Σουρεαλισμός - «Μόνο η λέξη ελευθερία με ενθουσιάζει ακόμα»

Ό,τι και να λέμε σήμερα, ο σουρεαλισμός υπήρξε μια θεμελιώδης συνθήκη για την τέχνη του 20ου αιώνα. Η τελική χρεοκοπία του δεν αναιρεί την κεφαλαιώδη σημασία του για τις εξελίξεις στο εικαστικό πεδίο της νεωτερικότητας.

Ο αυτοματισμός ως βασικό δημιουργικό εργαλείο υπήρξε ευλογία και κατάρα. Από τη μια αποτέλεσε μια ηρωική προσπάθεια να αποδεσμευτούν οι δαιμονικές δυνάμεις του υποσυνειδήτου από την άλλη η κατάχρησή του οδήγησε στον βιασμό του ασύνειδου υλικού. Οι σουρεαλιστές δεν σεβάστηκαν τα βαθύτερα μυστικά της ανθρώπινης ύπαρξης, δεν επέδειξαν την απαιτούμενη υπομονή και αφοσίωση, τα έκαναν όλα βεβιασμένα και αδέξια.

Ωστόσο ο σουρεαλισμός ως κίνημα εκφράζει την ρομαντική άποψη της ρήξης με τα πράγματα ως έχουν. Είναι μια αντίσταση στην πραγματικότητα διαφορετική από αυτή που προβάλλει, ας πούμε, το μυθιστόρημα ή η φιλοσοφία. Είναι κάτι εντελώς μεταφυσικό, εντελώς ποιητικό. Αυτό που ίσως καταδίκασε το σουρεαλιστικό εγχείρημα ήταν η άμετρη φιλοδοξία εκπροσώπων του όπως ο Σαλβαντόρ Νταλί, να φτάσουν γρήγορα στη νίκη και στην αναγνώριση. Σε αυτή την καταστροφική βάση, σπαταλήθηκε τόσο άδικα κάθε μεταφυσική ευαισθησία των σουρεαλιστών να ερευνήσουν τα όρια της ζωής και της μοίρας του ανθρώπου.

Κάποιοι από τους σουρεάλ αστέρες δεν άκουσαν τα λόγια του σοφού Αντρέ Μπρετόν: «Μόνο η λέξη ελευθερία με ενθουσιάζει ακόμα. Αυτό που μας έχει απομείνει η μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία του πνεύματος κι είναι στο χέρι μας να μην την καταχραστούμε».