Νεοελληνική ποίηση: Από το Παλαμικό εμείς στο Σεφερικό εγώ

Όλα τα μεγάλα πράγματα ξεκινούν πάντοτε από μια απλή ιδέα, και στην περίπτωση της νεοελληνικής ποίησης η έμπνευση του Διονύσιου Σολωμού να αναγάγει τον όραμα της εθνεγερσίας σε ποιητικό αγώνα είναι που γέννησε μια σχολή μεγάλων ποιητών. Το σολωμικό ιδεώδες δεν θα μπορούσε να βρει ιδανικότερο εκφραστή από τον αρχηγό της Αθηναϊκής σχολής τον Κωστή Παλαμά. Ένας ποιητής που στην ουσία θυσιάστηκε στην λογική της επιταγμένης ποίησης. Ο Παλαμάς εκφράζει με τρόπο εκκωφαντικό το «Εμείς οι Έλληνες», τυλίγοντας το έργο του με ένα μαγνάδι εξέγερσης και θριάμβου. Στα ποιήματά του οι Έλληνες επαναστατούν ενάντια στο ιστορικό τους πεπρωμένο, διεκδικώντας εκ νέου την προγονική δόξα και την παγκόσμια αναγνώριση. Είναι ένας καθ' όλα εθνικός ποιητής, πιο εθνικός ίσως και από τον Διονύσιο Σολωμό.

Το «Εμείς οι Έλληνες» εκφράζει αντίστοιχα και ο μεγάλος ανταγωνιστής του, ο Κωνσταντίνος Καβάφης αλλά χωρίς να διατρανώνει το προγονικό κλέος. Η ποιητική του Καβάφη διαπνέεται από το τραγικό στοιχείο της ήττας. Για τον Αλεξανδρινό η ελληνικότητα δεν ορίζεται με γεωγραφικά κριτήρια αλλά ταυτίζεται μάλλον με ένα διεθνισμό που χαρακτηρίζει όλους τους μεσογειακούς λαούς της διασποράς. Σε σχέση με τον Παλαμά, ο Καβάφης είναι λιγότερο έως καθόλου Ελλαδίτης, είναι ένας κοσμοπολίτης του πνεύματος. Η Αλεξάνδρεια είναι μια φασματική σύλληψη, περισσότερο ιδέα και λιγότερο απτή πόλη. Με τον τρόπο του ο Καβάφης κηρύσσει ανταρτοπόλεμο κατά της ελληνοκεντρικής ποίησης, έτσι όπως την όρισε ο Σολωμός και την εξέφρασε πειθήνια ο Παλαμάς.

Η ανταρσία ξεκινά με τον Καρυωτάκη, που με τη νοσηρή γοητεία της ποίησής του, ανοίγει απρόσμενα καινούργιους δρόμους. Το Καρυωτατικό «εγώ» είναι απλά μια εξέγερση στην τυραννία του «Εμείς». Θα χρειαστεί ο ερχομός του Γιώργου Σεφέρη, προκειμένου να συναιρεθούν όλες οι ετερόκλιτες φωνές και να επέλθει η συμφιλίωση με όρους μοντέρνας ποίησης.

Ήδη από την τρίτη στροφή της Άρνησης κάνει τον απολογισμό της νεοελληνικής ποίησης προβαίνοντας σε μια ήπια καταγγελία της Μεγάλης Ιδέας που καλλιέργησαν οι πριν από αυτόν ποιητές.

Με τι καρδιά, με τι πνοή,
τι πόθους και τι πάθος
πήραμε τη ζωή μας· λάθος!
κι αλλάξαμε ζωή.

Όλα διασαφηνίζονται στο ύστερο ποίημά του Ένας γέροντας στην ακροποταμιά.

και την τέχνη μας τη στολίσαμε τόσο πολύ που φαγώθηκε από τα μαλάματα το πρόσωπό τηςκι είναι καιρός να πούμε τα λιγοστά μας λόγια γιατί η ψυχή μας αύριο κάνει πανιά.

Με τον σιβυλλικό του λόγο ο Σεφέρης ξορκίζει την χλιδή της Παλαμικής μούσας. Η μοντέρνα ποίηση φτιάχνεται με συστατικά την Καρυωτακική εσωστρέφεια και την απέριττη γλωσσική σοφία του Καβάφη. Από το Παλαμικό εμείς ως το Σεφερικό εγώ ο δρόμος ήταν μακρύς. Ευτυχισμένος που έκανε το ταξίδι του Οδυσσέα...