Ρέιτσελ Κασκ - Περίγραμμα ή η κριτική στην πυρά

Ήρθε λοιπόν η Ρέιτσελ Κασκ με την τριλογία της για να θυμίσει στους αναγνώστες απανταχού της γης ότι αξίζει ακόμα και σήμερα να διαβάζουμε αλλά και να γράφουμε μυθιστορήματα. Ήρθε όμως και για να προκαλέσει αμηχανία στη διεθνή κριτική, που αποδείχτηκε για μια ακόμα φορά ανέτοιμη να εκτιμήσει την πραγματική αξία ενός κειμένου και να δώσει με ακρίβεια τις συντεταγμένες του.

Σε αυτό το όργιο των βιβλιοκριτικών για τη βαριά βιομηχανία που λέγεται μυθιστόρημα, το έργο της Κασκ δεν θα μπορούσε να είχε καλύτερη τύχη. Δυστυχώς λείπουν πια οι παντεπόπτες της λογοτεχνίας με τη στέρεα και απροκατάληπτη γνώση. Διαβάζει κανείς το παραλήρημα κάποιων κριτικών που μας βεβαιώνουν ότι η Ρέιτσελ Κασκ ήρθε επιτέλους να μας δείξει πως το μυθιστόρημα γράφεται κι αλλιώς.

Ελπίζουμε ότι η προικισμένη πεζογράφος δεν θα ευθυγραμμιστεί με τις διαπιστώσεις αυτές, θα παρακάμψει τις μπούρδες περί autofiction, και θα πάψει να δηλώνει έλλειψη ενδιαφέροντος για τους χαρακτήρες. Η συγγραφέας του «Περιγράμματος» γράφει το μυθιστόρημα όπως το ξέρουμε εδώ και δύο αιώνες. Αν η κριτική και η θεωρία του μυθιστορήματος απέτυχε να δει συνολικά το γραμματειακό αυτό είδος, και προσπάθησε κατά την προσφιλή της συνήθεια να το κατατεμαχίσει, δεν φταίει ούτε το ίδιο το μυθιστόρημα ούτε εκείνοι που το γράφουν.

Είναι τουλάχιστον αστείο και μαρτυρά άγνοια να θεωρούμε το μυθιστόρημα υπόθεση χαρακτήρων ή πλοκής. Κι είναι εξίσου αστείο να θεωρούμε ότι το μυθιστόρημα της Κασκ στερείται αυτών των στοιχείων. Τι πρέπει δηλαδή να συμβαίνει ακριβώς για να ικανοποιούνται οι υπέρμαχοι της πλοκής;

Σίγουρα τα περιστατικά μιας οικείας πραγματικότητας δεν τέρπουν το ίδιο με τα γεγονότα ενός παρελθόντος που ακουμπά συχνά πάνω στη Μεγάλη Ιστορία, χωρίς να σημαίνει ότι δεν συμβαίνει τίποτα. Και από την άλλη τι πρέπει να έχουν οι χαρακτήρες ενός βιβλίου για να θωρούνται αδροί και πραγματικοί; Πρόσωπα που στοχάζονται και παρατηρούν, που αισθάνονται και εξομολογούνται έχουν το χρίσμα του μυθιστορηματικού ήρωα.

Κατά τα άλλα η Κασκ έχει το χάρισμα του στοχαστικού λόγου αλλά και της εύστοχης μεταφοράς. Είχα καιρό να διαβάσω σ’ ένα βιβλίο τόσες σκέψεις και τόσες μεταφορές. Επίδειξη μυθιστορηματικής ευφυίας με υπόβαθρο τη γνώριμη αθηναϊκή καθημερινότητα. Ευφάνταστες προεκτάσεις στις ζωές των ηρώων της, συνεχείς ψυχολογικές παρατηρήσεις, συχνά καθ’ υπερβολή. Το «Περίγραμμα» ξεκινά με στιβαρή γλώσσα, εντυπωσιακά σχήματα μεταφοράς κάθε λογής και τελειώνει με μια παιγνιώδη θέαση της ζωής.

«Η ικανότητα του ανθρώπου να δημιουργεί αυταπάτες ίσως είναι απεριόριστη, κι αν όντως είναι έτσι, τότε πώς στην ευχή να καταλάβουμε ότι για άλλη μια φορά κοροϊδεύουμε τον εαυτό μας;» μας λέει η Ρέιτσελ Κασκ. Κι εγώ λέω ότι η γυναίκα αυτή γράφει το μυθιστόρημα όπως το έγραφε δύο αιώνες νωρίτερα ο Μπαλζάκ και μετά ο Ντοστογιέφσκι και μετά ο Προυστ και πάει λέγοντας…