Π. Βαλαβάνης: Οι αρχαίοι δεν ήξεραν ότι θα μείνουν στην ιστορία

Τι συνέβη στην Ακρόπολη και από μυκηναϊκό φρούριο μετατράπηκε τον 8ο αι. π.Χ. σε ιερό; Γιατί 30 χρόνια μετά τα περσικά, η αθηναϊκή πολιτεία επέλεξε να δημιουργήσει τα μεγάλα οικοδομήματα που στέκονται μεγαλόπρεπα έως τις μέρες μας; Ποιος ήταν ο στόχος του οικοδομικού προγράμματος του Περικλή; Γιατί ο μεγάλος στρατηγός διάλεξε τον Φειδία και άλλους σπουδαίους δημιουργούς να το φέρουν σε πέρας; Τι συμβολίζει ο γλυπτός διάκοσμος των μνημείων του Ιερού Βράχου;

Λίγοι θα μπορούσαν να ανταποκριθούν με όρεξη, σαφήνεια και χιούμορ στον καταιγισμό ερωτήσεων που κάνει ένας φιλομαθής μικρός επισκέπτης του βράχου και του Μουσείου της Ακρόπολης -ακόμα κι αν πρόκειται για τις απορίες ενός μικρού 'χάρτινου' ήρωα. Ένας από αυτούς είναι σίγουρα ο Πάνος Βαλαβάνης, αρχαιολόγος, καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, συγγραφέας επίσης βιβλίων που απευθύνονται σε παιδιά, όπως η «Ιστορία της Ακρόπολης. Εκεί όπου οι άνθρωποι συναντούσαν τους θεούς», που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καπόν.

«Το βιβλίο προέκυψε ως συνέχεια του μεγάλου οδηγού 'Ακρόπολη μέσα από το Μουσείο της', που κυκλοφόρησε το 2015 επίσης από τις εκδόσεις Καπόν. Το σκεπτικό ήταν να βγει κάτι πιο 'ελαφρύ', που να διαβάζεται άνετα και από το ευρύτερο κοινό, αλλά και από τους μαθητές. Έτσι αλλάξαμε τη μορφή του και αντί για μια συνεχή διήγηση -όπως ήταν το πρώτο βιβλίο-οδηγός- επελέγη ο διάλογος. Αυτό είναι το ένα στοιχείο που το διαφοροποιεί. Το δεύτερο είναι η εικονογράφηση, που έκανε ο Κώστας Θεοχάρης. Έτσι έχουμε ένα εντελώς καινούργιο βιβλίο, το οποίο μέσα από μια πιο ανάλαφρη προσέγγιση ενημερώνει για όλα τα σοβαρά ζητήματα που αφορούν την ιστορία της Ακρόπολης», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Πάνος Βαλαβάνης για το βιβλίο που, όπως και τα υπόλοιπα της παιδικής σειράς των εκδόσεων Καπόν, απευθύνεται σε μικρούς φιλοπερίεργους αναγνώστες, αλλά και σε μεγαλύτερα «παιδιά».

Όλα ξεκινούν από μια επίσκεψη στο Μουσείο και στον βράχο της Ακρόπολης ενός μαθητή, οι απανωτές ερωτήσεις του οποίου μπορεί να τρελαίνουν τον απόμαχο αρχαιολόγο που τον συνοδεύει, αποτελούν ωστόσο την αφορμή για να ανακαλύψουν -και μαζί και οι αναγνώστες - τα μυστικά που κρύβονται στα μνημεία. Τι εμπνέει άραγε τον αρχαιολόγο συγγραφέα που έχει ασχοληθεί δεκαετίες με την Ακρόπολη (και όχι μόνο); «Εδώ και χρόνια γράφω βιβλία για τους μαθητές. 'Ο Λόφος με τα κρυμμένα μυστικά' ήταν το πρώτο, το οποίο μετά από 25 χρόνια εξακολουθεί και εκδίδεται -μάλιστα τώρα βρίσκεται στη 12η έκδοση! Από τότε προσπαθώ να έρθω στη θέση των παιδιών. Βλέποντάς τα μέσα στα μουσεία, όπου λόγω επαγγέλματος βρισκόμαστε τακτικότατα και για πολύ ώρα, διαπίστωνα ότι έλειπαν κάποια σοβαρά βιβλία, τα οποία θα μπορούσαν να είναι εύληπτα και σαγηνευτικά για τους μικρούς επισκέπτες», απαντά ο Π. Βαλαβάνης στην ερώτηση του ΑΠΕ-ΜΠΕ. Και συνεχίζει:

