Δρομοκαΐτειο: Ο κατά Σουρή «Χιώτης ο Ζωρζής» και η σπάνια φωτογραφία της Αθήνας

«Εν Χίω σήμερον τη δεκάτη τρίτη του μηνός Φεβρουαρίου του χιλιοστού οκτακοσιοστού ογδοηκοστού έτους, ημέρα Τρίτη και ώρα ογδόη προ μεσημβρίας εν τω Ελληνικώ Προξενικώ Καταστήματι, κειμένω επί της οδού Απλωταριάς της πόλεως ταύτης, ενώπιον εμού του Κωνσταντίνου Πολυμέρη, Προξένου της Ελλάδος, ενταύθα εδρεύοντος, ενταύθα εκπληρούντος κατά νόμον και έργα συμβολαιογράφου….», συντάσσεται η Διαθήκη του Ζωρζή Δρομοκαΐτη.

Σε αυτή αναφέρεται μεταξύ άλλων: «Να καταθέσωσι οι εκτελεσταί της Διαθήκης μου είς την Τράπεζαν της Ελλάδος φράγκα πεντακοσίας χιλιάδας προς ανέγερσιν Φρενοκομείου εις οιονδήποτε μέρος της Ελλάδος εγκρίνουσι…. Διατάσσω και διορίζω εκτελεστάς της διαθήκης μου τους ειλικρινείς φίλους μου κυρίους Ιωάννην Χωρέμην και Εμμανουήλ Χαρίλαον και τον κ. Μάρκον Ρενιέρην, Διοικητήν της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος».

Κάπως έτσι η Ελλάδα απέκτησε Ψυχιατρικό Νοσοκομείο, το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο «Δρομοκαΐτειο».

«Με τον νόμο ΑΦΙΔ (ΦΕΚ. 114/29-5-1887, φύλλο 114, σελ. 529) εχορηγήθη άδεια συστάσεως φρενοκομείου εκ του κληροδοτήματος ΖΩΡΖΗ ΔΡΟΜΟΚΑΪΤΟΥ .Εκτίσθησαν τέσσερα νοσηλευτικά τμήματα συνολικής δυνάμεως 110 κλινών, Γραφεία, Οικία Διευθυντού, Θυρωρείο, Μαγειρεία, Φαρμακείο, Πλυντήρια, Ιματιοθήκη, Υδροθεραπευτήριο, Στάβλος κ.α. και την 1η Οκτωβρίου του 1887 άρχισε η λειτουργία του Φρενοκομείου», γράφει ο πρόεδρος του «Δρομοκαΐτειου», Νίκος Γ. Τσικής σε σημείωμα του στην επίσημη ιστοσελίδα του ιδρύματος.

Ο... δούλος που αγόρασε ο θείος του

Όσον αφορά τον Ζωρζή Δρομοκαΐτη, καταγόταν από την Χίο. Γεννήθηκε εκεί στις αρχές του 19ου αιώνα, πιθανότατα το 1805. Το 1822 και ενώ ήταν 16 ετών καταφέρνει να επιβιώσει στη διάρκεια της σφαγής δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων της Χίου από τον Οθωμανικό στρατό. Μεταφέρεται όμως στην Κωνσταντινούπολη για να πουληθεί ως δούλος. Για καλή του τύχη αγοραστής ήταν ο θείος του, Μιχαήλ Αγέλαστος. Είχε ένα μπακάλικο και τον παίρνει βοηθό του σε αυτό. Ο Ζωρζής ήταν έξυπνος και με αυστηρές οικονομίες κατάφερε να συγκεντρώσει ένα μικρό κεφάλαιο. Ξεκίνησε εμπόριο στην Αίγυπτο, Συρία, και αργότερα στη Μαδαγασκάρη. Εγκαταστάθηκε εκεί μαζί με την γυναίκα του Ταρσή το γένος Φραγκοπούλου. Η γυναίκα του αρρώστησε βαριά, και το ανδρόγυνο επέστρεψε στην Χίο, όπου η γυναίκα του πέθανε. Ο Δρομοκαΐτης μετά τον θάνατο της γυναίκας του δεν ξαναπαντρεύτηκε, και αφού δεν είχε παιδιά αφοσιώθηκε εντελώς στο εμπόριο και στην αγαθοεργία. Πέθανε στις 20 Δεκεμβρίου 1880.

Κληροδότησε γενναία ποσά. Μεταξύ αυτών, τριακόσιες χιλιάδες δραχμές στο γυμνάσιο της Χίου, είκοσι πέντε χιλιάδες στο Λωβοκομείο του νησιού, είκοσι πέντε χιλιάδες υπέρ της Φιλοπτώχου Αδελφότητος, εκατό χιλιάδες στο Αμαλίειο Ορφανοτροφείο, σαράντα χιλιάδες στον Σύλλογο των Κυριών υπέρ της γυναικείας εκπαιδεύσεως, σαράντα χιλιάδες στο νοσοκομείο του Ευαγγελισμού. Το μεγαλύτερο από τα έργα του, ήταν το Δρομοκαΐτειο θεραπευτήριο, για το οποίο διέθεσε πάνω από πεντακόσιες χιλιάδες φράγκα. Πρόκειται για κάτι που του είχαν ζητήσει στελέχη της τότε κυβέρνησης. Για τα δεδομένα της εποχής το ποσό ήταν τόσο μεγάλο που έφτανε για να χτιστεί το νοσοκομείο αλλά και να συντηρηθεί για πολλά χρόνια από τους τόκους.

