Παγκόσμια Ημέρα Αρχαιολογίας

Η Παγκόσμια Ημέρα Αρχαιολογίας γιορτάζεται κάθε χρόνο το τρίτο Σάββατο του Οκτωβρίου, με στόχο να αναδειχθεί, μέσω εκδηλώσεων, η αρχαιολογία και το έργο των αρχαιολόγων στο κοινωνικό σύνολο. Σήμερα, λοιπόν, Σάββατο 15 Οκτωβρίου 2022, ημέρα παγκόσμιου εορτασμού της επιστήμης που έχει ως επίκεντρο τον άνθρωπο, το ΑΠΕ-ΜΠΕ παρουσιάζει ένα νέο αρχαιολογικό έργο που αποδόθηκε πρόσφατα στο κοινό σε έναν μοναδικό χώρο, στη Λαυρεωτική.

Το έργο με τον μακρύ τίτλο «Διαμόρφωση αρχαιολογικών διαδρομών - υποδομές ανάδειξης στον αρχαιολογικό χώρο των μεταλλουργικών εργαστηρίων και μεταλλείων στην κοιλάδα της Σούριζας - Αγριλέζας Λαυρεωτικής (Α' Φάση)», που υλοποίησε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, με χρηματοδότηση από το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «ΑΤΤΙΚΗ 2014-2020»( ΕΣΠΑ 2014-2020, με συγχρηματοδότηση Ελλάδας και ΕΕ), κάνει κάτι ξεχωριστό: Φέρνει πιο κοντά στο κοινό τις αρχαίες και νεότερες μεταλλευτικές και μεταλλουργικές εγκαταστάσεις στην κοιλάδα της Σούριζας - Αγριλέζας, με τρόπο ευφάνταστο, κατανοητό και ασφαλή.

Πρόκειται για δυο διαδρομές, την «Πράσινη» κυκλική, που είναι η πιο μεγάλη (περίπου 2 χλμ, με στάσεις ανάπαυσης) και την «Μπλε» (μήκους 360μ.), που καταλήγει σε στάση ανάπαυσης και εξυπηρετεί κινητικά εμποδιζόμενους ανθρώπους. Επιλέγοντας διαδρομή, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να περιηγηθούν μόνοι τους ή με παρέα, να αναλογιστούν τη σημασία των αρχαίων μεταλλείων που ανέδειξαν την κλασική Αθήνα σε κυρίαρχη δύναμη, αλλά και να καταλάβουν καλύτερα τη διαχρονία της περιοχής που οδήγησε τα νεότερα χρόνια στην επανεκμετάλλευση των στοών και στη μεταμόρφωση του Λαυρίου από οικισμό μεταλλωρύχων σε μια πόλη με ιδιαίτερη φυσιογνωμία.

Αρχή των δυο διαδρομών είναι η Αγία Τριάδα Σούριζας. Στον δρόμο προς τον Άγιο Κωνσταντίνο (Καμάριζα), μια πινακίδα δείχνει τη μικρή διασταύρωση που οδηγεί προς την Αγία Τριάδα και το Χάος, το βάραθρο με το σχήμα καρδιάς, ένα από τα πολλά αξιοθέατα της περιοχής. Λίγα μέτρα πιο κάτω, στην καρδιά της μεταλλευτικής ζώνης, το εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας αποτελεί την αφετηρία των δυο διαδρομών που αναδεικνύουν την ιστορία του τόπου. Στον προαύλιο χώρο του, δυο μεγάλες πινακίδες δίνουν τις πρώτες πληροφορίες για την περιοχή και υποδεικνύουν την ιδανικότερη διαδρομή (ξεκινά από αριστερά, αν κανείς έχει "πλάτη" το εκκλησάκι), τόσο από άποψη ευκολίας (είναι πιο κατηφορική) όσο και αφήγησης της εξορυκτικής διαδικασίας. Σε όλο το μήκος των διαδρομών, μικρότερες πινακίδες παρέχουν ενδιαφέροντα στοιχεία για τη μεταλλευτική δραστηριότητα στην αρχαιότητα, αλλά και στα νεότερα χρόνια.

Οι διαδρομές περιλαμβάνουν ήπιες επεμβάσεις (περισχοινίσεις, παγκάκια, στέγαστρα), οι οποίες έχουν τοποθετηθεί με τρόπο που διευκολύνουν την περιήγηση, καθώς και μνημεία (πχ αρχαία πλυντήρια και δεξαμενές) κάποια από τα οποία έχουν αποκατασταθεί με τρόπο που κάνουν κατανοητό έναν «δύσκολο» και με διαχρονικές χρήσεις χώρο. Επιπλέον, η περιοχή έχει καθαριστεί από τη βλάστηση, γεγονός που επιτρέπει στους επισκέπτες να απολαύσουν σημεία που πριν δεν μπορούσε. Κάθε λίγα μέτρα ενημερωτικές πινακίδες πληροφορούν για τις νεότερες και, κυρίως, τις αρχαίες εγκαταστάσεις, οι οποίες αποκαλύφθηκαν με ανασκαφικούς καθαρισμούς και αποκαταστάθηκαν επιλεκτικά. Υποδειγματική είναι η διαδρομή για τα ΑμεΑ, στο τέρμα της οποίας υπάρχει ενημερωτική πινακίδα, ειδικά σχεδιασμένη για ανθρώπους με προβλήματα στην όραση. Ο χώρος των διαδρομών αποτελεί συνέχεια με τα εργαστήρια στον επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο του Δρυμού 1 και το εργαστηριακό συγκρότημα γνωστό με το αρχαίο όνομα Ασκληπιακόν.

