«Ο Ανήφορος», το γνωστό, άγνωστο έργο του Νίκου Καζαντζάκη

Πρόκειται για το βιβλίο «Ο Ανήφορος» που βρίσκεται τις τελευταίες ημέρες στα ράφια των βιβλιοπωλείων όλης της χώρας, το οποίο θα παρουσιαστεί επίσημα στο Μουσείο Ν. Καζαντζάκη στη Μυρτιά Ηρακλείου, στις 7 Νοεμβρίου. Πρόκειται για ένα σχεδόν άγνωστο έργο του Νίκου Καζαντζάκη, του οποίου το χειρόγραφο (που αποτελεί τμήμα από τις συλλογές του ιδρυτή του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη, Γιώργου Ανεμογιάννη) σώζεται στο Μουσείο, ενώ σελίδες του εκτίθενται στη Μόνιμη Έκθεση.

«Η πρώτη καταγραφή του άγνωστου ακόμη "Ανήφορου" στη Συλλογή "Αυτόγραφα" έγινε το 2007, όταν το Μουσείο χάρις στις προσπάθειες της τέως διευθύντριας του, Βαρβάρας Τσάκα, και αξιοποιώντας κοινοτικούς πόρους προέβη στη συντήρηση και ψηφιοποίηση του πολύτιμου υλικού του και σε συνεργασία με τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης προέβη στην αρχική επιστημονική τεκμηρίωση και καταλογογράφηση του αρχείου του» ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η υπεύθυνη των Συλλογών του Μουσείου «Ν. Καζαντζάκη», φιλόλογος και υποψήφια Διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας Παρασκευή Βασιλειάδη, η οποία πρόσθεσε ότι το χειρόγραφο του «Ανήφορου» ήταν ανάμεσα σε αυτά που ταξινομήθηκαν τότε, αλλά δεν υπήρξε καμία ένδειξη για το αν επρόκειτο για ένα ολοκληρωμένο έργο και δεν υπήρχε κάποια αναφορά στον τίτλο, ο οποίος του έχει αποδοθεί τώρα.

«Στην αρχική τεκμηρίωση του χειρογράφου υπήρχε η πληροφορία πως ο Καζαντζάκης αξιοποίησε ορισμένα κομμάτια από αυτό σε άλλα έργα και πως η Ελένη Καζαντζάκη είχε αναφέρει ότι ο ίδιος ο Καζαντζάκης δεν το ήθελε» συμπλήρωσε η κ. Βασιλειάδη.

Οι επιμελητές της επανέκθεσης το 2010 αποφάσισαν να εντάξουν το τεκμήριο αυτό στην αίθουσα των «Μυθιστορημάτων» του Μουσείου στην ενότητα που περιελάμβανε αρχειακό υλικό για το οποίο θα μπορούσε να γίνει έρευνα σε βάθος, ενώ μερικά χρόνια αργότερα, η χορηγία Ευάγγελου Μαρινάκη και οι σωτήριες προσπάθειες του τέως προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου, του Στέλιου Ματζαπετάκη, έδωσαν τη δυνατότητα στο Μουσείο να στελεχώσει τα τμήματά του. Το Τμήμα Αρχείου ανέλαβε η κ. Βασιλειάδη, φιλόλογος και υποψήφια Διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας με εμπειρία στην αρχειακή τεκμηρίωση, η οποία στο πλαίσιο της έρευνάς της, μελετώντας ξανά το χειρόγραφο αντιλήφθηκε με βεβαιότητα πως επρόκειτο για ένα εντελώς διαφορετικό και άγνωστο μέχρι τότε ολοκληρωμένο μυθιστόρημα. Στη συνέχεια, όπως τόνισε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, διασταυρώνοντας πολλές πηγές, μεταξύ των οποίων επιστολές του Καζαντζάκη και αναφορές τρίτων σε αυτό, η ίδια διαπίστωσε πως πρόκειται για το έργο «Ο Ανήφορος» που έγραψε πράγματι ο Καζαντζάκης στην Αγγλία μετά το τέλος του 2 ου Παγκόσμιου Πολέμου και δεν δημοσιεύτηκε ποτέ. Έτσι έγινε οριστική η ταύτισή του.

«Το 2017 το χειρόγραφο του "Ανήφορου" ταξίδεψε στην Αθήνα για το επετειακό αφιέρωμα που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Μπενάκη με γενικό τίτλο "ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ, ο κοσμοπαρωρίτης" και μάλιστα έδωσε το όνομα σε μία από τις τρεις εκθέσεις που παρουσιάστηκαν. Ήταν η πρώτη επίσημη αναφορά στο άγνωστο έργο του Καζαντζάκη» διευκρίνισε η κ. Βασιλειάδη, η οποία μαζί με τον Νίκο Μαθιουδάκη, τον τότε επιμελητή των Εκδόσεων Καζαντζάκη, προέβησαν σε μεταγραφή του χειρογράφου με στόχο την έκδοσή του και παρουσίασαν το έργο για πρώτη φορά στο διεθνές ακαδημαϊκό κοινό στο 6 ο Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών στη Λούνδη της Σουηδίας. Στη συνέχεια παρέδωσαν τη μεταγραφή του χειρόγραφου σε μια επιμελημένη έκδοση στη Διεύθυνση των Εκδόσεων Καζαντζάκη. Εν τέλει η έκδοση του "Ανήφορου" πραγματοποιήθηκε από τις εκδόσεις Διόπτρα που ανέλαβαν πρόσφατα την ευθύνη της έκδοσης του συνόλου της καζαντζακικής εργογραφίας.

