Ο δεκάλογος της μοντέρνας γλυπτικής

Η Μπάρμπαρα Χέπγουορθ ανήκει στη γενιά εκείνη των καλλιτεχνών που αντιλήφθηκαν πως την επανάσταση την φέρνει κανείς με τη γεωμετρία. Στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, ο κόσμος επέστρεφε στην απλότητα των σχημάτων αναζητώντας καθαρές γραμμές προκειμένου να εκφράσει καθαρές ιδέες.

Θραύσματα κυρίως ανδρικών σωμάτων και κεφαλιών συνθέτουν το φαινομενικά αποσπασματικό έργο του Πολωνού καλλιτέχνη Ίγκορ Μιτόραϊ. «Τα έργα μου ξεκινούν πάντα με ένα συναίσθημα, από ένα θραύσμα μνήμης, από μια ανάμνηση. Όταν δω καθαρά μέσα μου, τότε αρχίζουν όλα».

Ο Γαλλογερμανός ζωγράφος, γλύπτης και ποιητής Χανς ή Ζαν Αρπ είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Επηρεασμένος αρχικά από την αφηρημένη τέχνη του Καντίνσκι ενδιαφέρθηκε στη συνέχεια και για τον κυβισμό αλλά ταυτόχρονα θήτευσε στο ντανταϊσμό και τον σουρεαλισμό και συνδέθηκε άρρηκτα μαζί τους.

Λίγοι γλύπτες συναγωνίζονται σε φήμη και αξία τον Αλμπέρτο Τζακομέττι και ακόμα λιγότεροι ζυμώθηκαν με τόσα κινήματα πρωτοπορίας όσο αυτός μέσα στον 20ο αιώνα. Από την εμπειρία του κυβισμού, του σουρεαλισμού και της αφηρημένης τέχνης ο Τζακομέττι επέστρεψε στην αναπαραστατική τέχνη αφού όμως είχε επηρεαστεί πολύ τόσο από την Αφρικανική γλυπτική όσο και από την Κυκλαδική. Συνθέτοντας όλες αυτές τις επιρροές ο Τζακομέττι παρουσίασε το 1927 τη femme cuillère ή «Γυναίκα Κουτάλι». Ο Ελβετός γλύπτης έλεγε πάντα: «Με ενδιαφέρει ασφαλώς η τέχνη αλλά περισσότερο και από την τέχνη με ενδιαφέρει η αλήθεια. Όσο περισσότερο δουλεύω, τόσο διαφορετικά βλέπω τα πράγματα».

Η Ζερμαίν Ρισιέ, η Γαλλίδα γλύπτρια που θεωρείται σήμερα μια από τις σημαντικότερες παρουσίες στον ευρωπαϊκό εικαστικό κόσμο του εικοστού αιώνα, δεν γοητεύτηκε ποτέ από την κλασική, εξιδανικευμένη ομορφιά, που κληρονόμησε από τους μεγάλους δασκάλους του παρελθόντος. Χρησιμοποιώντας το μοντέλο του Ροντέν για τον Μπαλζάκ, τον ογδοντάχρονο πλέον Ναρντόν, για το έργο της ο Άνθρωπος καταιγίδα (1947-1948) «έσπασε» ουσιαστικά το εκμαγείο του κλασικού κάλλους, προτείνοντας νέα αρχετυπικά στοιχεία βασισμένα στην πλαστική ειλικρίνεια.

Στο περίφημο έργο του «Πώς να εξηγεί κανείς Εικόνες σ' ένα Νεκρό Λαγό», ο Γιόζεφ Μπόις επιχειρεί να αποδείξει ότι ένας νεκρός λαγός συμφιλιώνει το χάσμα ανάμεσα στην θεωρία της τέχνης και στο ένστικτο ενός κοινού παρατηρητή καλύτερα από μια αλλοτριωμένη ανθρώπινη ύπαρξη.

Ο Μπρανκούζι ταύτιζε την ομορφιά με την απόλυτη πιστότητα, υπακούοντας στο αξίωμα του 18ου αιώνα πως «τίποτα δεν είναι ωραίο αν δεν είναι αληθινό». Και με αυτό τον τρόπο μπορεί να υποστηρίξει κανείς πως παρά τις ιδιορρυθμίες του ο Μπρανκούζι κατανόησε περισσότερο από κάθε κυβιστή την κοσμοθεωρία του Σεζάν.

Το ελληνικό φως είναι, όπως λένε όλοι, κάτι που δεν μπορείς να το φανταστείς προτού το βιώσεις. Στην Αγγλία, το μισό φως, κατά κάποιο τρόπο, απορροφάται μέσα στο αντικείμενο, όμως στην Ελλάδα το αντικείμενο μοιάζει να αναδίδει φως σαν να φωτίζεται το ίδιο από μέσα. Με αυτά τα λόγια ο Χένρι Μουρ, ένας από τους σημαντικότερους εικαστικούς καλλιτέχνες στον αιώνα των θαυμάτων αποθέωσε το φως της χώρας μας. Ο Μουρ διέκρινε προφανώς αυτή την παράσταση φωτός για την οποία είχε μιλήσει και ο Αλμπέρ Καμύ.

Το ωστικό κύμα της Ρώσικης επανάστασης τον έφερε στο Παρίσι των αρχών του εικοστού αιώνα. Ο Οσίπ Ζάτκιν έγινε φίλος με τον Απολιναίρ αλλά και τον Μαξ Ζακόμπ και τον Μοντιλιάνι, κι έζησε σαν αυθεντικός μποέμ. Ταυτόχρονα όμως διαμόρφωσε ως ένα μεγάλο βαθμό το ύφος της μοντέρνας γλυπτικής. Σήμερα το ατελιέ του στην οδό Ασάς απέναντι από τον Κήπο του Λουξεμβούργου, εκεί όπου έζησε και δημιούργησε στη σκιά των μεγάλων γεγονότων της Ιστορίας, είναι ένα από τα πιο ελκυστικά μουσεία της πόλης του Φωτός.

Στο έργο του Κρίστο, που κατά διαστήματα ήταν ασφαλώς άκρως εντυπωσιακό, θα αρκούσε ως κριτική επωδός η ρήση του Κλέμεντ Γκρήνμπεργκ για τους μινιμαλιστές: «Η ιδέα τους παραμένει ιδέα, κάτι που συνάγεται αντί να γίνεται αισθητή και να ανακαλύπτεται».