«Το μαγικό δέρμα» του Μπαλζάκ - Η αλληγορία της δυστυχίας

Η αλληγορία στη λογοτεχνία δεν είχε ποτέ μακριά ποδάρια κι αυτό είναι φυσικό. Δεν μπορεί να γεμίζεις σελίδες επί σελίδων με απίθανες ιστορίες που καταστρατηγούν την λογική του αναγνώστη. Το πιθανότερο είναι να τον βρεις απέναντί σου.

Μοναδικές ίσως εξαιρέσεις είναι η Πανούκλα του Καμύ και η Φάρμα των ζώων του Όργουελ. Ακόμα και η μέγιστη αλληγορία, η Καφκική Μεταμόρφωση περιορίστηκε στα όρια της νουβέλας. Οι αλληγορίες επιλέγουν σχεδόν πάντα την συντομία και είναι ανεξήγητο πώς ο Μπαλζάκ, ο βασιλιάς του ρεαλισμού, αποφάσισε να ξεχειλώσει τη φιλοσοφική μεταφορά με θέμα τη βλαπτική επίδραση της επιθυμίας στον άνθρωπο.

Το μυθιστόρημά του που στα ελληνικά κυκλοφόρησε με τον αδόκιμο τίτλο «Το μαγικό δέρμα» είναι μια επίδειξη φλυαρίας και αφηγηματικής ανακολουθίας. Αντιλαμβάνομαι πως ο γάλλος μυθιστοριογράφος διέκρινε τη λάμψη της επιτυχίας σε ένα εύρημα πραγματικά ελκυστικό. Είναι όμως γνωστό ότι τα ευρήματα δεν είναι καθόλου καλός σύμβουλος για τους συγγραφείς μυθιστορημάτων.

Ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ έπεσε στην παγίδα που έστησε ο ίδιος στον εαυτό του, αναζητώντας τη δόξα και το χρήμα όταν ακόμα δεν είχε τίποτε από τα δύο. Με αιχμή του δόρατος την αντιθετική λειτουργία επιθυμίας και μακροζωίας κόλλησε κυριολεκτικά στο βάλτο της πολυλογίας και μιας αδύναμης δομής που απλά ανέδειξε τις όποιες αδυναμίες του ως συγγραφέα. Ο Μπαλζάκ είναι κομβική φυσιογνωμία για την εξέλιξη του μυθιστορήματος. Με την κοινωνική παντογνωσία και το πάθος του για την ανθρώπινη ύπαρξη έδωσε στη μεγάλη αφήγηση ένα κοινωνικό προσανατολισμό.

Ως πολυγραφότατος δημιουργός της «Ανθρώπινης κωμωδίας» κατάφερε να σκιαγραφήσει εξαντλητικά ανθρώπινους χαρακτήρες ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, κοινωνικής και οικονομικής στάθμης. Στην ουσία είναι ένας Μαρξ της λογοτεχνίας, ένας ευσυνείδητος λογιστής της καθημερινότητας. Τα σημαντικά μυθιστορήματά του παραμένουν εκείνα που πατούν γερά πάνω στο ρεαλισμό και συντάσσουν ένα συναξάρι των ανθρώπινων παθών σε μια κοινωνία που αστικοποιείται, βιομηχανοποιείται, σε ένα κόσμο που πασχίζει να ελευθερωθεί από τις ιστορικές συνθήκες. Σε έργα όπως το «Μαγικό δέρμα» όπου απαιτείται ύφος και οικονομία στη γλώσσα και στη δομή, ήταν περίπου βέβαιο ότι θα αποτύγχανε. Το γεγονός ότι το «Μαγικό δέρμα» του έκανε πάταγο θα πρέπει να αποδοθεί στο γεγονός ότι μεγάλη μερίδα του αναγνωστικού κοινού δεν διαβάζει κείμενο αλλά αρχική ιδέα. Άλλωστε ο ίδιος ο Μπαλζάκ σε επίδειξη ενός πρώιμου μάρκετινγκ είχε φροντίσει να δημιουργήσει το πρόσφορο έδαφος για μια εκδοτική επιτυχία.

Στην οριστική διάρθρωση της «Ανθρώπινης κωμωδίας» το Μαγικό δέρμα χαρακτηρίζεται μαζί με μερικά ακόμα έργα του συγγραφέα ως φιλοσοφική σπουδή. Παραμένει ωστόσο μυθιστόρημα και ως τέτοιο πρέπει να κριθεί. Βγαίνοντας από τις σελίδες του δεν μπορεί κανείς να ξεχάσει την αναγνωστική ταλαιπωρία από τις αχρείαστες περιγραφές στο μαγαζί με τα αξιοπερίεργα όπου ο Ραφαέλ ντε Βαλαντέν ανακαλύπτει κρεμασμένο στον τοίχο το κομμάτι του ανάγλυφου δέρματος που θα γίνει η αιτία της δυστυχίας του (ίσως γι αυτό ο τίτλος το «δέρμα της δυστυχίας» πιο κοντά στον πρωτότυπο τίτλο θα ήταν περισσότερο δόκιμος). Το δεύτερο μέρος της ιστορίας αυτής αφιερωμένο στην Άκαρδη γυναίκα είναι εξίσου αχρείαστο, χρησιμεύει περισσότερο ως αφορμή για να προστεθούν σελίδες. Πάλι καλά που ο πρόλογος και μια ηθική πραγματεία στην αρχή της πρώτης έκδοσης αφαιρέθηκαν στη συνέχεια, αλλιώς θα είχε απόλυτο δίκιο ο Μπέκετ όταν μιλά για το χλωροφόρμιο που εφαρμόζει ο Μπαλζάκ στους ήρωες του ώστε να κινηθούν σύμφωνα με τις προθέσεις του. Θα ισχυριζόταν μάλιστα κανείς ότι με το χλωροφόρμιο αυτό υπνώτισε το αναγνωστικό κοινό που υποδέχθηκε με ενθουσιασμό ένα τόσο κακοφτιαγμένο και κακογραμμένο μυθιστόρημα.