«Συχνότατα τα υπάρχοντα βιβλία εξαντλούνται σε μια περιγραφική προσέγγιση των πραγμάτων. Εμείς εδώ προσπαθούμε να εξηγήσουμε γιατί γίνονται όλα αυτά τα πράγματα στην Ακρόπολη -τι συνέβη και από φρούριο που ήταν αρχικά κατόπιν έγινε ιερό, γιατί η αθηναϊκή πολιτεία αποφασίζει να δημιουργήσει αυτά τα μεγάλα οικοδομήματα, ποιος ήταν ο στόχος του οικοδομικού προγράμματος του Περικλή, γιατί επιλέγει τους συγκεκριμένους δημιουργούς και τις συγκεκριμένες αρχιτεκτονικές μορφές; Και ακόμα πιο σημαντικό, γιατί επιλέγεται αυτός ο γλυπτός διάκοσμος στα αετώματα, στις μετόπες και στη ζωφόρο. Τι θέλουν να δείξουν, για παράδειγμα, οι Αθηναίοι με τη διαμάχη Αθηνάς και Ποσειδώνα στο δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα; Τι σημαίνει το δέντρο της ελιάς που τους προσφέρει ως δώρο;

»Πίσω από όλα αυτά υπάρχει ένα ολόκληρο σκεπτικό που από παλιά αλλά ιδιαιτέρως τα τελευταία χρόνια η έρευνα το εντάσσει στο πλαίσιο των πολιτικών βλέψεων της αθηναϊκής πολιτείας ή και του ίδιου του Περικλή, για την αντιπαράθεση με τη Σπάρτη και τη διεκδίκηση της πανελλήνιας ηγεμονίας. Στο βιβλίο προσπαθούμε να εξηγήσουμε τις αιτίες και τις αφορμές των συγκεκριμένων επιλογών και να δώσουμε στο ευρύτερο κοινό να τις κατανοήσει, με τρόπο εύληπτο και ευχάριστο. Γιατί πολύ συχνά όλοι μας παρασυρόμαστε μέσα 'στο σύννεφο του υπέροχου μεγαλείου αυτών των μνημείων', θεωρώντας ότι οι αρχαίοι δεν είχαν να κάνουν τίποτα άλλο παρά να δημιουργούν μεγάλα έργα για να μείνουν στην ιστορία. Όχι. Οι αρχαίοι δεν ήξεραν ότι θα μείνουν στην ιστορία και ότι θα τους μελετούμε μετά από 2.500 χρόνια. Οι αρχαίοι, όχι μόνον οι Αθηναίοι, αλλά όλοι οι Έλληνες, επέλεγαν συγκεκριμένες μορφές στην καλλιτεχνική τους έκφραση, γιατί ήθελαν να υπηρετήσουν άμεσες επιδιώξεις και να λύσουν τρέχοντα ζητήματα. Η επικαιρότητα των κριτηρίων στις επιλογές αυτές ήταν κάτι πάρα πολύ σημαντικό», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Παρά το 'βάρος' των νοημάτων, το βιβλίο είναι κατανοητό και ευχάριστο -γεγονός που οφείλεται και στην εικονογράφηση και στην καλαίσθητη έκδοση, αλλά και στο ότι ο συγγραφέας το δημιούργησε με πολύ χαρά. «Εδώ θα ήθελα να σταθώ ιδιαιτέρως στην επιλογή του εικονογράφου Κώστα Θεοχάρη, τον οποίο δεν γνωρίζαμε προσωπικά ούτε οι εκδότες ούτε εγώ. Είδαμε τη δουλειά του και καταλάβαμε ότι είναι ένας καλλιτέχνης, ο οποίος μπορούσε σοβαρά πράγματα να τα δώσει με έναν πιο ελαφρύ τρόπο. Τελικά και ο ίδιος το χάρηκε και νομίζω πως το τελικό αποτέλεσμα δικαιώνει την επιλογή του ως εικονογράφου για το βιβλίο μας», υπογραμμίζει για τον συνδημιουργό της έκδοσης η οποία ανοίγει την ... όρεξη για περισσότερη γνώση.

