«Ο σέντερ φορ δολοφονήθηκε το σούρουπο» - Η προσφορά του fosonline.gr στους αναγνώστες του!

Στον εικοστό πρώτο αιώνα η γλώσσα που συμβάλλει περισσότερο στις εξελίξεις στη λογοτεχνία είναι η ισπανική. Μετά την κυριαρχία της γαλλικής στον δέκατο ένατο αιώνα και της αγγλικής στον εικοστό, ήταν αναμενόμενη η έκρηξη της ισπανόφωνης λογοτεχνίας από τον καιρό ήδη που ο Κούντερα χαρακτήριζε τα «100 χρόνια μοναξιά» του Μάρκες ως το τελευταίο μυθιστόρημα στην Ιστορία. Τις μεγάλες λογοτεχνικές σχολές, ωστόσο, τις δημιουργούν οι σημαντικοί συγγραφείς. Αν θα ήθελε κάποιος να αντιληφθεί τους λόγους για τους οποίους η λογοτεχνία που γράφεται σήμερα στα ισπανικά έχει ένα προβάδισμα έναντι άλλων γλωσσών, θα έφτανε να παρακολουθήσει την πορεία ενός συγγραφέα σαν τον Μανουέλ Βάσκεθ Μονταλμπάν. Μετρ της σύγχρονης αφήγησης, ο Μονταλμπάν έζησε στις παρυφές της νέας χιλιετίας πεθαίνοντας το 2003, κατάφερε, ωστόσο, μέσα από το έργο του όσα μπορεί να καταφέρει η ισπανική γλώσσα στη σύγχρονη λογοτεχνία.

Από τις εκδόσεις Μεταίχμιο επανεκδόθηκε πρόσφατα το εμβληματικό αστυνομικό -και όχι μόνο- μυθιστόρημά του «Ο σέντερ φορ δολοφονήθηκε το σούρουπο». Είναι ευτύχημα για την αστυνομική λογοτεχνία το γεγονός ότι ασχολήθηκαν με το είδος αυτό συγγραφείς και λόγιοι του διαμετρήματος του Μονταλμπάν. Έτσι μόνο κατάφερε το αστυνομικό μυθιστόρημα να ανανεωθεί πλήρως, παύοντας να θυμίζει αφηγηματικό σταυρόλεξο, με αυστηρά σφιχτή πλοκή, όπου το ένα στοιχείο πρέπει αναγκαστικά να οδηγεί στο άλλο, δίνοντας την εντύπωση πως πρόκειται περισσότερο για μαθηματική πράξη παρά για ελεύθερη αφήγηση. Οι λάτρεις αυτής της κλασικής δομής σίγουρα δεν θα εκτιμήσουν τον Μονταλμπάν όσο θα έπρεπε. Ωστόσο ο χαρισματικός Ισπανός παραμυθάς είναι από τους πρωτεργάτες του νέου αστυνομικού μυθιστορήματος και ανήκει στους ανανεωτές του, οι οποίοι εγκατέλειψαν τη λαγνεία της πλοκής, δίνοντας έμφαση τόσο στην ατμόσφαιρα και στους χαρακτήρες όσο και στο κοινωνικό και πολιτικό στοιχείο.

Και ακριβώς αυτή είναι η αίσθηση που αποκομίζει ο αναγνώστης από το μυθιστόρημα του Μονταλμπάν.

