Προυστ και ιμπρεσιονισμός

Διαβάζει κανείς το «Αναζητώντας το χαμένο χρόνο», το συγκρίνει με τα συγκαιρινά ευθύγραμμα μυθιστορήματα -«Οι Τιμπώ», «Ζαν Κριστόφ», «Το έγκλημα του Σιλβέστρ Μπονάρ»- και καταλαβαίνει γιατί ο Προυστ ήταν τόσο μπροστά από την εποχή του. Ξεκινώντας το μακρύ ταξίδι της συγγραφής του αχανούς μυθιστορήματος «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο», ο Προυστ είχε ήδη αντιληφθεί την σημασία της φευγαλέας εντύπωσης μέσα στο λίγο πολύ ιμπρεσιονιστικό περιβάλλον που ζούσε. Η τέχνη στην εποχή του διαιρεί τον κόσμο σε στιγμές που αφήνουν πίσω τους κάποια εντύπωση για να την αδράξει ο καλλιτέχνης. Στην πραγματικότητα το μυθιστόρημά του Προυστ δεν είναι παρά μια αέναη συρραφή τέτοιων στιγμών.

Ο Γάλλος συγγραφέας ανακτά την μνήμη μέσω της εμπειρίας, την οποία ταυτόχρονα αναγάγει σε μείζον δικαίωμα του ανθρώπου. Ο αφηγητής αποδεικνύεται αθεράπευτα εμπειριομανής, ενώ ταυτόχρονα ανατρέχει σε ό,τι δοκίμασε στη ζωή του είτε πρόκειται για πάθος είτε για χαρά ή απογοήτευση. Η στιγμή είναι μια δομική μονάδα τόσο για τον συγγραφέα όσο και για τον αναγνώστη του. Μέσα σε μια στιγμή αποκαλύπτονται πράγματα, ανατρέπονται άλλα. Ο χαμένος χρόνος ανακτάται μόνο μέσα από χαμένες στιγμές που μένουν όπως τα ξεχασμένα κέρματα στις τσέπες μας. Κάτι ανακαλεί στη μνήμη μας ξεχωριστά μικρά επεισόδια και αυτό δεν μπορεί παρά να είναι η ένταση της εμπειρίας. Ο μυθιστοριογράφος δεν έχει την πολυτέλεια του ζωγράφου που εξορμά με τα πινέλα και τους καμβάδες του στο ύπαιθρο για να αιχμαλωτίσει αστικά και εξοχικά τοπία. Όλα εκτυλίσσονται στο φασματικό περιβάλλον μιας έμπνευσης. Ο Προυστ βάζει την λογοτεχνία στις ράγες του ιμπρεσιονισμού και το κάνει με τον καλύτερο τρόπο που θα μπορούσε να γίνει.