«Αν το καταφέραμε αυτό, τότε το βιβλίο πέτυχε το στόχο του. Γενικότερα, η δουλειά της εκπαίδευσης και όλων των δασκάλων δεν είναι να τα πούμε όλα. Είναι να ανοίγουμε την όρεξη των παιδιών, να ψάξουν παραπέρα και να τους δώσουμε τα 'εργαλεία', όχι τα τεχνικά -αυτά τα παιδιά τα ξέρουν καλύτερα από εμάς-, όσο κυρίως τον τρόπο σκέψης. Πώς, δηλαδή, μέσα από τα φαινόμενα, τα αρχαία κατάλοιπα, τις αρχιτεκτονικές και γλυπτικές μορφές, θα πάμε πίσω στο παρελθόν για να μάθουμε το γιατί, να δούμε τι ήταν αυτά που οδήγησαν τους ανθρώπους να κάνουν τις συγκεκριμένες επιλογές», τονίζει ο συνομιλητής του ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο οποίος αναφέρθηκε και στο νέο του «πόνημα» για παιδιά και μεγάλους, που αναμένεται σε λίγο καιρό να εκδοθεί.

«Πριν από δύο χρόνια αποκτήσαμε έναν σκύλο, ένα εξαιρετικό σκυλί, και με αυτή την αφορμή είδα ότι δεν υπάρχει στην ελληνική βιβλιογραφία ένα βιβλίο για τα σκυλιά στην αρχαιότητα. Με τις εκδόσεις Πρώτη Ύλη και την εικονογράφο Χαρά Μαραντίδου, η οποία έχει κι αυτή δύο σκυλιά -το είχαμε θέσει ως προϋπόθεση ότι για να το εικονογραφήσει κάποιος θα πρέπει να έχει σκύλο!- είμαστε τώρα στην τελική φάση να εκδοθεί ένα βιβλίο για τα σκυλιά στην αρχαιότητα με τις ωραίες ιστορίες και εικόνες τους», μας πληροφόρησε για τη νέα εικονογραφημένη έκδοση, που όμως δεν προέκυψε το ίδιο εύκολα με την «Ιστορία της Ακρόπολης». «Διάβασα πολύ μπαίνοντας στο καινούργιο θέμα, μελέτησα σε βάθος για να ξεκαθαρίσω τα πράγματα, να δω τι ακριβώς θα μπει στο βιβλίο, ποια θέματα θα αναπτυχθούν, τι εικόνες θα επιλεγούν. Μπορεί να πει κανείς πως την Ακρόπολη τη γνωρίζουμε -παρόλο που δεν μαθαίνεται η Ακρόπολη ποτέ! Αλλά για τα σκυλιά στην αρχαιότητα δεν είχα πολλές γνώσεις. Εν τέλει είναι μια δημιουργία που με γέμισε χαρά. Γιατί όταν 'βουτάμε' σε ένα νέο θέμα, είναι πάντα κάτι αποκαλυπτικό, ανοίγεται μια νέα πτυχή του κόσμου μπροστά μας», κατέληξε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής.

Ελένη Μάρκου

ΑΠΕ-ΜΠΕ