Το έργο δίνει πνοή στην κοιλάδα της Σούριζας - Αγριλέζας, που εντάσσεται στην ευρύτερη περιοχή των μεταλλείων της Λαυρεωτικής. Μέσα στο μοναδικό τοπίο του εθνικού δρυμού, ο καθένας μπορεί πλέον να καταλάβει μέρος από τη λειτουργία των μεταλλείων, η εκμετάλλευση των οποίων ξεκίνησε στα προϊστορικά χρόνια, για να φτάσει στο απόγειό της τον 5ο αιώνα πΧ, όταν το 483 πΧ εντοπίστηκε στη θέση Μαρώνεια, κοντά στον Άγιο Κωνσταντίνο, πλούσιο αργυρούχο κοίτασμα. Από την εκμετάλλευση αυτής της φλέβας εισέρρευσαν στο δημόσιο ταμείο 100 τάλαντα αργύρου κι έγινε έτσι δυνατόν, σύμφωνα με το σχέδιο του Θεμιστοκλή, να ναυπηγηθούν 100 τριήρεις, περισσότερες από τις μισές, για τον αθηναϊκό στόλο που καταναυμάχησε τον Περσικό στη Σαλαμίνα το 480 πΧ Από τον άργυρο του Λαυρίου, εξάλλου, κόπηκε ένα από τα ισχυρότερα νομίσματα του αρχαίου κόσμου, το αθηναϊκό τετράδραχμο, γνωστό ως γλαύκα.

Στη ρωμαϊκή και παλαιοχριστιανική περίοδο (2ος πΧ - 6ος μΧ αι), η εκμετάλλευση ήταν μάλλον αποσπασματική και μικρής κλίμακας. Ωστόσο, το 537 μΧ ο ποιητής και αξιωματούχος του Βυζαντίου Παύλος Σιλεντιάριος στον πανηγυρικό που εκφώνησε στα εγκαίνια της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, ανέφερε ότι η διακόσμησή της έγινε και με το ασήμι του Λαυρίου.

Λαυρεωτική

H χερσόνησος της Λαυρεωτικής, το νοτιότερο τμήμα της Αττικής, αποτελούσε στην αρχαιότητα τμήμα της πόλης - κράτους των Αθηνών. Περιλάμβανε επτά δήμους: Ανάφλυστος, Φρεάρριοι, Βήσα, Αμφιτροπή, Θορικός, Σούνιο και Ατήνη. Η κοιλάδα της Σούριζας - Αγριλέζας, που ανήκε στον αρχαίο δήμο Σουνίου, εντάσσεται στην ευρύτερη περιοχή των μεταλλείων, που εκτείνεται από το ακρωτήριο Σούνιο έως τα υψώματα της Πλάκας και από την Συντερίνα και τον Χάρακα έως το Λαύριο και τον Θορικό. Στη Σούριζα παρατηρείται η μεγαλύτερη συγκέντρωση μεταλλευτικών στοών και εργαστηρίων καθαρισμού μεταλλεύματος, που μαρτυρούν ότι επρόκειτο για σημαντικό κέντρο εξόρυξης και επεξεργασίας του αργυρούχου μεταλλεύματος.

Το υπέδαφος της Λαυρεωτικής ήταν πλούσιο σε διάφορα μεταλλεύματα και ορυκτά. Το πλουσιότερο μεταλλοφόρο κοίτασμα ήταν εκείνο του αργυρούχου μολύβδου. Η εξόρυξη του μεταλλεύματος άρχισε από την προϊστορική εποχή. Η εντατική όμως εκμετάλλευση ξεκίνησε στα τέλη του 6ου και κορυφώθηκε στον 4ο αιώνα πΧ. Στο απόγειο της μεταλλευτικής δραστηριότητας, κατά την κλασική περίοδο, υπολογίζεται ότι χιλιάδες δούλων και ελευθέρων εργάζονταν στη Λαυρεωτική σε πολυάριθμα αργυρωρυχεία και εργαστήρια επεξεργασίας μεταλλεύματος.

Η επανεκμετάλλευση των μεταλλείων συνδέεται με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Τον 19ο αιώνα το Βασίλειο της Ελλάδος παραχώρησε άδεια εκμετάλλευσης αρχικά στην εταιρεία Hilarion Roux et Cie και αργότερα στην Ελληνική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου του Ανδρέα Συγγρού και στη Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου. Οι αρχαίες στοές ξαναχρησιμοποιήθηκαν ή ανοίχτηκαν νέες, καθώς και φρέατα. Κατασκευάστηκαν εγκαταστάσεις για την αποθήκευση, διαλογή, μεταφόρτωση του μεταλλεύματος και οικισμοί μεταλλωρύχων, όπως το Λαύριο που σύντομα εξελίχθηκε σε πόλη.

Ελένη Μάρκου, ΑΠΕ-ΜΠΕ