«Σημειώσεις από το Υπόγειο» ή λίγο πριν γίνει μεγάλος (pic)

Δεν υπάρχει συγγραφέας με τις εκκινήσεις του Ντοστογιέφσκι. Στις σημειώσεις από το Υπόγειο, ωστόσο δημιουργείται η εντύπωση πως προσπαθεί να απογαλακτιστεί από τον Γκόγκολ. Γιατί όταν ομολογεί ότι «όλοι μας έχουμε βγει κάτω από το Παλτό του Γκόγκολ» μιλά πολύ σοβαρά. Κατά τα άλλα σε αυτό το πειραματικό, ρηξικέλευθο αλλά κατά τόπους άγουρο και αμήχανο κείμενο, προοικονομείται η Καφκική εμμονή της Μεταμόρφωσης, («πολλές φορές θέλησα να γίνω έντομο»), ο Άνθρωπος χωρίς Ιδιότητες του Μούζιλ (ο έξυπνος άνθρωπος του δέκατου ένατου αιώνα έχει την υποχρέωση να είναι ένα πλάσμα κατεξοχήν χωρίς χαρακτήρα») ενώ αντηχεί και η επικούρεια φιλοσοφία που ταυτίζει ενίοτε τον πόνο με την ηδονή («εσείς θα βρείτε ηδονή και στον πονόδοντο!»)

Κατά τα άλλα αυτός ο πρόωρα γερασμένος αντιήρωας, απόμαχος της δημόσιας διοίκησης, η ανεστραμμένη εκδοχή του Ακάκι Ακακίεβιτς, από το γκογκολικό Παλτό, όσο μένει καθηλωμένος στο υπόγειό του, ξεδιπλώνει ενδιαφέρουσες σκέψεις, έχει καλώς. Όταν όμως ξεμυτίζει από το υπόγειο και περιφέρει την υπερτροφική του νοημοσύνη σε επεισόδια με τους παλιούς συμμαθητές ή με τη Λίζα, τη νεαρή πόρνη, αποδύεται σε μια ασύνδετη και συχνά ασυνάρτητη αφήγηση γεγονότων, με χαρακτήρες ρευστούς και πλημμελώς διαγεγραμμένους.

Για όλο αυτό το αφηγηματικό αλαλούμ μας αποζημιώνει, ευτυχώς, με φράσεις όπως «Σύντομα θα επινοήσουμε πώς να γεννιόμαστε από μια ιδέα». Σε όλο το αφήγημα κυριαρχεί ο κώδικας της εκδίκησης, ιδεοληψία που ο Ντοστογιέφσκι επίσης δανείζεται από τον αγαπημένο του Γκόγκολ. Διαβάζεις τις Σημειώσεις από το Υπόγειο και εκπλήσσεσαι από το τεράστιο άλμα που επιχείρησε στη συνέχεια ο μεγάλος δημιουργός με το Έγκλημα και Τιμωρία. Η αλήθεια είναι ότι με τα μεγάλα μυθιστορήματά του ο Ντοστογιέφσκι κέρδισε την αθανασία, έχασε όμως κάτι από την γλωσσική νιότη του και την πρόθεσή του να πειραματιστεί τολμηρά με τη λογοτεχνία. Την πρόθεση του αυτή την ανακτά ίσως στο κύκνειο άσμα του τους Αδερφούς Καραμάζοφ, αλλά τον προλαβαίνει ο θάνατος.