«Το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη αισθάνεται ιδιαίτερη χαρά για την έκδοση του Ανήφορου. Πέρα από την τεράστια σημασία για τα Ελληνικά Γράμματα που έχει η απόδοση στο αναγνωστικό κοινό ενός ακόμη έργου του μεγάλου Κρητικού συγγραφέα και στοχαστή, η ταυτοποίηση ενός έργου του από στελέχη του Μουσείου υποδηλώνει την τεράστια προσπάθεια που γίνεται στο Μουσείο για τη σε βάθος μελέτη και αξιοποίηση του εξαιρετικά σημαντικού αρχειακού υλικού που διαθέτει αλλά και την υψηλή επιστημονική ποιότητα των στελεχών του. Μάλιστα η διαφύλαξη και ο εμπλουτισμός των Συλλογών του Μουσείου αποτέλεσαν ένα από τα κριτήρια με βάση τα οποία το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη -το πρώτο στην Κρήτη- έλαβε φέτος το σήμα "Αναγνωρισμένο Μουσείο" από το υπουργείο Πολιτισμού» δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρόεδρος του ΔΣ του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη Μιχάλης Ταρουδάκης.

«Ο Νίκος Καζαντζάκης έφυγε πριν από 65 χρόνια από τη ζωή αλλά συνεχίζει να δίνει ζωή με την πέννα, τις σκέψεις και τις προτροπές του σε εκατομμύρια αναγνώστες σε όλο τον κόσμο» πρόσθεσε ο κ. Ταραουδάκης ο οποίος συμπλήρωσε ότι «ο Καζαντζάκης είναι πάντα επίκαιρος και αυτό θα αντιληφθούν οι αναγνώστες του Ανήφορου, καθώς θα διαπιστώσουν εκτεταμένες αναφορές στους προβληματισμούς ενός πνευματικού ανθρώπου μπροστά στα συνεχώς επιδεινούμενα προβλήματα του κόσμου και στην παγκόσμια κατάσταση, στην οποία η ειρήνη παρά τη λήξη ενός μεγάλου πολέμου, δεν φαινόταν να είναι εξασφαλισμένη. Μήπως εάν κάνουν την αναγωγή τους στη σημερινή κατάσταση δεν θα διαπιστώσουν ότι το άγχος και η ανησυχία για το μέλλον συνεχίζουν να μας κυριεύουν και τίποτα δεν είναι δεδομένο;». Ο "Ανήφορος" γράφηκε σε μια εποχή που ο Νίκος Καζαντζάκης σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΔΣ του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη, ήταν έντονα προβληματισμένος τόσο από τα πρόσφατα δεινά του πολέμου όσο και από την δύσκολη κοινωνική κατάσταση που χαρακτήρισε την καθημερινότητα της εποχής. Η προσπάθεια να δώσει αυτοβιογραφικά χαρακτηριστικά στο κείμενό του Ανήφορου, όπως και σε μεταγενέστερα έργα του, θεωρεί ότι αντανακλά την μεγάλη του επιθυμία να εξωτερικεύσει τους προσωπικούς του προβληματισμούς και ανησυχίες μέσα από τη μυθιστοριογραφία και όχι μέσα από ένα φιλοσοφικό κείμενο ή κείμενο στοχασμών. «Έτσι τα καζαντζακικά μηνύματα θα έφταναν πιο εύκολα σε όσο το δυνατόν πιο ευρύ κοινό. Ίσως αυτός ήταν και ο λόγος που, όπως προκύπτει από την αλληλογραφία του, ο συγγραφέας επιθυμούσε ο Ανήφορος να μεταφραστεί και να κυκλοφορήσει άμεσα στα αγγλικά. Ωστόσο, θέλει να είναι ξεκάθαρο ότι ο ίδιος έχει όραμα για τον κόσμο. Έτσι, στον Ανήφορο ο Καζαντζάκης καταλήγει ουσιαστικά σε επίκληση των οραμάτων του αναφερόμενος και στο έργο του «Ασκητική» που είναι αναμφίβολα ένα εξαιρετικό φιλοσοφικό δοκίμιο παρουσίασης της κοσμοθεωρίας του, το οποίο όμως είχε ολοκληρωθεί στην πρώτη του έκδοση ήδη από το 1923. Μήπως ήθελε με αυτό τον τρόπο να τονίσει τη διαχρονικότητα των κοινωνικών προβλημάτων και της αξιακής αντιμετώπισης της ζωής μας;» πρόσθεσε ο κ. Ταρουδάκης.

Στις 7 Νοεμβρίου στο Μουσείο Καζαντζάκη σε συνεργασία με τις εκδόσεις Διόπτρα θα γίνει παρουσίαση του έργου στην οποία θα μιλήσει ο Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος εκδότης των εκδόσεων Διόπτρα, ο Θανάσης Αγάθος αναπληρωτής Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και η Παρασκευή Βασιλειάδη, η οποία θα μιλήσει αναλυτικότερα για την ιστορία του χειρογράφου. Η ίδια επιμελήθηκε επιστημονικά και την περιοδική έκθεση που θα εγκαινιαστεί την ίδια μέρα με τίτλο: «Ο ΑΝΗΦΟΡΟΣ: Το γνωστό- άγνωστο έργο του Νίκου Καζαντζάκη». Η έκθεση στην οποία θα παρουσιαστεί το χειρόγραφο του έργου και άλλα σημαντικά τεκμήρια που φωτίζουν την ιστορία του θα λειτουργεί στον χώρο της Μόνιμης Έκθεσης έως και την Άνοιξη του 2023.

ΑΠΕ-ΜΠΕ