Είναι γνωστές, βέβαια, η ποδοσφαιρομανία του και οι γαστρονομικές του εμμονές όσο γνωστά είναι το κοινωνιολογικό και φιλοσοφικό του υπόβαθρο αλλά και η λογιοσύνη. Χάρις σε όλα αυτά τα στοιχεία, ο Μονταλμπάν χτίζει μια πολυσήμαντη ιστορία φαινομενικά πάνω στο αγαπημένο του θέμα – το ποδόσφαιρο. Την εποχή που έγραφε το πολύκροτο μυθιστόρημά του η κοινωνία της Ισπανίας απέχει περίπου το ίδιο από τα τελευταία σπέρματα της δικτατορίας του Φράνκο και από το όνειρο του ευδαιμονισμού που δίνουν οι πυρετώδεις προετοιμασίες για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992 στη Βαρκελώνη. Στο διάστημα της φρανκικής τυραννίας η Ισπανία συμμάχησε με τους ναζί, δημιούργησε ποδοσφαιρικούς μύθους και καμάρωσε ευφυή τέκνα της, όπως ο Πικάσο, που απέκτησαν παγκόσμια φήμη στην τέχνη τους. Ο Μονταλμπάν συνθέτει όλη αυτήν την εμπειρία μαζί με το πολιτιστικό βάθος που έρχεται από τη δοκιμασία της πάλαι ποτέ ισπανικής αυτοκρατορίας στη μεσογειακή οικουμένη όσο και στη Λατινική Αμερική.

Τελειώνοντας ο αναγνώστης το μυθιστόρημά του, θα νιώσει ξαφνικά πλούσιος σε εικόνες, σε στοχασμούς, σε μύθους και γεύσεις, ακριβώς όπως συμβαίνει πάντα με τα μεγάλα βιβλία. Ίσως τότε ο κεντρικός μύθος της ιστορίας περάσει σε δεύτερη μοίρα: «Στα γραφεία του πλουσιότερου ποδοσφαιρικού συλλόγου του κόσμου φτάνει μια ανώνυμη επιστολή. Κάποιοι απειλούν ότι θα δολοφονηθεί ο σέντερ φορ Τζακ Μόρτιμερ, που υπέγραψε πρόσφατα συμβόλαιο με την ομάδα». Στην υπόθεση εμπλέκεται υποχρεωτικά ένας αιρετικός ντέτεκτιβ, ο Πέπε Καρβάλιο. Ό,τι κι αν συμβεί στο τέλος, με όποιον τρόπο κι αν λυθεί το μυστήριο, ο Μονταλμπάν στέλνει ένα σαφές μήνυμα: «Επειδή είστε οι σφετεριστές της ελευθερίας και της ελπίδας, της ποίησης και της νίκης, ο σέντερ φορ θα δολοφονηθεί το σούρουπο». Αποδέκτες όλοι εκείνοι που έχουν κάνει την απόλαυση και το θέαμα της μπάλας ένα επικερδές εμπόριο αλλά και όσοι διακρίνουν στον αθλητισμό ένα πρόσχημα για να πλουτίσουν με παράπλευρες δραστηριότητες στα όρια της νομιμότητας. Ο συγγραφέας επισημαίνει «Ή δημοσιογραφία κάνουμε ή λογοτεχνία. Όχι και τα δύο συγχρόνως». Ο ίδιος, πάντως, βαπτίζεται και στις δυο αυτές θάλασσες του λόγου, συνθέτοντας ένα μυθιστόρημα «που βγάζει είδηση» αλλά και λογοτεχνικούς θησαυρούς. Κι όλα αυτά, πίσω στον χρόνο, σε μια εποχή όπου η Βαρκελώνη ετοιμάζεται για τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Πολίτης της αιωνιότητας πια, ο θρυλικός Μονταλμπάν μπορεί από εκεί που βρίσκεται να υπερηφανεύεται για το νέο αστυνομικό μυθιστόρημα με μεσογειακό άρωμα, μυθιστόρημα στο οποίο προσηλυτίστηκαν συγγραφείς, όπως ο Ιταλός Καμιλέρι και ο δικός μας ο Μάρκαρης.

Η μετάφραση της Βέρας Δαμόφλη ακολουθεί κατά πόδας την καταιγιστική γλώσσα του Μονταλμπάν, δίνοντάς μας μια πειστική ιδέα του προσωπικού του ιδιώματος.