Ο θεός εφώτισε τον Χιώτη τον Ζωρζή...

Ο Γεώργιος Σουρής, ένας από τους σπουδαιότερους σατιρικούς ποιητές της νεότερης Ελλάδας έγραφε στο ποίημά του «Εις τα θεμέλια του Φρενοκομείου»:

Φρενοκομείον κτίζεται και στην σοφήν Ελλάδα.

Ώ! Ο θεός εφώτισε τον Χιώτη τον Ζωρζή

Και τώρα μέσα στου Δαφνιού την τόση πρασινάδα

θα βρίσκωμε παρηγοριά και η μνήμη του θα ζη.

Ώ μέγα ευεργέτημα των ευεργετημάτων.

Ώ μόνον οικοδόμημα των οικοδομημάτων.

Γιατί στο συγκεκριμένο σημείο

Η επιλογή του τόπου στον οποίο χτίστηκε το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο «Δρομοκαΐτειο» δεν έχει καμία απολύτως σχέση με τον Ζωρζή Δρομοκαΐτη. Το μόνο που ζητούσε ήταν το ίδρυμα να έχει το όνομα της γυναίκας και το δικό του. Να γινόταν δηλαδή «ΦΡΕΝΟΚΟΜΕΙΟΝ ΖΩΡΖΗ ΚΑΙ ΤΑΡΣΗΣ ΔΡΟΜΟΚΑΪΤΟΥ».

Οι εκτελεστές της διαθήκης ανέθεσαν στον Συριανό, λόγιο, ποιητή και πεζογράφο, Δημήτριο Βικέλα να βρει μια λύση και να γίνει πραγματικότητα η επιθυμία του Ζωρζή Δρομοκαΐτη. Ο Βικέλας είναι που έμεινε, μεταξύ άλλων, στην ιστορία για τη συμμετοχή του στην επιτροπή διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 1896 και ήταν και ο πρώτος πρόεδρος της ΔΟΕ, βρήκε τον κατάλληλο άνθρωπο. Οι εκτελεστές της διαθήκης τοποθέτησαν τον E. Lunier, γνωστό ψυχίατρο της εποχής ως επικεφαλής του εγχειρήματος. Αυτός από την πλευρά του, επισήμανε ότι το φρενοκομείο έπρεπε να χτιστεί σύμφωνα με όσα προέβλεπαν οι θεωρίες του γάλλου ψυχιάτρου Jean Etienne Dominiques Esquirol (1772-1840). Έπρεπε δηλαδή να βρεθεί μια περιφραγμένη έκταση μακριά από την πόλη των Αθηνών. Έτσι, το Υπουργείο Οικονομικών παραχώρησε έκταση 322 στρεμμάτων στην περιοχή Αγία Βαρβάρα Δαφνιού. Αν σήμερα αυτό δεν θεωρείται «μακριά από την πόλη των Αθηνών», ρίξτε μια ματιά σε φωτογραφία, πραγματικά σπάνια, που τραβήχτηκε στις αρχές του 20ου αιώνα και υπάρχει στο μουσείο του Δρομοκαΐτειου. Σε αυτή διακρίνεται το ίδρυμα, η Ιερά Οδός που είναι ακόμα χωματόδρομος και στο βάθος, αρκετά μακριά, η Αθήνα. «Η επικοινωνία με την τότε πόλη, την Αθήνα εγένετο με «αραμπά», συρόμενο από μουλάρι ή άλογο», αναφέρει ο πρόεδρος του «Δρομοκαΐτειου», Νίκος Γ. Τσικής, δείχνοντας ότι η Αθήνα ήταν πράγματι πολύ μακριά.

Οι νοσηλευθέντες και τα έργα τους

Το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο «Δρομοκαΐτειο» φιλοξένησε κατά καιρούς πολλούς ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών. Από τους σημαντικότερους νοσηλευθέντες ήταν οι λογοτέχνες Γεώργιος Βιζυηνός, Άριστος Καμπάνης, Ρώμος Φιλύρας, Μιχαήλ Μητσάκης, οι ζωγράφοι Ανδρέας Κρυστάλλης, Βαλεντίνος Ίλβες, Aριστείδης Λάμδας και άλλοι. Ο Γιώργος Βιζυηνός, εισήχθη στο φρενοκομείο με την γνωμάτευση ότι «πάσχει εκ γενικής παραλύσεως των φρένων». Το 1896 πέθανε στο Ίδρυμα.

Ακολουθεί ελαιογραφία, έργο του Αριστείδη Λάβδα, η Παναγία η Γαλακτοφούσα (1952) και στη φωτογραφία οι ζωγράφοι Βαλεντίνος Ιλβες (αριστερά) και Ανδρέας Κριστάλης (δεξιά) το 1950 στο ίδρυμα.