής ΜΕΘ Τζανείου, Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά.